ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ

Beyanî  ve Ahdî 16. yüzyıl tezkire yazarlarındandır.

Zübdetü'l-eşar, Faizi'nin kaleme aldığı biri tezkiredir.

Mecmau’l-havas, bir ön söz, sekiz tabaka ve bir hatimeden oluşmaktadır. Sadıkî, eserinin her tabakasına mecma ismini vermiştir. İkinci (İkimci) Mecma: Şehzade şairler. 7 kişiden oluşmaktadırlar. Tabakanın birinci şairi Behram Mirza, sonuncu şairi sultan Mustafa Mirza’dır.

Eser, sonunda yer alan Hatime ile tamamlanmaktadır. Hatimede kendisinin de eserinde zikrettiği şairlerin dışında kalmasını uygun görmediğini dile getiren Sadıkî, şiirlerinin erbab-ı nazma (şairlere) ulaşması için bu kısımda onlardan bazı bölümler ile beyitler zikreder. Sadıkî, şairler hakkında bilgi verirken, biyografiye şairin adıyla başlar. Daha sonra aile ve doğum yeri ile ilgili bilgilerle eğitim durumu ve meslek bilgisi belirtilir. Tezkirede şairlerin doğum ve ölüm tarihlerine rastlanmaz. Şiirlerinden örneklerle biyografi tamamlanır. Örnekler, biyografilere oranla daha geniş tutulmuştur. Sâdikî, tezkiresinde yalın fakat estetik bir dil kullanmıştır.

Riyazî eserini hazırlarken daha önceki tezkirelerden de yararlanmış, 1586 yılında yazılan Hasan Çelebi Tezkiresi’nden sonra yetişen şairleri de kendi topladığı bilgilere dayanarak yazmıştır. Son tezkireci olan Hasan Çelebi 600 kadar şairden söz etmiş, ama gerçek şairi müteşairden ayıramamıştır. Kendisi 400 kadar şairi yazıp, iyi olmayan şairleri eserine almamıştır. II. Ravza: Fatih Sultan Mehmet devrinden eserin yazıldığı tarihe kadar Osmanlı ülkesinde yetişmiş çeşitli nüshalarda farklı olmak kaydıyla toplam 417 şair anlatılır. Her şairin hayatı, şairliği ve varsa eserleri hakkında bilgi verilmiş ve hemen hepsinin ölüm tarihleri gösterilmiştir. Riyazî şairler hakkında kısa bilgiler vermiş, buna karşı şiirlerinden daha çok örnek almıştır. Riyazî daha önceki tezkireleri bir hayli eleştirdiği hâlde, bu bölümdeki şairleri yazarken onlardan da çok yararlanmıştır.

Faizî’nin Zübdetü’l-eşar adlı eseri Antoloji niteliğindeki ilk tezkiredir. Tezkirede 15. yüzyıl ortalarından yazıldığı 1621 yılına kadar yaşamış 14’ü kadın olmak üzere 515 şair alfabe sırasına göre verilmiştir.

Rıza Tezkiresinin Zikr-i Şuara-yı Selatin-i Maziyye başlığını taşıyan birinci bölümünde on şair padişaha yer verilmiştir. Bunlar, II. Murat, Fatih Sultan Mehmet, Sultan II. Bayezit, Yavuz Sultan Selim, Kanunî Sultan Süleyman, Sultan II. Selim, Sultan III. Murat, Sultan III. Mehmet, Sultan I. Ahmet ve Sultan IV. Murat’tır. Her birinin mahlası söylenmiş, saltanat tarihleri ve süreleri belirtilmiş, şiirlerinden iki üç beyit örnek verilmiştir.

