ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ - Deneme Sınavı - 2

Ali Emirî, Diyarbakır’da doğdu. Şair Saim Seyyit Emirî Çelebi’nin torunlarından Seyyit Mehmet Şerif Efendi’nin oğludur. İlk tahsilini Diyarbakır’da tamamladıktan sonra Mardin’e gitti. Burada bazı müderrislerden üç yıl kadar çeşitli dersler aldı ve kısa zamanda Arapça ve Farsçasını ilerletti. Bu arada eski tarzda şiirler yazmaya başladı. 1875’te telgrafçılık kurslarına katılarak telgrafçı oldu. Devletin çeşitli kademelerinde çeşitli vilayetlerde görev yaptı. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dairesi Tasnif Komisyonu’nun başında bulunduğu sırada da kendi adına izafe edilen Ali Emirî Tasnifini meydana getirdi. Aynı zamanda Vakıflar Nezareti’ne uzun vicdannameler yazdı; eski eserlerin bakımsızlık ve ihmalini dile getirerek kamu vicdanını temsil etti. 23 Ocak 1924’te öldü. Hayatı boyunca gittiği her yerde kitap toplayan Ali Emirî Efendi, bilimsel ve edebî faaliyetlerini emekliliğinden sonra daha da hızlandırmıştır. Bir ara, eski Oğuz şehri olan Cend’e kadar giderek birçok değerli eser ve vesika toplamış, Kırşehir muhasebecisi iken de masrafları kendisinden, işçiliği dervişlerince karşılanmak üzere Hacı Bektaş Velî Dergâhı’nı tamir ettirmiştir. Orta seviyede bir şair, usta bir münekkit olan Ali Emirî Efendi’nin asıl büyük yanı, hayatı boyunca toplamış olduğu paha biçilmez değerde kitaplardan oluşan kütüphanesini, Fatih’te kendi kurduğu Millet Kütüphanesi’ne bağışlamasıdır. Bu kütüphaneye çoğu nadir ve tek nüsha olan 16.000 cilt eser vakfetmiş; ölümüne kadar da bu müessesenin müdürlüğünü yapmıştır. Ali Emirî’nin önemli hizmetlerinden biri de Kaşgarlı Mahmut’un o zamana kadar ele geçmeyen meşhur Divanu Lügati’t-Türk adlı eserini bulması ve bilim âleminin hizmetine sunmasıdır.

Vesaikü’l-asar: Ali Emirî’nin ilkönce Osmanlı şairlerinin nazirelerinden birer ikişer beyit toplamaya başladığı ve sonra nazire olmayan eserlerden de örnekler alıp yayınlamağa başladığı eserdir.

İbnülemin Mahmut Kemal İnal (1870- 1957), edebiyat tarihçisi, hâl tercümesi yazarı, araştırıcı. Yusuf Kâmil Paşa’nın mühürdarlarından Emin Paşa’nın oğludur. İlk öğrenimini babasından ve Mehmet Âkif Ersoy’un babası İpekli Tahir Efendi’den yaptı. Hattatlık icazeti aldı. Hukuk tahsil etti. Tefsir, hadis ve Farsça dersleri aldı. Musikî ile ilgilendi. Arapça ve Fransızca öğrendi. Babasının memuriyeti dolayısıyla Adana, Sivas, Elazığ, Ankara, İzmir ve Adaları gezdi. Çeşitli memuriyetlerde bulundu. I. Dünya Savaşı’ndan sonra evi işgal edilerek değerli yazma ve basma eserleri tahrip edildi, yakıldı, alındı, satıldı. Evkaf nâzırı Hayri Efendi’nin teklifi ile Evkâf-ı İslâmiye Müzesi (İslâm Eserleri Müzesi)’ni kurdu (1914). Çeşitli çalışmalarından dolayı Alman İmparatoru II. Wilhelm, Avusturya-Macaristan Kralı Şarl, İran şahı Ahmet tarafından nişanlar verildi. Maarif vekili Hasan Âlî Yücel tarafından Kütüphaneler Tasnif İşleri İlmî Müşavirliği’ne getirildi. 87 yaşında öldü. Kabri Merkez Efendi Mezarlığı’ndadır. Çocukluğunda arkadaşı Mehmet Âkif ile şiir söylemeye başladı, yazı hayatına atıldı. Çeşitli gazetelerde yazılar yazdı. Mahmut Celâleddin Paşa, Hersekli Ârif Hikmet, Musa Kâzım’ın yardımı, Mehmet Âkif, Yenişehirfenerli Hüseyin Hâşim, kendi kardeşi Ahmet Tevfîk, Halîl Edip ve Ispartalı Ağlarcazade Hakkı’nın ortaklığı ile Resimli Gazete’yi çıkardı. Çocukluğundan beri topladığı koleksiyonunu İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’ne bağışladı.

