ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ - Deneme Sınavı - 12

Mucib (1672-1727), Diyarbakır’da doğdu. Asıl adı Mustafa Mucib olup Mansurizade sanıyla tanındı. Babası Diyarbakırlı fetva emini Ahmet Efendi’dir. Babasından ve ilin tanınmış bilginlerinden ders alan Mucib Efendi, hattat Hafız Ahmet-i Semerkandî’den hat öğrendi. İstanbul’da öğrenimine devam eden Mucib Efendi, 1688 yılında mülâzım ve müderris oldu. 1725 yılında Halep müderrisliğine, 1727’de Şam mevleviyetine atanan Mucib Efendi, aynı yıl içinde Şam’da öldü. Devrinde ilminin yanı sıra şairliğiyle de tanınan Mustafa Mucib Efendi, şiirlerinde Racih, Kemalî ve Mucib mahlaslarını kullandı.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

Tezkire-i Mucib (1710): Mustafa Mucib Efendi, gençliğinde görüşüp tanıştığı şairlerden topladığı şiirlerle oluşturduğu mecmuayı, daha sonra genişleterek 1710 yılında Tezkire-i Mucib adındaki eserini kaleme almıştır. Tezkiresine kısa bir giriş ve devrin sultanı IV. Murat’ın biyografisiyle başlayan Mucib Efendi, kendisinden önceki tezkireciler gibi sultanları, belli meslek sahiplerini bir sınıflandırmaya tabi tutmadan sadece çağdaşı olan şairleri alfabetik sırayla verir. Mucib Efendi, giriş kısmında Rıza Tezkiresi’ni incelediğini, Rıza’nın Hasan Çelebi ve Riyazî Tezkireleri’nden bazı şairleri aldığını, buna karşılık kendisinin sadece Rıza Tezkiresi’ndeki şairler arasında bir seçim yaparak eserini Riyazî’ye zeyil olarak yazdığını belirtir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Safayî, İstanbul’da doğdu. Asıl adı Mustafa’dır. Öğrenimini tamamladıktan sonra Sultan IV. Mehmet’in sadrazamlarından Elmas Mehmet Paşa tarafından korundu ve çavuş, kâtip, mektupçu ve defteremini oldu. Mustafa Safayî, Elmas Mehmet Paşa’ya yakınlığı yüzünden düşman kazandı. Paşa’nın Nemçe seferinde ölmesi üzerine Mustafa Safayî görevden alındı. Bir süre sonra maliye tezkirecisi olarak görev yaptıysa da burada da fazla kalamadı. Bu arada çok maddî sıkıntı çekti. Safayî, yirmi beş yıl önce yazmaya başladığı tezkiresini 1720 yılında tamamladı ve sadrazam Damat İbrahim Paşa’ya sundu. Damat İbrahim Paşa da onu şıkk-ı sânî defterdarlığı görevine atadı. Safayî, ölünceye kadar bu görevde kaldı ve bundan sonra rahat bir ömür sürdü. Mustafa Safayî, 1726 yılında İstanbul’da vefat etti.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Nuhbetü’l-asar min-Feva’idi’l-eş’ar (y.1720): Safayî’nin 1720 yılında tamamladığı Tezkire-i Şuara olarak da bilinen Nuhbetü’l-asar min-Feva’idi’l-eşar, bir ön söz, on sekiz takriz ve alfabe sırasıyla 476 şairden meydana gelmiştir. Safayî, eserini tamamladıktan sonra devrin sadrazamı Damat İbrahim Paşa’ya sunmuştur. Safayî, tezkiresinin özentili bir inşa örneği olan ön sözünde, Latifî, Âşık Çelebi ve Hasan Çelebi gibi büyük biyografi ustalarına özenerek tezkire yazmak istediğini, Elmas Mehmet Paşa’nın yanında iken bu işe başladığını, ama bir türlü zaman bulup topladığı bilgileri biraraya getiremediğini ve Damat İbrahim Paşa devrinde tamamlayabildiğini belirtir. Böylece hayatı boyunca şairlerle yakın ilişkiler içinde olan Safayî, yazmayı tasarladığı tezkiresi için uzun bir süre bilgi toplamış ve yirmi beş yıl içinde eserini meydana getirmiştir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Salim (1688-1743), İstanbul’da doğdu. Asıl adı, Mehmet Emin olup Mirzazade sanıyla tanındı. Babası, Şeyhülislam Mirza Mustafa Efendi’dir. Babasının ilmiye sınıfına mensup olmasından dolayı Salim, henüz beş yaşında iken mülazım sayıldı (1693). Babasından ve devrin tanınmış bilginlerinden ders alan Salim, 1704 yılında onaltı yaşında Eyüp Siyavuş Paşa Medresesi’ne müderris oldu. İstanbul’un çeşitli medreselerinde görev yaptıktan sonra Süleymaniye müderrisliğine kadar yükseldi. Selanik, Serez ve İstanbul’da kadılık yaptı. Şeyhülislam olan babası görevden alınınca birlikte Trabzon’a sürüldüler. Trabzon’da bir buçuk yıl kaldıktan sonra İstanbul’a döndüler. Ancak yedi yıl gibi bir süre hiçbir görevde çalışamadı.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Tezkire-i Şuara: Sâlim’in 1722 yılında tamamladığı Tezkire-i Şuara olarak da bilinen Tezkire-i Salim, uzun bir girişle biri padişahlara, diğeri asıl şairlere ait olmak üzere iki bölüm hâlinde düzenlenmiştir. Salim, eserini tamamladıktan sonra devrin sadrazamı Damat İbrahim Paşa’ya sunmuştur. Salim, eserine hamdele ve salveleyle başladıktan sonra devrin sultanı, sadrazamı ve şeyhülislamı için söylenmiş övgü dolu kasidelere yer vermiş; daha sonra Latifî, Âşık Çelebi, Hasan Çelebi ve Riyazî gibi tezkirecilerin yolundan yürüyerek kendi doğum tarihi olan 1688 yılını esas alarak tezkire yazmaya başladığını, İstanbul’dan uzakta bulunduğu zamanlarda ise çalışamadığını belirtmiş ve İstanbul’a döndüğünde Safayî’nin tezkire yazdığını öğrenince çok üzüldüğünü, bunun üzerine tezkiresini tamamladığını, ama Safayî gibi basit bir dille değil, eserini sanatlı bir inşa örneği göstererek yazdığını ifade etmiştir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

