ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ

Ahdî, Bağdat’ta doğdu. Asıl adı Âşık Çelebi ve Riyazî’ye göre Mehdî, Âlî’ye göre Ahmet’tir. Edebiyatımızda, Ahdî-i Bağdadî olarak tanındı. Şemsî mahlasıyla şiirler söyleyen Şemseddin adında birinin oğludur. Öğrenimini tamamladıktan sonra Husrev adlı şair arkadaşıyla birlikte 1552 tarihinde Osmanlı ülkesine gitmek üzere Bağdat’tan yola çıktı.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Gülşen-i Şuara: Şehzade Sultan Selim adına yazılmış olan Gülşen-i Şuara, Anadolu sahasında Sehî ve Latifî tezkirelerinden sonra kaleme alınan üçüncü tezkiredir. Ahdî Tezkiresi olarak da bilinen Gülşen-i Şuara, ilk olarak bir mukaddime, ravza adı verilen üç bölüm ve bir hatime hâlinde düzenlenmiş olmakla birlikte Ahdî, eserine sonradan sancak beyleri ve defterdar şairleri içeren bir bölüm ekleyerek dört ravzaya çıkarmış, diğer ravzalara da bazı şairleri eklemiştir. Böylece Ahdî, eserinin ilk tertibini yaptıktan sonra ölümüne kadar geçen otuz yılı boş geçirmemiş ve eserinde bazı değişiklikler yapmıştır. Bu bakımdan Gülşen-i Şuara’nın yazılış tarihini Ahdî’nin ölümüne kadar uzatmak gerekir. Eser, son şekliyle bir mukaddime, dört ravza ve bir hatimeden meydana gelmiştir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Herat tezkireleri tasniflerini tabaka üzerine kurarken bizde bu yöntemi Latifî çok pratik bir şekle dönüştürmüş ve şairleri alfabetik olarak sıralamaya başlamıştır. Latifî’den sonra bu çağdaş usul, küçük istisnaları dışında Türk tezkireciliğinin vazgeçilmez tertip tarzı olmuştur. Latifî sadece tertip tarzıyla değil, biyografiye kazandırdığı ivme ile artık klasik biyografinin sınırlarını çizmiş, Âşık Çelebi ve antoloji tipi tezkireler hariç kendinden sonraki biyografi yazarları büyük ölçüde onu izlemişlerdir.

Latifî, kendisine haklı bir şöhret kazandıran tezkiresini 1546’da tamamladı ve devrin padişahı Kanunî Sultan Süleyman’a sundu. Bu eserine karşılık padişah, Latifî’yi, Taşlıcalı Yahya Bey’in mütevellisi bulunduğu Ebu Eyyub-i Ensarî Vakfı’na kâtip tayin etti.

Füsul-i Erbaa

Nazmül-cevahir

Subhatü’l-uşşak

Latifî Tezkiresi veya Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema

Latifî Tezkiresi'nin bundan sonraki kısımları üç fasıl hâlinde şairlere ayrılmıştır. I. fasılda
Osmanlı ülkesinde yetişmiş veya buraya gelip Anadolulukla şöhret kazanmış 13
şeyh şair; II. fasılda Osmanlı ülkesinde şiir söyleyen 7 sultan şair; III. fasılda yine
Osmanlı ülkesi içinde şöhret kazanan 314 şairin hayatı, eserleri ve şiirlerine yönelik bilgi ve değerlendirmeler bulunur.

Şimdiye kadar Latifî Tezkiresi’ne yöneltilen en büyük eleştiri ise birçok şairi
Kastamonulu olarak göstermesidir. Oysa bu eleştiride ona haksızlık yapılmaktadır.
Tezkirenin dili sade, cümleleri kısa ve secilidir. Üslubu akıcı, ahenkli ve yer yer
alaycıdır.

Eserin hatime yani sonuç bölümünde Latifî, 953 tarihinde tezkiresini tamamladığını, devrinde şiir ve inşaya itibar kalmadığını, zamane halkının sanatkârın gerçek değerini anlamaktan uzak olduğunu, hırs ve dünya arzularının insanları sarhoş ettiğini, çeşitli sebeplerle tezkiresini istediği gibi yazamadığını belirtir ve okuyucunun dualarını beklediğini söyleyerek eserini tamamlar. Yazar, eserini bitirdikten sonra ortaya çıkan
eleştirilere göre tezkireyi tekrar ele almış ve böylece farklı nüshalarda farklı şair
sayıları ortaya çıkmıştır. Latifî Tezkiresi, daha önce yazılan Heşt Behişt’ten birçok yönden üstün bir eserdir. Tezkirenin dili sade, cümleleri kısa ve secilidir.  Üslubu akıcı, ahenkli ve yer yer alaycıdır.

Ahmet Paşa vezirlik makamına kadar yükselmiş önemli bir bürokrat ve Divan şiirinin önemli isimlerinden biri olduğu için tezkireci daha onun biyografisine başlarken pek çok övücü sıfata yer vermiş ve böylece onun önemini daha başlangıçta vurgulamıştır.

Tezkirelerde biyografisi yazılan şairler, asıl isimleriyle değil, mahlaslarıyla bu kaynaklara girerler. Ahmet Paşa gibi az sayıda şair ayrıca bir mahlas almaksızın
şiirde kendi adını kullanmıştır. Tezkireciler ele aldıkları kişinin şairlik konumu yanında onun sosyal statüsünü de dikkate alarak üsluplarını oluştururlar. Klasik Doğu biyografisi geleneğinde mahlastan sonra verilen bilgi doğum yeridir. Ahmet Paşa’nın biyografisinde de tezkireci onun Bursalı olduğunu bildiriyor. Bu bilgiyi şairin soyu sopu ile ilgili bölümler izler. Yine Ahmet Paşa’nın hem edebiyat hem bilim hem de bürokrasi tarihinde önemli bir isim olmasından dolayı bu konuyla ilgili bilgiler uzun tamlamalar ve süslü bir üslupla verilmiştir. Ahmet Paşa'nın aldığı eğitimle ilgili bilgiler verilmemiş, buna karşılık önemli görevleri ifade edilmiştir.

Ahdî, Bağdat’ta doğdu. Asıl adı Âşık Çelebi ve Riyazî’ye göre Mehdî, Âlî’ye göre
Ahmet’tir. Edebiyatımızda, Ahdî-i Bağdadî olarak tanındı. Şemsî mahlasıyla şiirler söyleyen Şemseddin adında birinin oğludur.

Gülşen-i Şuara: Şehzade Sultan Selim adına yazılmış olan Gülşen-i Şuara, Anadolu sahasında Sehî ve Latifî tezkirelerinden sonra kaleme alınan üçüncü tezkiredir.