ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ

Tezkire, Arapça z k r kökünden türemiş, tefile vezninde bir kelimedir; hatırlamaya vesile olan şey anlamına gelir.

Türkçe’deki pek çok türde ilk çalışmanın sahibi olan Ali Şir Nevayî’ye (1441-l50l) ait Mecalisü’n-nefais (y.1491) adlı Çağatay Türkçesi’yle yazılmış eser, Türk edebiyatında tezkire türüne ilk örnektir.

Şairler tezkiresi olarak ilk örnek ise Sehî Bey tarafından kaleme alındı.

Mukaddimeden sonra biyografilere geçilir. Bu bölüm de kendi arasında bir kaç kısma ayrılabilir.

Bugün Afganistan sınırları içerisinde bulunan Herat şehri Timurlular döneminde önemli bir kültür merkeziydi. Timurlulardan Şahruh, Miranşah ve Ebu Said’e tahtlık görevi de yapan Herat en görkemli devrini Hüseyin Baykara döneminde (1469-1506) yaşar.

Ali Şir Nevayî manzum ve mensur eserleriyle sadece Çağatay edebiyatının değil bütün edebiyatımızın önde gelen isimlerindendir. Özellikle Farsça Divan’ı ve Mecalisü’n-nefais adlı tezkiresiyle de İran edebiyatında çok üstün bir yeri vardır.

Tezkirenin her tabakası başında o tabaka için Türkçe açıklama ve her tabaka sonunda-sekizinci tabaka hariç-ise yine Türkçe tetimme kısmı bulunmaktadır.

Ama Mecalisü’nnefais’in asıl değeri Türkçe’de yeni bir türü, şairler tezkiresi geleneğini başlatmış olmasıdır. Çünkü bu eser Türkçe’de yazılmış ilk şairler biyografisidir.

Kanunî, padişah olunca Sehî Bey, önce kapıkulu sipahi bölüğüne atandı.

Heşt Behişt’in en önemli tarafı, Osmanlı Devleti sınırları içinde yetişen şairleri ilk kez bir tezkire halinde toplaması ve böylece birçok şairi unutulmaktan kurtarmasıdır.

Tezkire, Arapça z k r kökünden türemiş, tefile vezninde bir kelimedir; hatırlamaya vesile olan şey anlamına gelir. Bu haliyle sözcük, dilimizde çeşitli manalarda kullanılmıştır. Bunlar: Küçük mektup, pusula; bir iş için izin verildiğini bildiren veya bir hususu ispata yarayan resmî belge; askerlik görevinin bittiğini bildiren belge; aynı şehirdeki resmî daireler arasındaki yazışma pusulası, makamlar arasında gidip gelen kısa yazı.

Arap edebiyatındaki biyografik çalışmalar, tabakat kitaplarında toplanmaktaydı. İşte, tezkire türünün kökeni bu kitaplara dayandırılabilir.

Türkçe’deki pek çok türde ilk çalışmanın sahibi olan Ali Şir Nevayî’ye (1441- l50l) ait Mecalisü’n-nefais (y.1491) adlı Çağatay Türkçesi’yle yazılmış eser, Türk edebiyatında tezkire türüne ilk örnektir

Âdab-ı Zurefa (y.1784) Râmiz (ö.1784) tarafından 18. Yy da yazılmıştır.

Tezkirelerin sonunda hatime adı verilen bir sonuç bölümü yer alır. Bu kısımda da tezkireci, eserini yazarken karşılaştığı sıkıntıları anlatır, eserini başarılı kılması için Tanrı’ya yakarır, okuyandan ve yazandan beklentilerini sıralar.

Türkçe yazılmış ilk şairler tezkiresi Ali Şir Nevayî (ö.1501)’nin Mecalisü’n-nefais (y.1491) adlı eseridir

Yedinci Meclis, sultanlar ve şehzadelerden meydana gelir. Bunlardan bazıları şairdir, bazıları da güzel şiir okurlar. Bu meclis, 22 kişiden oluşmaktadır.

Heşt Behişt’te bulunan 241 şair hakkında fazla bilgi verilmemiş; hayatları kısaca anlatıldıktan sonra, şiirleri ve sanatları konusunda birkaç söz söylenmiş ve örnek olarak şiirlerinden bir ya da birkaç beyit alınmıştır. Şairlerin sanatları ve şiir özellikleri hakkında Sehî Bey’in değerlendirmeleri çoğu kez yüzeyde kalmıştır.

Mevlana Kâtip Şevkî: İsmi Yusuf olup Edirneli bir kadının kuludur. Bu kadın Şevkî’yi küçüklüğünden itibaren koruyup gözeterek öğrenim görmesini sağlamıştır. Kâtiplik mesleğinin önde geleni ve bütün hattatların içinde eşsiz biriydi. Gerçek şu ki rik’a yazısını ünlü hattat Yakut’tan daha güzel yazardı. Osmanlı devletinin her yanında güzel yazısı ile öne çıkmış, Arapça, Farsça ve Türkçe şiiri ile tanınmış biriydi. Bilgin şairlerdendir. Son derece yetenekli, hassas, neşeli, yemeyi içmeyi seven rahat biriydi.

Ravza: Bahçe, cennet bahçesi. Divan edebiyatı geleneği içinde yazılan eserlerde bölümleri ifade etmek için kullanılır.