ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ - Deneme Sınavı - 7

Şiirlerinde Nefî, Nâbî ve Nedim’in etkileri görülen Ârif Hikmet Bey, eski
şiirin son temsilcilerinden biridir. Namık Kemal onun II. Mahmut devrinin
en gözde şairlerinden biri olduğunu belirtmektedir. Üç dilde yazdığı şiirlerini
topladığı divanından takdirle bahseden Cevdet Paşa ise Arapça şiirlerini beğenir. Onun ilmî ve edebî şahsiyetinden övgüyle söz eden bir başka kişi ise Ziya
Paşa’dır. Ârif Hikmet, geniş bilgisi, okumaya ve kitaba düşkünlüğü, nadide kitaplara sahip kütüphanesi ve cömertliği yanında konağını devrin bilgin, şair ve
diğer sanatçıların toplandığı bir merkez hâline getirmesiyle tanınmış ve birçok
sanatçı, bilim adamı ve şairle yakın dostluklar kurmuştur.

Hatimetü’l-eşar: Fatîn’in en önemli eseridir. 672 şairin hayatından söz eden
tezkire, bu hâliyle Türk edebiyatının en hacimli şair tezkirelerindendir. Eser, Salim Tezkiresi’nin bıraktığı 1721’den 1853’e kadar Osmanlı ülkesinde yetişen şairler
hakkında bilgi içerir.

Kâfile-i Şuara: Osmanlı devletinin kuruluşundan başlayarak 1873 tarihine
kadar yaşayan şairleri bir araya getirmek üzere yazılmış olan son devir tezkirelerindendir. Mehmet Tevfîk Bey, eserinin ön sözünde Tanzifat müdürlüğü sırasında
gazeteciliği bırakarak araştırmacılığa yöneldiğini ve öteden beri yazmayı düşündüğü bu eser üzerinde çalışmaya başladığını anlatmıştır.

Hacı Tevfik Efendi’nin tek eseri Mecmuatü’t-teracim’dir. Tek nüshası bulunan
eserde 1595 yılından başlayarak, yazıldığı 1859-60 yılına kadar yetişen 542 kişinin
hayatları hakkında kısaca bilgi verilmiştir

Mehasin-i Mecidiyye: Dönemin padişahı Abdülmecit’e itaat ve dua, sahip olunması gereken güzel ahlak, sakınılması gereken kötü huylar ve insan haklarıyla ilgili bir risaledir

19. yüzyıl tezkire yazarlarından Şefkat, Tezkire-i Şuara, Tevfik, Mecmua-i Teracim, Mehmet Tevfik, Kafile-i Şuara adlı eserleriyle daha önceki ünitelerde geçen antoloji tipi tezkirelerin özelliklerini sürdürürler. Bunların yanı sıra süslü bir dil ve üslupla biyografi kaleme alma bakımından Esat Efendi’nin, Bağçe-i Safa-enduz’u, Ârif Hikmet’in, Tezkiretü’ş- şuara’sı bu yüzyılda yazılmış olan diğer tezkirelerden ayrılır.

Pendname: Çocuklar için yazılmış manzum bir öğüt kitabıdır. Esat Efendi'ye aittir.

Bâğçe-i Safa-enduz: Esat Efendi’nin en tanımış eserlerinden biridir. Esat Efendi
Tezkiresi diye de tanınan bu eserin adı ebcedle yazılış tarihi olan 1835 yılını verir.
Salim Tezkiresi’ne zeyl olarak yazılmıştır. Eserde 1722-1835 yılları arasında yaşayan 209 şair hakkında bilgi verilmiştir.

Üss-i Zafer: Yeniçeri ocağının kaldırılmasını anlatan bir eserdir.

Ârif Hikmet Bey konağı devrin sanatçılarının toplandığı bir merkezdir. Ârif
Hikmet Bey, konağındaki toplantılarda birçok bilim adamı ve şairle tanışıp yakın
dostluklar kurmuş ve onlarla ilgili bilgileri eserlerine aktarmıştır. Kaleme aldığı
tezkiresinin önemli bir özelliği, Ahdî’den başka Anadolu ve Rumeli dışına pek çıkmayan Osmanlı tezkirecilerinden farklı olarak Ârif Hikmet Bey’in tezkiresinde bu
bölgeler dışındaki şairlere de yer vermiş olmasıdır. Geniş bir coğrafyada yetişen
132 Azerî, İranlı ve Buharalı şair onun sayesinde unutulmaktan kurtularak kültür
tarihinde yer almıştır.

