ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ - Deneme Sınavı - 9

Bâğçe-i Safa-enduz: Esat Efendi’nin en tanımış eserlerinden biridir. Esat Efendi
Tezkiresi diye de tanınan bu eserin adı ebcedle yazılış tarihi olan 1835 yılını verir.
Salim Tezkiresi’ne zeyl olarak yazılmıştır. Eserde 1722-1835 yılları arasında yaşayan 209 şair hakkında bilgi verilmiştir. Esat Efendi şairler hakkında söylediklerini
üst üste karalayıp düzeltmiştir. Kitapta yeni şairler ve şiirler için yerler ayrılmıştır. Verilen bilgilerin de bir kısmı eksik ve yanlıştır. Bu görünümüyle Esat Efendi
Tezkiresi’nin tamamlanmadığı ve yazarının el yazısı ile karalama halinde kaldığı anlaşılmaktadır. Örnekler de büyük ölçüde Salim ve Fatin tezkirelerinden alınmıştır.

Verilen eser Arif Hikmet indir.

Hatimetü’l-eşar: Fatîn’in en önemli eseridir. 672 şairin hayatından söz eden
tezkire, bu hâliyle Türk edebiyatının en hacimli şair tezkirelerindendir. Eser, Salim Tezkiresi’nin bıraktığı 1721’den 1853’e kadar Osmanlı ülkesinde yetişen şairler
hakkında bilgi içerir

Tevfik’in hayatına dair bilgilerimiz, seyyit ve Mevlevî şeyhi olduğu, mesnevihanlık yaptığı ve 1868’de öldüğünden ibarettir.

Çaylak Tevfîk ya da Çopur Tevfîk diye de anılan Mehmet Tevfîk (1843-1892),
İstanbul’da doğdu. Özellikle çıkarmış olduğu mizahî gazete olan Çaylak ile tanınan Tevfik, düzenli bir eğitim görmedi, gazetelerde çalışarak yetişti. Kâfile-i Şuara: Osmanlı devletinin kuruluşundan başlayarak 1873 tarihine
kadar yaşayan şairleri bir araya getirmek üzere yazılmış olan son devir tezkirelerindendir. Tevfîk Bey, eserinin ön sözünde Tanzifat müdürlüğü sırasında
gazeteciliği bırakarak araştırmacılığa yöneldiğini ve öteden beri yazmayı düşündüğü bu eser üzerinde çalışmaya başladığını anlatmıştır.

Çaylak Tevfîk ya da Çopur Tevfîk diye de anılan Mehmet Tevfîk (1843-1892),
İstanbul’da doğdu. Özellikle çıkarmış olduğu mizahî gazete olan Çaylak ile tanınan Tevfik, düzenli bir eğitim görmedi, gazetelerde çalışarak yetişti. Bu arada
Hazinei Hassa Mektubî Odası’nda, Ticarethane-i Âmire’de, 1872 yılında İstanbul
Tanzifat Müdürlüğü’nde çalıştı. Bir süre Bursa ve Bosna vilayetlerinde kaldı. 1875
yılında Çaylak Tevfîk adıyla anılmaya başlandı. 1876’da Osmanlı gazetesini çıkardı. Bir ara Macaristan’a gitti ve dönüşünde Yadigâr-ı Macaristan kitabını yayınladı. Mehmet Tevfîk İstanbul’da öldü ve vasiyeti üzerine Çamlıca’ya gömüldü.
Tevfîk Bey, devlet memurluğu yanında gazeteciliğiyle tanındı. Bursa’da
Hüdevendigâr, İstanbul’da Muhbir, Asır, Terakki ve Letaif-i Âsar gazetelerinde çalıştı. Girişken, şakacı ve renkli bir kişiliği vardı.

Bâğçe-i Safa-enduz: Esat Efendi’nin en tanımış eserlerinden biridir. Esat Efendi
Tezkiresi diye de tanınan bu eserin adı ebcedle yazılış tarihi olan 1835 yılını verir.
Salim Tezkiresi’ne zeyl olarak yazılmıştır.