Antoloji niteliğindeki tezkireler içinde en az bilgi veren ve en çok örnek gösteren Âsım tezkiresidir. En tanınmış şairler hakkında bile verdiği bilgi iki üç satırı geçmez. Pek çok şairin de yalnızca adını anmış ve haklarında hiçbir bilgi vermemiştir. Bu arada şairlerin birçoğunun ölüm tarihini söylemiştir. (s.74)

Teşrifatü’ş-şuara: Türk edebiyatının nazımla kaleme alınmış ilk tezkiresidir (s.75)

Yümnî’nin tek eseri tezkiresidir. Faizî’nin tezkiresine zeyl olarak yazılmıştır. Zübdetü’l-eş’âr’ın kaldığı 1621 yılından sonra yaşayan şairlerle başlayan tezkire, yazarının 1622 yılında ölümüyle yarım kalmıştır. (s.72)

Riyâzü’ş-şuara, yüzyılın en dikkate değer tezkiresidir. (s.67)

Yümnî, çağdaşı olan 29 şair hakkında kısa bilgiler vermiştir. (s.72)

Riyazî genel olarak şiir görüşünü tezkiresinin ön sözünde dile getirmiştir. Şiiri mana anlayışı etrafında dört türde ele alır. Şairlerden çoğunun defter ve divanları görülüp incelenmiş, öteki tezkireciler gibi ezberden kitap yazma yoluna gidilmemiştir.

Yümnî’nin tek eseri tezkiresidir. Faizî’nin tezkiresine zeyl olarak yazılmıştır. Zübdetü’l-eş’âr’ın kaldığı 1621 yılından sonra yaşayan şairlerle başlayan tezkire, yazarının 1622 yılında ölümüyle yarım kalmıştır. Yümnî, çağdaşı olan 29 şair hakkında kısa bilgiler vermiştir. Eser daha sonra Ali Emirî tarafından temize çekilerek (1905) bugün elde bulunan tezkire meydana getirilmiştir. Tezkirenin öteki nüshaları bu nüshadan çoğaltılmıştır. Ayrıca kitabın sonuna Şeyhî’nin Yümnî hakkında verdiği kısa bilgi de eklenmiştir. Yümnî, şairler hakkında bir iki satırlık çok az bilgi vermiş ve şiirlerinden iki beyitle üç gazel arasında örnek seçmiştir. Tezkiredeki 29 şairden 13’ü Safayî Tezkiresi’nde, 5’i de Şeyhî’nin Vekayî-i Fudala’sında vardır. Öteki kaynaklarda bulunmayan 11 şair hakkında bilgi veren bu tezkire basılmıştır.

Tezkirede 15. yüzyıl ortalarından yazıldığı 1621 yılına kadar yaşamış 14’ü kadın olmak üzere 515 şair alfabe sırasına göre verilmiştir. Bu şairlerden 57 tanesi sadece Zübdetü’l-eşar’da zikredilmiş olup başka hiçbir tezkirede bu şairler hakkında bir bilgiye rastlanmamaktadır.

Eserine aldığı şairleri alaylı bir dille bazen aşırıya kaçan bir hicivle anlatan Güfti’nin eseri Zellename hiciv türünde küçük bir mesnevidir.

Sehi Bey'in Heşt-Behişt adlı tezkiresi Sadıki2nin kaynaklarından biri değildir?

Beytin düzgün çevirisi "Nazlı nazlı yürümeyi bilmeyen sevgilinin boyunu ne yapayım? Meyve
vermeyen çınar neye yarar?" şeklindedir

Rıza Tezkiresi’nin “Zikr-i Şuara-yı Selatin-i Maziyye”adlı giriş bölümünde yer verilen şair Osmanlı padişahlarından biri IV. Murat'tır.

Antoloji tarzında yazılan ilk tezkire Züdbetü'l-eşar'dır.

Kafzade Faizi’nin Zübdetü’l-eşar’ına zeyl olarak tezkire yazmış yazarlardan biri Yümnî'dir

Güfti'in eserlerinden olan Zellename hiciv türünden kısa bir mesnevidir.

17. yüzyıl tezkireleri Riyazü'ş-şuara - zübdetü'l-eş'ar, Teşrifatü'ş-şuara'dır

Beytin günümüz Türkçesi ile düzgün çevirisi "Neşatî, kaleminin kamışında bu feryat yine nedir? Yoksa hasretle gönülden
şikâyet mi çıkar?" biçimindedir.