Çaylak Tevfik’in Kafile-i Şuara’da en çok yararlandığı kaynak Fatin’in
Hatimetü’l-eşar isimli tezkiresidir. Ayrıca Hasan Çelebi, Riyazî, Safâyî, Latifî, Rıza,
Âşık Çelebi tezkireleri de Tevfik’in başvurduğu kaynaklardandır. Mehmet Tevfik,
eserinde Sefîne-i Kapudan-ı Derya, Şakayıkun-numaniyye gibi önemli biyografik
kaynaklardan da yararlanmaktadır.

Fatin, bu yüzyılda daha önce hiç denenmemiş bir yöntemi uygulamaya koyarak biyografiye önce örnek şiirle başlar.
Ayrıca zamanın makam sahiplerini eserine almak ve onların pek değeri olmayan
şiirlerine yer vermekle itham edilir. Bazen de aynı mahlası kullanan şairlerin şiirlerini birbirine karıştırmıştır. Bu zaaflarına karşın çağının pek çok şairi için tek
kaynak olduğu için önemli bir tezkiredir.

Sefername-i Hayr: II. Mahmut’un 1831’de Çanakkale Boğazı’na ve Edirne’ye
yaptığı gezinin anlatıldığı bir eserdir.

Kâfile-i Şuara: Osmanlı devletinin kuruluşundan başlayarak 1873 tarihine
kadar yaşayan şairleri bir araya getirmek üzere yazılmış olan son devir tezkirelerindendir.Eser, tanınmış tezkireler gibi herhangi bir devir şairlerini tanıtan bir tezkire değildir. Verdiği bilgiler önceki tezkirelerden alınmıştır. Ancak eseri tamamlanamamış ve D harfi ortalarına kadar olan kısmı basılabilmiştir. Kalan müsveddeleri de kaybolup gitmiştir Kafile-i Şuara İstanbul’da 1873 yılında Meşahir-i şuara-yı Osmaniyye’nin teracim-i ahvaliyle ba‘zı asar-ı şi‘riyyelerini cami’dir alt başlığıyla yayımlanmıştır. Metin, mensur bir mukaddimeyle başlamaktadır ve daha sonra sultan
şairler yer almaktadır.

Hatimetü’l-eşar, Salim Tezkiresi’ne zeyl olarak hazırlanmıştır. Fatin, Salim’den
aldığı kimi şairlerin hayatında, bu tezkirenin yazılışından sonra meydana gelen
değişmelere ayrıca değinmiştir.
Fatin Tezkiresi, Dârü’l-maarif, Mekteb-i Maarif-i Adliyye, Bayezit Rüşdiyesi
gibi devrin yeni eğitim kurumlarından yetişmiş seçkinleri gösteren kayıtları ile
yenileşme dönemi maarif tarihimize dair malzeme vermiştir.

Hacı Tevfik’in hayatına dair bilgilerimiz, seyyit ve Mevlevî şeyhi olduğu, mesnevihanlık yaptığı ve 1868’de öldüğünden ibarettir.

Hacı Tevfik Efendi’nin tek eseri Mecmuatü’t-teracim’dir. Tek nüshası bulunan
eserde 1595 yılından başlayarak, yazıldığı 1859-60 yılına kadar yetişen 542 kişinin hayatları hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Eserde bir sıra ve düzen yoktur. Şairler yanında şair olmayanlara, hatta bazı Arap ve Acem şairlerine de yer verilmiştir.

Bu yüzyılı Ali Emiri'nin A şıkkındaki eseri en iyi temsil eden eserdir. Cevap A şıkkıdır.

Diğerleri Faik Reşat'a aittir. Cevap B şıkkıdır.

Hepsi Faik Reşat'a ait bu eserler içinde tefrika şeklinde yayınlanan eser a şıkkıdır.

Diğerleri yanlıştır. Cevap C şıkkıdır.