ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ - Deneme Sınavı - 9

Türkçe şair biyografisi yazma geleneği Doğu Türkçesi’nde başlamış ancak gelişimini bu yazı dilinde sürdürememiş, Nevayî’den sonra ancak Sadıkî ile ikinci bir örnek verebilmiştir. Türün bu coğrafya yerine Osmanlı Devleti içinde hayatını devam ettirebilmiş olmasının sebebi ise uzun ve istikrarlı bir devletin varlığıdır.

Latifî, kâtiplik mesleğine girdikten sonra, devrin önemli kişilerinden defterdar İskender Çelebi’ye Baharriye kasidesini sunmuştur. Bu kaside aracılığıyla hem tanınmış hem de karşılık olarak Belgrad imaret kâtipliğine atanmıştır.

Latifî’nin Hz Ali’nin sözlerini kıtalar halinde tercüme ettiği eseri Nazmül-cevahirdir. Füsul-i Erbaa’da; dört mevsimin özelliklerini, Subbatü’l-uşak’da yüz hadisin kıtalar halinde tercümesini yapmıştır. Bahariyye Kasidesi İskender Çelebi’ye sunduğu eseridir. Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema ise Kanunî Sultan Süleyman’a sunduğu Tezkire’sidir.

Mukaddimede Latifî, tezkiresine aldığı şairleri hangi ölçülere göre seçtiğini, bunları seçerken karşılaştığı güçlükleri, eserini nasıl ve hangi ölçülere göre tasnif ettiğini belirtmiştir. Osmanlı ülkesinde şiir söyleyen yedi sultan şair ise üç fasıldan oluşan eserinin ikinci faslında ele alınmıştır.

Latifî tezkiresinin hatime yani sonuç bölümünde pek çok eleştiri yapmıştır. Ancak bu eleştiriler arasında şiir yazımında Türkçe’nin önemini yitirdiği ile ilgili bir yorum yoktur.

Latifî Tezkiresi’nin dili sade, cümleleri kısa ve seçilidir. Üslubu akıcı, ahenkli ve yer yer alaycıdır.

Biyografi yazarları eğer ele aldıkları kişi artık hayatta değilse mahlastan sonra ona rahmet dileyen bir dua cümlesi eklerler. Bu dua cümlesi genellikle şairin adı veya mevkii ile ilgili kelimelerden seçilir.

Kazasker Osmanlı devletinde kadıların başı konumunda olan kişinin unvanıdır. Devletin kuruluş yıllarında tek olan kazasker Fatih Sultan Mehmet devrinde Anadolu ve Rumeli adı altında ikiye çıkarılmıştır. Divan kâtibi ise vezir veya amirlerin mektupçuluk vazifesini gören memurdur. Hâce-i Padişahî Padişah hocasıdır. Padişahın baş danışmanıdır.

Manzum ve mensur bir metinde manaları farklı lafızlar arasındaki yazılış ve telaffuz benzerliğine cinas denir. Lafızları meydana getiren harflerin cinsi, sayısı, harekesi ve sırasında tam benzerlik var ise buna Tecnis-i tam denir.

Aşık Çelebi

Nazmül-cevahir

Sultan Süleyman

Sultan II. Murat

doğum yeri

Rum

hatime

Usuli

Latifî, kendisine haklı bir şöhret kazandıran tezkiresini 1546’da tamamladı ve devrin padişahı Kanunî Sultan Süleyman’a
sundu. Bu eserine karşılık padişah, Latifî’yi, Taşlıcalı Yahya Bey’in mütevellisi bulunduğu Ebu Eyyub-i Ensarî Vakfı’na kâtip tayin etti.

Füsul-i Erbaa: Latifî’nin dört mevsimin özelliklerini sanatlı bir dille anlattığı nazım nesir karışımı bir eserdir.
Nazmül-cevahir: Hz. Ali’nin 207 sözünün kıtalar hâlinde tercümesidir.
Risale-i Tarif-i Evsaf-ı İstanbul: İstanbul hakkında yazılmış bu eser, önce
Kanunî’ye daha sonra mukaddimesi değiştirilerek III. Murat’a sunulmuştur.
Subhatü’l-uşşak: Yüz hadisin kıtalar hâlinde Türkçe tercümesidir.
Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema (y.1546): Anadolu’da, Sehî Bey’in
Heşt-Behişt adlı eserinden sekiz yıl sonra yazılmış ikinci tezkire, Latifî Tezkiresi veya Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema olarak bilinen eserdir.

Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema (y.1546): Anadolu’da, Sehî Bey’in
Heşt-Behişt adlı eserinden sekiz yıl sonra yazılmış ikinci tezkire, Latifî Tezkiresi veya Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema olarak bilinen eserdir.