Belîğ (1668-1729), Bursa’da doğdu. Asıl adı İsmail olup Bursalı İsmail Belîğ olarak tanındı. Dedesi, Seyyid Mehmet Şahin Efendi, babası Şahin Emirzade sanıyla bilinen Mantıcı Mescidi imamı İbrahim Efendi’dir. Bursa’da yetişen İsmail Beliğ, ilk olarak babasından ve daha sonra da Bursa’nın tanınmış bilginlerinden ders aldı. Arapça ve Farsçayı, dinî ve edebî bilimleri iyi öğrenen İsmail Beliğ, babasının ölümünden sonra aynı mescide imam oldu. İsmail Beliğ’in kısa süreli yaptığı Tokat mahkemesi naibliği görevi hariç tutulursa bütün ömrü Bursa’da geçti. Ayrıca İsmail Beliğ, Bursa’da Evkaf-ı Haremeyn mahkemesinde müfettiş kâtipliği, Hazret-i Emir imareti ile Yeşil imarette önce kâtiplik, bir ara Hazret-i Emir imareti Gaile naibliği ve her iki imarette de imaret müdürlüğü yaptı. Devrinde şair, tarihçi ve bilim adamı olarak tanınan İsmail Beliğ, 10 Nisan 1729 (22 Ramazan 1142) yılında Bursa’da öldü.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Bursa Şehrengizi (Âyine-i Huban): Bursa şehrinin güzellerinden ve güzelliklerinden bahseden 269 beyitlik bir eserdir.
Divan: Bu eser bugün için elimizde değildir.
Genc-i Şaygan: Edebiyat, hâl tercümesi ve fıkıh meselelerinden bahseden bu eser, henüz ele geçmemiştir.
Güldeste-i Riyaz-ı İrfan ve Vefeyat-ı Danişveran-ı Nadiredan: Eserde, Bursa’nın Osmanlı devletine katılmasından başlayarak zamanına kadar burada doğan, yetişen ya da görev yapan, orada ölen Osmanlı sultan ve şehzadeleri, devlet adamları, şeyh, bilgin, şair, doktor, hattat ve meddah gibi tanınmış kişileri (495 kişi) hakkında bilgi verilmektedir.
Gül-i Sad-berg: İsmail Beliğ’in Hanifzade Tahir Ahmed’in Asar-ı Nev’indeki 100 hadisini birer beyitle tercüme ettiği eseridir.
Seb’a-i Seyyare: İsmail Beliğ’in yedi na’tından ibaret bir eserdir.
Sergüzeşt-name-i Fakır Be-azimeti Tokat: İsmail Beliğ’in Tokat’a giderken yolda başından geçen olaylarla, Tokat’taki hayatını ve devlet memurlarının yolsuzluklarını anlatan 151 beyitten oluşan bir mesnevidir.
Nuhbetül-asar li-Zeyli Zübdeti’l-eşar (y.1727): Eser, Kafzade Fa’izî’nin (y.1622) Zübdetü’l-eşar’ına zeyl olarak yazılmıştır. Beliğ’in bu eseri, Faizî’nin tezkiresi gibi şiir antolojisi niteliği taşımaktadır.

Bu bilgiler doğrultusunda E şıkkındaki eserin kendisine ait olmadığı ortadadır. E şıkkındaki eser Ramiz'e aittir. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

19. yüzyılda 17. yüzyıldakine benzer biçimde biyografik bilgiler çok az yer tutar. Hatta kimi zaman hiçbir bilgi verilmeden söz konusu şairin şiiri ile yetinilir. Verilen şiir örneklerinde de azaltmaya gidilmiştir. Antoloji tipi tezkirecilik uygulamasında oldukça sade bir dil ve üslup kullanılmış olup yeni bir uygulama olarak biyografiye örnek bir şiirle başlanmıştır. Kişilerin biyografileri uzun değildir.

19. yüzyılda 17. yüzyıldakine benzer bir biçimde antoloji tipi tezkirecilik yaygınken Esat Efendi ,  Bağçe-i Safa-enduz adlı tezkiresinde bunun dışında bir anlayış sergilemiş ve biyografileri uzun tutmuştur.

Tam adı Şefkat Seyyid Abdulfettah olan sanatçı, Bağdatlı olduğu için Şefkat-i Bağdadi olarak da anılır.

 

Kevkebü’l-mesud fi kevkebeti’l-cünud, II. Mahmud’un askeri alanda yaptığıyeniliklerin akla ve dine uygunluğunu ortaya koyan tercüme eserdir.

Pendname, çocuklar için yazılmış manzum bir öğüt kitabıdır.

Ârif Hikmet’in Tezkiretü’ş-Şuara’sında Aynî Antepli Hasan’a ait olan gazelden alınan beytin dil içi çevirisi şöyledir: Güzelliğin, aynadaki yüz görüntüsüyle akılda kalır. Bir bak kendine aynadan kendini gösterir.

Velvele-sâz-ı füsûs oldu zemîn ü âsmân

Derd-i hecr-i yâr ile zâr u nizâr oldukça ben

Fatin’in en önemli eseri olan ve 672 şairin hayatından söz eden Türk edebiyatının en hacimli şair tezkiresi olan   Hatimetü’l-eşar’ da, şairin şiir örneğiyle başlanır.

Hacı Tevfik Efendi’nin Mevlevi şeyhi olduğu, mesnevihanlık yaptığı bilgisi doğru olmakla birlikte eserinde sadece Mevlevi şairlerin olduğu bilgisi yanlıştır.

Mehmet Tevfik.

Divançe:Şefkat Seyyid Abdulfettah'ın şiirlerini topladığı eseridir. Doğru cevap B'dir.

Hadikatü’l-vüzerâ: Ziyaeddin Yusuf Ziya Paşa’nın 1705’te ilk sadrazamlığından Alemdar Mustafa Paşa’nın sadrazamlığına kadar gelen sadrazamları anlatır. Doğru cevap D'dir.