ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 12

Kitabımız, “Bir sanat yapıtı ne tür bir varlıktır?” sorusunu doğrudan ontolojiyla yani "d" seçeneğinde yer alan "sanat ontolojisi" kavramıyla ilişkilendirmektedir.

Kitabımıza göre, "Bir sanat yapıtının ontolojik statüsünün doğadaki herhangi bir varlıktan farksız olduğunu savunan görüş", "a" seçeneğinde yer alan "fiziksel nesne görüşü"'dür.

Kitabımız konuyu şöyle açıklıyor:"Klasik müzik ve edebiyata baktığımızda ise, bu tür eserleri çoklu varlıklar olarak değerlendiririz. Bu tür yapıtların pek çok kopyası ve gösterimi olabilir". Bu sebeple doğru yanıt "d" seçeneğinde yer almaktadır.

Burada konu edilen kavram "c" seçeneğinde yer almaktadır. Kitabımız, ahlaki yargılar ve sanatsal üretim konularının yanyana gelişini çevreleyen soruların hepsini "sanat etik ilişkisi" başlığında ele almış.

Kitabımıza göre, "Bir sanat eserinin estetik değerinin ahlaki değeriyle belirlendiği görüş", "b" seçeneğinde yer alan "aşırı ahlakçı görüş"'tür.

Kitabımızda belirtildiği şekliyle, "d" seçeneğinde belirtilen “Özerkçilik ve estetikçilik", "özünde aynı görüşe karşılık gelir."

Yapıtlardan bir şey öğrenilmediğini, öğrenilse bile bu öğrenilenlerin herkesin bildiği gerçekler olduğunu öne süren görüşü savunanlar, kitabımızda bahsi geçtiği kadarıyla, "c" seçeneğinde yer alan "özerkçiler"'dir.

“Aşırı ahlakçılık bir sanat eserinin estetik değerinin ahlaki değeriyle belirlendiği görüşüdür.” Bu görüşün en uç savunulan şekli bütün estetik değerleri ahlaki değerlere indirger. Aşırı ahlakçılığın en tipik savunucusu on dokuzuncu yüzyıl Rus yazarlarından Leo Tolstoy’dur. Sanatın toplum içerisindeki ahlaki öneminin estetik değeri için zorunlu olduğuna vurgu yapan Tolstoy sanatın insan yaşamındaki hizmet ettiği amaca göre tanımlanması gerektiğini de iddia etmiştir (Peek 2005). Sorunun doğru cevabı “Leo Tolstoy” seçeneğidir.

Sanatın etikle olan ilişkisi araştırılırken ortaya çıkan kimi sorular şunlardır: “Etik açıdan şüpheli olan (örneğin şiddeti savunan) sanat yapıtlarına maruz kalmak izleyicisini ahlaken bozar mı?”; “Bazı sanat yapıtlarının etik açıdan kötü olmaları sansürlenmelerini gerektirir mi?”; Sanat yapıtlarını (filmleri renklendirmeme yükümlülüğü gibi) belirli şekillerde koruma anlamında ahlaki yükümlülüklerimiz var mıdır?”; “Estetik yargılarla ahlaki yargılar arasında (nesnel ya da öznel olmaları gibi) yapısal bir paralellik var mıdır?”; “Sanat yapıtlarının etik kusur ya da üstünlükleri aynı zamanda onlardaki estetik kusur ya da üstünlükler midir?” (Gaut 2005:431-432). Sorunun doğu cevabı “Şiddeti savunan sanat yapıtlarına maruz kalmak izleyicisini ahlaken bozar mı?” seçeneğidir.