Bir Yetimin Sergüzeşti, İbnülemin Mahmut Kemal İnal’in Selanik’te Mütelaa gazetesinde tefrikadır

Son Asır Türk Şairleri: Asıl adı Kemalüş-şuara olan Son Asır Türk şairleri, Osmanlı şuara tezkireciliğinin son örneğidir. Giriş kısmında tezkire geleneğimiz hakkında bilgiler verilmektedir. Yazar, tezkireciliğin hattatlar ile ilgili kolunda Son Hattatlar, musikişinaslar ile ilgili kolunda Hoş Sada; sadrazamlar ile ilgili kolunda Son Sadrazamlar adlı kitapları neşretmiş; Son Asır Türk Şairleri de bu çalışmanın bir başka tarafını tamamlamıştır. “Son” kelimesinin eserlerinin başında yer alması esasen bir devrin ve bir geleneğin de sona erdiğine işaret etmektedir. Fatin Tezkiresi zeyli olan Son Asır Türk Şairleri içinde 574 kişi yer almaktadır. 1853 tarihinden eserin basıldığı yıla kadar gelinmiştir. Ali Şir Nevayî’nin Mecalisü’n-nefais’i ile başlayan şuara tezkireciliği geleneğinin Son Asır Türk Şairleri ile son örneği verilmiştir.

Tuhfe-i Nailî: Nail Tuman’ın asıl şöhretini sağlayan eseri Tuhfe-i Nailî’dir. Eser, 1949’da tamamlanmıştır. Tuman Tuhfe’de, şuara tezkireleri başta olmak üzere, 75 kaynak eserdeki bilgileri tarayarak, şairlerin biyografilerini alfabetik sıra ile ve sistematik olarak özetlemiş, biyografik kaynaklarda zikredilmeyen, fakat kütüphanelerde kendisinin tespit ettiği şairleri de eserine almıştır. Biyografilerde özellikle şairlerin ad, lakap ve mahlaslarını, meslek ve görevlerini, eserlerini, doğum ve ölüm tarihleri ile yerlerini belirtmeye özen göstermiş, bu konuda çelişen bilgilere dikkat çekmiş, doğru olanı kaydetmiştir.

Mehmet Siraceddin

altı

Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniyye

Külliyat-ı Letâif

2.200

Sultan II. Mahmut

Mehmed

Ali Emirî

Durub-ı Emsal

Hoş Sada

Amelî ve Nazarî Talim-i Kitabet yahut Mükemmel İnşa: Dilbilgisi ve düzyazı yaz- ma sanatı hakkında bilgi veren bir eserdir.

Fenn-i İnşa: Eser, mektup örnekleriyle ifadede dikkat edilmesi gereken hususları gösterir.

İlâve-i Nümune-i Kitabet: Yazı yazma sanatı hakkında bir eserdir.

Nümune-i Kitabet ve Fenn-i İnşa: Yazı yazma sanatı hakkında bir eserdir.

Nümune-i Şiir ve İnşa: Yazı yazma sanatı ve şiir hakkında teknik bilgiler veren bir eserdir.

Hikâye-i Aristonous ve Güldeste Mecmua-i Âsâr-ı Reşat Faik Reşat Eslaf'ın edebi eserleridir.

Tefrika, gazete ve dergi gibi süreli yayınlarda bölümler halinde ve birbirini tamamlayıcı nitelikte yayımlanan yazı dizisidir.

Mehmet Siraceddin'in tek eseri Mecma-ı Şuara ve Tezkire-i Üdeba'dır.