Diğerleri yanlıştır. Cevap b şıkkıdır

Diğerleri yanlıştır. Cevap A şıkkıdır.

b şıkkı, kendisi ve ailesi hakkında; c şıkkı,iman ve amel hakkında; d şıkkı, çocuklar için; e şıkkı, II. Mahmut hakkında yazılmıştır. Cevap a şıkkıdır.

Bahsedilen özellikler Arif hikmet'e aittir. Cevap A şıkkıdır.

E şıkkı  Esat Efendi'ye aittir. Cevap e şıkkıdır.

Yer verilmemiştir. Cevap e şıkkıdır.

Diğerleri Arif Hikmet'e aittir. Cevap a şıkkıdır.

Tevfik'e aittir. Cevap A şıkkıdır.

Bahsedilen yazar Mehmet Tevfik'tir. Cevap A şıkkıdır.

B şıkkında Hz. Peygamber'i; c şıkkında, sadrazamları; d şıkkında yazarları anlatır; e şıkkı Şefkat'e ait değildir. Cevap A şıkkıdır.

19. yüzyılda 17. yüzyıldakine benzer biçimde biyografik bilgiler oldukça azalır.
Hatta bazen hiçbir bilgi verilmeden söz konusu şairin şiiri ile yetinilir. Verilen şiir
örneklerinde de kesintiye gidilir. Bu yüzyıl tezkire yazarlarından Şefkat, Tezkire-i
Şuara, Tevfik, Mecmua-i Teracim, Mehmet Tevfik, Kafile-i Şuara adlı eserleriyle
daha önceki ünitelerde geçen antoloji tipi tezkirelerin özelliklerini sürdürürler.
Bunların yanı sıra süslü bir dil ve üslupla biyografi kaleme alma bakımından Esat
Efendi’nin, Bağçe-i Safa-enduz’u, Ârif Hikmet’in, Tezkiretü’ş- şuara’sı bu yüzyılda yazılmış olan diğer tezkirelerden ayrılır. Fatin, bu yüzyılda daha önce hiç denenmemiş bir yöntemi uygulamaya koyarak biyografiye önce örnek şiirle başlar.
Ayrıca zamanın makam sahiplerini eserine almak ve onların pek değeri olmayan
şiirlerine yer vermekle itham edilir. Bazen de aynı mahlası kullanan şairlerin şiirlerini birbirine karıştırmıştır. Bu zaaflarına karşın çağının pek çok şairi için tek
kaynak olduğu için önemli bir tezkiredir.

Şefkat’in en önemli eseri tezkiresidir. Eserde 1730’dan 1814’e kadar gelen 125 şair alfabetik olarak dizilmiştir. Şefkat, Enderunlu İbrahim Nâşit’in Müntehabât-ı Eşâr adlı şiir mecmuasını hizmetinde bulunduğu Yahya Paşazade Ali Bey’in isteği üzerine tezkire haline getirmiş ve Tezkire-i Şuara olarak isimlendirmiştir. Tezkire, biyografilerde bilginin verilme şekli, hemen bütün şairlerin vefat tarihlerinin kaydedilmesi, şair ve eser değerlendirmelerinde kullanılan kavramlar ve bunların kullanılma sıklıkları açısından diğer antoloji tipi tezkirelerle benzerlik gösterir. Ancak antoloji tipi tezkirelerde görülmeyecek kadar uzun mukaddimesiyle farklılık arz eder. Tezkirenin dili ağır ve özentilidir.

Esat Efendi (1789-1848), İstanbul’da doğdu. Ailesi Malatya’nın Arapkir kazasına bağlı Nerdübanlı köyündendir. Esat Efendi, kendisinin seyyid olduğunu söylemektedir. Aile 1738’de İstanbul’a göç etmiş, babası Ahmet Efendi sahaflar şeyhi olmuştur. Esat Efendi, Sahaflar Şeyhizade diye şöhret buldu. Babasının Kudüs ve Mısır kadılıkları sırasında yanında bulunup Arapça öğrenen Esat Efendi, İstanbul’da Halet Efendi’ye intisap ederek tahsilini sürdürdü. Tahsilini tamamladıktan sonra müderrislik, naiblik, kâtiplik, vakanüvislik, kadılık, gazete başyazarlığı, kazaskerlik, elçilik, nazırlık vb. olmak üzere çok sayıda farklı görevlerde bulundu.