ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ - Deneme Sınavı - 10

Şiirlerinde Nefi, Nâbi ve Nedim'in etkileri görülen eski şiirin son temsilcisidir. El-Ahkâmü'l-meriyye, Hulâsatü'l-makâlât gibi eserlerin yazarı "Arif Hikmet"tir. Doğru yanıt: A'dır.

Fatin, Türk edebiyatının en hacimli tezkiresini yazan kişidir. Yazar "Hatimetü'l-esar" adlı bu eserinde  672 şairden söz eder.Doğru yanıt: D'dir.

"Çaylak" adlı mizahi gazete ile tanınmış olan  şair Tevfik Efendi'dir. Doğru yanıt: E'dir.

19.yüzyıl tezkirelerinin  yöntemi, önceki dönemlerde yazılan tezkirelerle aynı değildir. Doğru yanıt: C'dir.

Esile ve Evcibe adlı eserler  medrese öğrenimini bitirenlerin sınavı için hazırlanmış eserin adıdır. Doğru yanıt: A'dır.

"Arif Hikmet"in bir eseri olan "Mecmatü't-teracim"in konusu; ulema, tarikat şeyhleri ve şairlerin hayatlarıdır.

Mecmuatü't-teracim "Mehmet Tevfik"in eserlerinden biri değildir. Bu kitabın yazarı Tevfik Efendi'dir. Doğru yanıt: E'dir.

Adnî, 19 yüzyıl tezkirecilerden biri değildir. Adnî 15. yüzyıl tezkirecilerindendir. Doğru yanıt: C'dir.

19. yüzyılda 17. yüzyıldakine benzer biçimde biyografik bilgiler oldukça azalır.
Hatta bazen hiçbir bilgi verilmeden söz konusu şairin şiiri ile yetinilir. Verilen şiir
örneklerinde de kesintiye gidilir. Bu yüzyıl tezkire yazarlarından Şefkat, Tezkire-i
Şuara, Tevfik, Mecmua-i Teracim, Mehmet Tevfik, Kafile-i Şuara adlı eserleriyle
daha önceki ünitelerde geçen antoloji tipi tezkirelerin özelliklerini sürdürürler.
Bunların yanı sıra süslü bir dil ve üslupla biyografi kaleme alma bakımından Esat
Efendi’nin, Bağçe-i Safa-enduz’u, Ârif Hikmet’in, Tezkiretü’ş- şuara’sı bu yüzyılda yazılmış olan diğer tezkirelerden ayrılır.

Verilen şiir
örneklerinde de kesintiye gidilir. Bu yüzyıl tezkire yazarlarından Şefkat, Tezkire-i
Şuara, Tevfik, Mecmua-i Teracim, Mehmet Tevfik, Kafile-i Şuara adlı eserleriyle
daha önceki ünitelerde geçen antoloji tipi tezkirelerin özelliklerini sürdürürler.

Tezkiretü’ş-şuara: Ârif Hikmet Bey’in önemli eserlerinden biri tezkiresidir.
Kendi adıyla anılan tezkiresinde, 1592-1837 yılları arasında yetişen 203 şairin
hayatı anlatılmış ve şiirlerinden örnekler verilmiştir. Alfabe sırasıyla düzenlenen tezkirede yer alan şairlerin bir kısmının hayatı, eserleri ve sanat anlayışları
hakkında oldukça geniş bilgiler bulunurken, bazılarından ancak bir iki satırla
söz edilmesi eserin tamamlanamadığını göstermektedir. Ali Emirî Efendi, bazı
şairler hakkında tezyil notuyla esere ilavelerde bulunmuştur. Tezkirenin fihristinde yer alan şairlerden yedi kadarına da içeride yer verilmediği görülmektedir.

Hatimetü’l-eşar: Fatîn’in en önemli eseridir. 672 şairin hayatından söz eden
tezkire, bu hâliyle Türk edebiyatının en hacimli şair tezkirelerindendir. Eser, Salim Tezkiresi’nin bıraktığı 1721’den 1853’e kadar Osmanlı ülkesinde yetişen şairler
hakkında bilgi içerir.

Hacı Tevfik Efendi’nin tek eseri Mecmuatü’t-teracim’dir. Tek nüshası bulunan
eserde 1595 yılından başlayarak, yazıldığı 1859-60 yılına kadar yetişen 542 kişinin
hayatları hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Eserde bir sıra ve düzen yoktur. Şairler
yanında şair olmayanlara, hatta bazı Arap ve Acem şairlerine de yer verilmiştir.

Sayısız makaleleri, güldürü yazılarından başka Letaif-i İnşa, Nizamü’lâlem li-Cenabi Akhisarî, Kafile-i Şuara, İstanbul’da Bir Sene, Letaif-i Hikayat
ve Garaib-i Rivayat, Âsar-ı Perişan, Nevadirü’z-zaraif, Letaif-i Nasreddin, Bu
Âdem, Hazine-i Letaif, Tahrîc-i Harabat, Meşahir-i Osmaniyye Teracim-i Ahval-i
Kapudan-ı Derya Meşhur Gazi Hayreddin Paşa Barbaros, Tarih veya Sene 1171
Cinayetleri, Yadigâr-ı Macaristan-Asr-ı Abdülhamit Han, Usul-i İnşa ve Kitabet
ve Levamiü’n-nur adlarıyla yayınlanmış kitapları vardır. Pek çok Nasreddin
hoca fıkrasını ortaya çıkartarak tanıttı.