Sanatın etik değerlendirmesi genel olarak iki karşıt felsefi duruşu doğurmuştur: Ahlakçılık (moralizm) ve özerkçilik (otonomizm) (estetikçilik). Ahlakçılık, sanatın estetik değerinin ahlaki değerince belirlenmesi ya da ona indirgenmesi gerektiğini savunur. Özerkçilik ya da estetikçilik ise ahlaki kategorilerin sanata uygulanmasının uygunsuz olduğu görüşündedir. Sorunun doğru cevabı “ahlakçılık” seçeneğidir.

sanat yapıtları fiziksel nesneler midir?

klasik müzik

özerkçilik

özerkçilik

Bu bölümde sanatın bilgi ile olan ilişkisini tartışacağız. Bu ilişkinin irdelendiği alana genel olarak sanat epistemolojisi adı verilir. Başka bir deyişle sanat epistemolojisi, sanatın bilgi ile arasındaki ilişkiyi araştıran alandır. Bu aynı zamanda sanatın bilişsel değerinin olup olmadığının yapıldığı sorgulamadır. Bu tartışma alanı içerisinde olmak demek en temelde şu iki soruyu sormak demektir: “Sanat bilginin kaynağı olabilir mi?”, “Sanat bize bir şeyler öğretebilir mi?”

Platon'un Theaitetos diyaloğunda verilen bilgi tanımlarından biri ve en eskisi gerekçelendirilmiş doğru inançtır. Bu tanım yirminci yüzyılda epistemoloji literatüründe, özellikle Edmund Gettier'in “Gerekçelendirilmiş Doğru inanç Bilgi midir?” başlıklı makalesiyle çok büyük tartışmalara neden olmuştur. Bu tartışmalar halen devam etmektedir.

Aristoteles kişinin karakteri üzerindeki bu etkilenmenin olumsuz değil olumlu olduğunu iddia etmiştir. Poetika adlı eserinde özellikle tragedyalar üzerine eğilen Aristoteles izleyiciler açısından katharsis adını verdiği bir görüş geliştirmiştir. “Tragedyanın ödevi, uyandırdığı acıma ve korku duygularıyla ruhu tutkulardan temizlemektir.” Buna göre izleyici oyunu seyrederken kahramanla özdeşleşir ve onun içine düştüğü ruhsal çatışmaları bizzat yaşar (Poetika VI, 2). Bu temizlenme, arınma sayesinde kişi gündelik yaşamında daha rasyonel olma şansını yakalar (Worth 2003). Böylelikle sanatın (özellikle tragedyaların) kişileri olumlu anlamda değiştirme, dönüştürme etkisi vardır. Anlaşıldığı üzere Aristoteles sanatın dünya hakkındaki algımızı değiştirebileceği, dünyayı anlamlandırmamıza etkisinin olabileceği, bir farkındalık yaratacağı iddialarını desteklemiş ilk filozoftur.

Sanatın bir bilgi kaynağı olması konusunda şüpheleri olanlar bile genellikle sanatın bilişsel uyarım kaynağı olduğunu kabul ederler. “Bilişsel olarak uyarmak” tan anlaşılan şey, kişinin bilinçli yaşamını harekete geçiren “düşünceler, duygular, algılar ve arzular” gibi etkinliklerdir. Bu tür etkinlikler bilgiye götürebilir, götürmeye de bilir. Yine de sanatın böyle bir gücünün olması onun bir bilgi kaynağı olarak ele alınabilmesiyle ilgilidir.

Ontoloji (varlıkbilim) genel olarak varlıkları, bu varlıkların ne tür birer varlık olduğunu araştıran alanın adıdır. Ontolojiyle uğraşan düşünürler gerçekliğin geniş bir haritasını sunarlar. Bu harita içerisine kimi zaman birbiriyle örtüşen kimi zaman da birbirinden bağımsız varlık türleri ya da kategorileri girer. Varlık kategorileri içerisinde şunlar bulunur: Fiziksel ve zihinsel varlıklar (fiziksel ve zihinsel ontolojik kategorileri); somut ve soyut varlıklar (somut ve soyut ontolojik kategorileri) ve tümel ve tikel varlıklar (tümel ve tikel ontolojik kategorileri). Özelde sanat ontolojisi ile uğraşanlar da sanat yapıtlarının bu varlık çeşitliliği içerisinde nerede yer aldıklarını yani bir sanat yapıtının ne tür bir şey/varlık olduğunu araştırırlar.

İngiliz felsefeci Collingwood (1889-1943), Sanatın İlkeleri (1938) adlı eserinde hayali varlık görüşü adı verilen bir görüşü ortaya koyarak fiziksel nesne görüşüne özellikle iki açıdan karşı çıkmıştır: