ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 13

‘Bilişsel’ sıfatı; duyular aracılığıyla algılama, bellek işlevleri, akıl yürütme ve bilgilenme işlevlerini kapsayan üst düzey zihinsellik sürecine karşılık gelmektedir. Başka bir deyişle ‘bilişsel’ sıfatı genellikle, bilgi kavramını da içine alan daha geniş bir küme olarak anlaşılmaktadır.

Empati; insanın kendisini karşısndakinin yerine koyarak, onun duygu ve düşüncelerini anlaması ve hissetmesidir.

Ontoloji (varlıkbilim) genel olarak varlıkları, bu varlıkların ne tür birer varlık olduğunu araştıran alanın adıdır.

Özerkçilik (otonomizm) ya da estetikçilik, ahlaki kategorilerin sanata uygulanmasının uygunsuz olduğu görüşündedir. Bu görüşe göre sanat eserleri yalnızca estetik ölçütlere göre değerlendirilmelidir.

Sanatın bilgi ile olan ilişkisinin irdelendiği alana genel olarak sanat epistemolojisi adı verilir. Başka bir deyişle sanat epistemolojisi, sanatın bilgi ile arasındaki ilişkiyi araştıran alandır. Bu aynı zamanda sanatın bilişsel değerinin olup olmadığının yapıldığı sorgulamadır. Bu tartışma alanı içerisinde olmak demek en temelde şu iki soruyu sormak demektir: “Sanat bilginin kaynağı olabilir mi?”, “Sanat bize bir şeyler öğretebilir mi?” Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “sanatın bilgi ile olan ilişkisinin irdelendiği alan” seçeneğidir.

Sanatı bilgi kaynağı olarak ele alan ilk filozoflar Platon ve Aristoteles’tir. Platon’un görüşü oldukça ilginç bir görüştür ve epistemolojik-ontolojik öğretisi içerisinde yerini alır. Ona göre sanatsal etkinlikler insanların dengesiz bir ruha ve dolaysıyla kötü bir karaktere sahip olmalarına yol açmasından ötürü zararlı şeylerdir. Sanatçılar, herhangi bir şeyin taklidini o şey hakkında herhangi bir bilgiye sahip olmadan yapabilen kişilerdir (Worth 2003). Bundan dolayı sorunun doğru cevabı “Platon” seçeneğidir.

Ontoloji (varlıkbilim) genel olarak varlıkları, bu varlıkların ne tür birer varlık olduğunu araştıran alanın adıdır. Ontolojiyle uğraşan düşünürler gerçekliğin geniş bir haritasını sunarlar. Bu harita içerisine kimi zaman birbiriyle örtüşen kimi zaman da birbirinden bağımsız varlık türleri ya da kategorileri girer. Varlık kategorileri içerisinde şunlar bulunur: Fiziksel ve zihinsel varlıklar (fiziksel ve zihinsel ontolojik kategorileri); somut ve soyut varlıklar (somut ve soyut ontolojik kategorileri) ve tümel ve tikel varlıklar (tümel ve tikel ontolojik kategorileri). Özelde sanat ontolojisi ile uğraşanlar da sanat yapıtlarının bu varlık çeşitliliği içerisinde nerede yer aldıklarını yani bir sanat yapıtının ne tür bir şey/varlık olduğunu araştırırlar (Rohrbaugh 2005: 241). Başka bir deyişle sanat yapıtlarının genel olarak varlıklar içerisindeki yerinin irdelendiği alana sanat ontolojisi adı verilir. Bundan dolayı sorunun doğru cevabı “sanat yapıtlarının genel olarak varlıklar içerisindeki yerinin irdelendiği alan” seçeneğidir.

İngiliz felsefeci Collingwood (1889-1943), Sanatın ilkeleri (1938) adlı eserinde hayali varlık görüşü adı verilen bir görüşü ortaya koyarak fiziksel nesne görüşüne özellikle iki açıdan karşı çıkmıştır: 1) Sanat yapıtlarının yaratılmalarında fiziksel nesnelerden farklı olarak hayal gücü şarttır. 2) Bir sanat yapıtı yalnızca bir müziğin seslerini duyarak ya da bir resmin renklerini görerek algılanmaz. Sorunun doğru cevabı “Robin George Collingwood” seçeneğidir.

Usçular (rasyonalistler) genel olarak hayal gücünün bir bilgi kaynağı olarak ele alınabileceği fikrine karşı çıkmışlardır. Onlara göre bilgiden anlaşılan şey Platon ile birlikte tartışılmaya başlanmış olan “gerekçelendirilmiş doğru inanç” tır. Deneyimciler (empiristler) de benzer şekilde kurgusal durumlardan öğrenmenin imkânsız olduğu kanısındaydılar. Onlara göre de kurgusal ve temsili durumlardan yola çıkarak “gerekçelendirilmiş doğru inanç” olan bilgiye nasıl ulaşacağımız belli değildir (Worth 2003). Bunlardan dolayı sorunun doğru cevabı “hayal gücü ve kurgusal durumların bilgi kaynağı sayılamayacağı görüşü” seçeneğidir.

Fiziksel nesne görüşü ve hayali varlık görüşünden başka bir görüş de bir kısım ya da tüm sanat yapıtlarını soyut varlıklar olarak kabul eden, soyut varlıklar görüşü olarak adlandırılan görüştür. Richard Wollheim örneğin Sanat ve Nesneleri (1980) adlı kitabında, edebi yapıtların ve müziğin fiziksel nesneler ya da bu nesnelerin bir sınıfı olmadıklarını söyleyerek bu tür yapıtların tipler olduğunu ve kopyalarının ya da gösterimlerinin de bu yapıtların örnekleri olduğunu öne sürmüştür (Thomasson 2004: 82-83). Sorunun doğru cevabı “Sanat ve Nesneleri” seçeneğidir.

Sanatla etik arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmalar genel olarak sanatın etik eleştirisi adı altında yapılmaktadır. Sanatın etik eleştirisi, sanatın yorumlanması ve değerlendirilmesinde etik unsurların dâhil edilmesi (Peek 2005) ya da bir eserin sanatsal açıdan değerlendirilirken etik statüsü ya da değerinin dikkate alınması eleştirisidir (Giovannelli 2007: 117). Sanatın etik değerlendirmesi genel olarak iki karşıt felsefi duruşu doğurmuştur: Ahlakçılık (moralizm) ve özerkçilik (otonomizm) (estetikçilik). Ahlakçılık, sanatın estetik değerinin ahlaki değerince belirlenmesi ya da ona indirgenmesi gerektiğini savunur. Özerkçilik ya da estetikçilik ise ahlaki kategorilerin sanata uygulanmasının uygunsuz olduğu görüşündedir. Sorunun doğru cevabı “ahlaki kategorilerin sanata uygulanmasının uygunsuz olduğu görüşü” seçeneğidir.

sanatın bilişsel değeri var mıdır?

sanat bize önermesel bilgi dışında da bir bilgilenme türü olabileceğini gösterir.

Platon

Aristoteles

sanattan öğrenmek ile sanattan etkilenmek farklı şeylerdir.

soyut varlık

Kitabımızda da belirtildiği gibi, "c" seçeneğinde yer alan  "... sanat epistemolojisi, sanatın bilgi ile arasındaki ilişkiyi araştıran alandır".

Kitabımız, "Sanatı bilgi kaynağı olarak ele alan ilk filozoflar Platon ve Aristoteles’tir" diyor. Dolayısıyla doğru yanıt "a" seçeneğinde yer almıştır.

Kitabımızda belirtildiği üzere, "Düşünürlerin aklın önemini vurgulamak yerine akla ek olarak ya da aklın üstünde sezgi, hayal gücü  ve duygulara önem verdikleri" dönem "c" seçeneğinde yer alan "romantik dönem"'dir.