ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ

Ahdi tezkiresini ilk olarak bir mukaddime, üç razva ve bir hatime hâlinde düzenlenmiş olmakla birlikte Ahdî, eserine sonradan sancak beyleri ve defterdar şairleri içeren bir bölüm ekleyerek dört ravzaya çıkarmış, diğer ravzalara da bazı şairleri eklemiştir.

Gülşen-i Şuara, daha önceki devirlerde yaşamış eski şairleri kadrosu dışında tutup yalnız kendisinin çağdaşı olan şairleri alması bakımından farklılık arz eder. Bu asrın diğer tezkireleri, zamanca çerçevelerini 14. yüzyılın sonlarına kadar çıkarırlarken Ahdî eserini sadece kendi yaşadığı çağ ile hatta ilk tertibinde Kanunî Sultan Süleyman devri ile sınırlandırmıştır.

Tasniflerini tabaka üzerine kuranlar herat tezkireleridir. Latifi bu yöntemi çok pratik bir şekle dönüştürmüş ve şairleri alfabetik olarak sıralamaya başlamıştır. Latifî sadece tertip tarzıyla değil, biyografiye kazandırdığı ivme ile artık klasik biyografinin sınırlarını da çizmiş, kendinden sonraki biyografi yazarları da büyük ölçüde onu izlemiştir.

Türkçe şair biyografisi yazma geleneği Doğu Türkçesi’nde başlamış ancak gelişimini bu yazı dilinde sürdürememiş, Nevayî’den sonra ancak Sadıkî ile ikinci bir örnek verebilmiştir. Türün bu coğrafya yerine Osmanlı Devleti içinde hayatını devam ettirebilmiş olmasının sebebi ise uzun ve istikrarlı bir devletin varlığıdır.

Latifî, kâtiplik mesleğine girdikten sonra, devrin önemli kişilerinden defterdar İskender Çelebi’ye Baharriye kasidesini sunmuştur. Bu kaside aracılığıyla hem tanınmış hem de karşılık olarak Belgrad imaret kâtipliğine atanmıştır.

Latifî’nin Hz Ali’nin sözlerini kıtalar halinde tercüme ettiği eseri Nazmül-cevahirdir. Füsul-i Erbaa’da; dört mevsimin özelliklerini, Subbatü’l-uşak’da yüz hadisin kıtalar halinde tercümesini yapmıştır. Bahariyye Kasidesi İskender Çelebi’ye sunduğu eseridir. Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema ise Kanunî Sultan Süleyman’a sunduğu Tezkire’sidir.

Mukaddimede Latifî, tezkiresine aldığı şairleri hangi ölçülere göre seçtiğini, bunları seçerken karşılaştığı güçlükleri, eserini nasıl ve hangi ölçülere göre tasnif ettiğini belirtmiştir. Osmanlı ülkesinde şiir söyleyen yedi sultan şair ise üç fasıldan oluşan eserinin ikinci faslında ele alınmıştır.

Latifî tezkiresinin hatime yani sonuç bölümünde pek çok eleştiri yapmıştır. Ancak bu eleştiriler arasında şiir yazımında Türkçe’nin önemini yitirdiği ile ilgili bir yorum yoktur.

Latifî Tezkiresi’nin dili sade, cümleleri kısa ve seçilidir. Üslubu akıcı, ahenkli ve yer yer alaycıdır.

Biyografi yazarları eğer ele aldıkları kişi artık hayatta değilse mahlastan sonra ona rahmet dileyen bir dua cümlesi eklerler. Bu dua cümlesi genellikle şairin adı veya mevkii ile ilgili kelimelerden seçilir.

Kazasker Osmanlı devletinde kadıların başı konumunda olan kişinin unvanıdır. Devletin kuruluş yıllarında tek olan kazasker Fatih Sultan Mehmet devrinde Anadolu ve Rumeli adı altında ikiye çıkarılmıştır. Divan kâtibi ise vezir veya amirlerin mektupçuluk vazifesini gören memurdur. Hâce-i Padişahî Padişah hocasıdır. Padişahın baş danışmanıdır.

Manzum ve mensur bir metinde manaları farklı lafızlar arasındaki yazılış ve telaffuz benzerliğine cinas denir. Lafızları meydana getiren harflerin cinsi, sayısı, harekesi ve sırasında tam benzerlik var ise buna Tecnis-i tam denir.

Aşık Çelebi

Nazmül-cevahir

Sultan Süleyman

334

Sultan II. Murat

doğum yeri

Rum

3.