ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ

Üss-i Zafer: Yeniçeri ocağının kaldırılmasını anlatan bir eserdir.

Ârif Hikmet Bey konağı devrin sanatçılarının toplandığı bir merkezdir. Ârif
Hikmet Bey, konağındaki toplantılarda birçok bilim adamı ve şairle tanışıp yakın
dostluklar kurmuş ve onlarla ilgili bilgileri eserlerine aktarmıştır. Kaleme aldığı
tezkiresinin önemli bir özelliği, Ahdî’den başka Anadolu ve Rumeli dışına pek çıkmayan Osmanlı tezkirecilerinden farklı olarak Ârif Hikmet Bey’in tezkiresinde bu
bölgeler dışındaki şairlere de yer vermiş olmasıdır. Geniş bir coğrafyada yetişen
132 Azerî, İranlı ve Buharalı şair onun sayesinde unutulmaktan kurtularak kültür
tarihinde yer almıştır.

Çaylak Tevfik’in Kafile-i Şuara’da en çok yararlandığı kaynak Fatin’in
Hatimetü’l-eşar isimli tezkiresidir. Ayrıca Hasan Çelebi, Riyazî, Safâyî, Latifî, Rıza,
Âşık Çelebi tezkireleri de Tevfik’in başvurduğu kaynaklardandır. Mehmet Tevfik,
eserinde Sefîne-i Kapudan-ı Derya, Şakayıkun-numaniyye gibi önemli biyografik
kaynaklardan da yararlanmaktadır.

Fatin, bu yüzyılda daha önce hiç denenmemiş bir yöntemi uygulamaya koyarak biyografiye önce örnek şiirle başlar.
Ayrıca zamanın makam sahiplerini eserine almak ve onların pek değeri olmayan
şiirlerine yer vermekle itham edilir. Bazen de aynı mahlası kullanan şairlerin şiirlerini birbirine karıştırmıştır. Bu zaaflarına karşın çağının pek çok şairi için tek
kaynak olduğu için önemli bir tezkiredir.

Sefername-i Hayr: II. Mahmut’un 1831’de Çanakkale Boğazı’na ve Edirne’ye
yaptığı gezinin anlatıldığı bir eserdir.

Kâfile-i Şuara: Osmanlı devletinin kuruluşundan başlayarak 1873 tarihine
kadar yaşayan şairleri bir araya getirmek üzere yazılmış olan son devir tezkirelerindendir.Eser, tanınmış tezkireler gibi herhangi bir devir şairlerini tanıtan bir tezkire değildir. Verdiği bilgiler önceki tezkirelerden alınmıştır. Ancak eseri tamamlanamamış ve D harfi ortalarına kadar olan kısmı basılabilmiştir. Kalan müsveddeleri de kaybolup gitmiştir Kafile-i Şuara İstanbul’da 1873 yılında Meşahir-i şuara-yı Osmaniyye’nin teracim-i ahvaliyle ba‘zı asar-ı şi‘riyyelerini cami’dir alt başlığıyla yayımlanmıştır. Metin, mensur bir mukaddimeyle başlamaktadır ve daha sonra sultan
şairler yer almaktadır.

Hatimetü’l-eşar, Salim Tezkiresi’ne zeyl olarak hazırlanmıştır. Fatin, Salim’den
aldığı kimi şairlerin hayatında, bu tezkirenin yazılışından sonra meydana gelen
değişmelere ayrıca değinmiştir.
Fatin Tezkiresi, Dârü’l-maarif, Mekteb-i Maarif-i Adliyye, Bayezit Rüşdiyesi
gibi devrin yeni eğitim kurumlarından yetişmiş seçkinleri gösteren kayıtları ile
yenileşme dönemi maarif tarihimize dair malzeme vermiştir.

Hacı Tevfik’in hayatına dair bilgilerimiz, seyyit ve Mevlevî şeyhi olduğu, mesnevihanlık yaptığı ve 1868’de öldüğünden ibarettir.

Hacı Tevfik Efendi’nin tek eseri Mecmuatü’t-teracim’dir. Tek nüshası bulunan
eserde 1595 yılından başlayarak, yazıldığı 1859-60 yılına kadar yetişen 542 kişinin hayatları hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Eserde bir sıra ve düzen yoktur. Şairler yanında şair olmayanlara, hatta bazı Arap ve Acem şairlerine de yer verilmiştir.