Kâfile-i Şuara: Osmanlı devletinin kuruluşundan başlayarak 1873 tarihine
kadar yaşayan şairleri bir araya getirmek üzere yazılmış olan son devir tezkirelerindendir. Tevfîk Bey, eserinin ön sözünde Tanzifat müdürlüğü sırasında
gazeteciliği bırakarak araştırmacılığa yöneldiğini ve öteden beri yazmayı düşündüğü bu eser üzerinde çalışmaya başladığını anlatmıştır. Eski tezkireleri tarayıp tanınmış şairleri seçmiş, onların verdikleri bilgileri karşılaştırıp bazılarını
özetleyerek tezkiresine almış ve şiirlerinden örnekler vermiştir.

Bâğçe-i Safa-enduz: Esat Efendi’nin en tanımış eserlerinden biridir. Esat Efendi
Tezkiresi diye de tanınan bu eserin adı ebcedle yazılış tarihi olan 1835 yılını verir.
Salim Tezkiresi’ne zeyl olarak yazılmıştır. Eserde 1722-1835 yılları arasında yaşayan 209 şair hakkında bilgi verilmiştir. Esat Efendi şairler hakkında söylediklerini
üst üste karalayıp düzeltmiştir. Kitapta yeni şairler ve şiirler için yerler ayrılmıştır. Verilen bilgilerin de bir kısmı eksik ve yanlıştır. Bu görünümüyle Esat Efendi
Tezkiresi’nin tamamlanmadığı ve yazarının el yazısı ile karalama halinde kaldığı anlaşılmaktadır. Örnekler de büyük ölçüde Salim ve Fatin tezkirelerinden alınmıştır.

19. yüzyılda 17. yüzyıldakine benzer biçimde biyografik bilgiler oldukça azalır.
Hatta bazen hiçbir bilgi verilmeden söz konusu şairin şiiri ile yetinilir. Verilen şiir
örneklerinde de kesintiye gidilir. Bu yüzyıl tezkire yazarlarından Şefkat, Tezkire-i
Şuara, Tevfik, Mecmua-i Teracim, Mehmet Tevfik, Kafile-i Şuara adlı eserleriyle
daha önceki ünitelerde geçen antoloji tipi tezkirelerin özelliklerini sürdürürler.
Bunların yanı sıra süslü bir dil ve üslupla biyografi kaleme alma bakımından Esat
Efendi’nin, Bağçe-i Safa-enduz’u, Ârif Hikmet’in, Tezkiretü’ş- şuara’sı bu yüzyılda yazılmış olan diğer tezkirelerden ayrılır. Fatin, bu yüzyılda daha önce hiç denenmemiş bir yöntemi uygulamaya koyarak biyografiye önce örnek şiirle başlar.
Ayrıca zamanın makam sahiplerini eserine almak ve onların pek değeri olmayan
şiirlerine yer vermekle itham edilir. Bazen de aynı mahlası kullanan şairlerin şiirlerini birbirine karıştırmıştır. Bu zaaflarına karşın çağının pek çok şairi için tek
kaynak olduğu için önemli bir tezkiredir.

Divan: Divan edebiyatı’nın son dönemdeki en önemli temsilcilerindendir. Divanda Türkçe şiirlerinin yanı sıra Arapça ve Farsça şiirleri de bulunmaktadır.
El-Ahkâmü’l-meriyye: Zamanının tapu düzenlemesini içeren bir eserdir.
Hulâsatü’1-makâlât: Ârif Hikmet Bey’in babası İsmet Bey’in Osmanlı Devleti adına katıldığı uluslararası antlaşmaları ve bu antlaşmaların maddelerini içermektedir.
Mecmuatü’t-teracim: Tezkiretüş-şuara adlı tezkiresinden sonra yazılmış Arapça biyografik bir eserdir. Alfabetik sıra ile ulema, tarikat şeyhleri ve şairlerin hayatlarının anlatıldığı biyografik bir eserdir.
Rumeli Teftiş Defteri ile Mecmua-ı Eşar ve kısa bazı bilgileri ihtiva eden bir
hatıra defteri bulunmaktadır.
Tezkiretü’ş-şuara: Ârif Hikmet Bey’in önemli eserlerinden biri tezkiresidir.
Kendi adıyla anılan tezkiresinde, 1592-1837 yılları arasında yetişen 203 şairin
hayatı anlatılmış ve şiirlerinden örnekler verilmiştir. Alfabe sırasıyla düzenlenen tezkirede yer alan şairlerin bir kısmının hayatı, eserleri ve sanat anlayışları
hakkında oldukça geniş bilgiler bulunurken, bazılarından ancak bir iki satırla
söz edilmesi eserin tamamlanamadığını göstermektedir. Ali Emirî Efendi, bazı
şairler hakkında tezyil notuyla esere ilavelerde bulunmuştur. Tezkirenin fihristinde yer alan şairlerden yedi kadarına da içeride yer verilmediği görülmektedir.

Bunların yanı sıra süslü bir dil ve üslupla biyografi kaleme alma bakımından Esat
Efendi’nin, Bağçe-i Safa-enduz’u, Ârif Hikmet’in, Tezkiretü’ş- şuara’sı bu yüzyılda yazılmış olan diğer tezkirelerden ayrılır.

Verilen tanım ebced hesabını tarif etmektedir.