ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ - Deneme Sınavı - 8

Füsul-i Erbaa: Latifî’nin dört mevsimin özelliklerini sanatlı bir dille anlattığı nazım nesir karışımı bir eserdir.

Nazmül-cevahir: Hz. Ali’nin 207 sözünün kıtalar hâlinde tercümesidir

Risale-i Tarif-i Evsaf-ı İstanbul: İstanbul hakkında yazılmış bu eser, önce
Kanunî’ye daha sonra mukaddimesi değiştirilerek III. Murat’a sunulmuştur.

Tezkirenin yazılış sebebi şu şekilde anlatılır: O güne kadar on iki adet kitap
ve risale kaleme aldığı hâlde Latifî’nin aklında böyle bir eser yazma düşüncesi
yoktur. Böyle bir fikri dostu Zaifî vermiştir. Bir gün elinde Camî’nin Baharistan
ve Ali Şir Nevayî’nin Mecalisü’n-nefais adlı eseriyle yanına geldiğini ve kendisinin
de Anadolu şairleri için böyle bir eser meydana getirmesini istediğini belirtir. Her
ne kadar yazar, yapamam diye ısrar etse de sonunda kabul etmek zorunda kalır.

Şehzade Sultan Selim adına yazılmış olan Gülşen-i Şuara, Anadolu sahasında Sehî ve Latifî tezkirelerinden sonra kaleme alınan üçüncü tezkiredir.

Latifî (1491-1582), Kastamonu’da doğdu. Asıl adı Abdüllatif ’tir. Hatibzadeler diye anılan köklü bir aileye mensuptur. Latifî’nin atası, Fatih dönemi şairlerinden Hamdî Çelebi’dir. Latifî, Kastamonu’da başladığı ilköğrenimini yarım bırakarak İstanbul’a geldi ve burada kâtip oldu. Gördüğü eğitimin süresi ve seviyesi hakkında bilgi yoktur. Ancak, şiir ve inşa alanında iyi bir alt yapı ile kendini yetiştirdiği bir gerçektir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Latifî, kâtiplik mesleğine girdikten sonra, devrin önemli şahsiyetlerinden defterdar İskender Çelebi’ye Bahariyye kasidesini sundu. Bu kaside vasıtasıyla hem tanındı hem de karşılık olarak Belgrad imaret kâtipliğine tayin edildi.

Buy bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Latifî’nin İstanbul’a geldiği yıllarda Anadolu sahasında ilk tezkire örneği olan Sehî Bey’in Heşt-Behişt adlı eseri henüz tamamlanmış ve bu eser edebiyat çevrelerinde büyük ilgiyle karşılanmıştı.

Füsul-i Erbaa: Latifî’nin dört mevsimin özelliklerini sanatlı bir dille anlattığı nazım nesir karışımı bir eserdir.
Nazmül-cevahir: Hz. Ali’nin 207 sözünün kıtalar hâlinde tercümesidir.
Risale-i Tarif-i Evsaf-ı İstanbul: İstanbul hakkında yazılmış bu eser, önce Kanunî’ye daha sonra mukaddimesi değiştirilerek III. Murat’a sunulmuştur.
Subhatü’l-uşşak: Yüz hadisin kıtalar hâlinde Türkçe tercümesidir.
Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema (y.1546): Anadolu’da, Sehî Bey’in Heşt-Behişt adlı eserinden sekiz yıl sonra yazılmış ikinci tezkire, Latifî Tezkiresi veya Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema olarak bilinen eserdir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Füsul-i Erbaa: Latifî’nin dört mevsimin özelliklerini sanatlı bir dille anlattığı nazım nesir karışımı bir eserdir.
Nazmül-cevahir: Hz. Ali’nin 207 sözünün kıtalar hâlinde tercümesidir.
Risale-i Tarif-i Evsaf-ı İstanbul: İstanbul hakkında yazılmış bu eser, önce Kanunî’ye daha sonra mukaddimesi değiştirilerek III. Murat’a sunulmuştur.
Subhatü’l-uşşak: Yüz hadisin kıtalar hâlinde Türkçe tercümesidir.
Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema (y.1546): Anadolu’da, Sehî Bey’in Heşt-Behişt adlı eserinden sekiz yıl sonra yazılmış ikinci tezkire, Latifî Tezkiresi veya Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema olarak bilinen eserdir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Füsul-i Erbaa: Latifî’nin dört mevsimin özelliklerini sanatlı bir dille anlattığı nazım nesir karışımı bir eserdir.
Nazmül-cevahir: Hz. Ali’nin 207 sözünün kıtalar hâlinde tercümesidir.
Risale-i Tarif-i Evsaf-ı İstanbul: İstanbul hakkında yazılmış bu eser, önce Kanunî’ye daha sonra mukaddimesi değiştirilerek III. Murat’a sunulmuştur.
Subhatü’l-uşşak: Yüz hadisin kıtalar hâlinde Türkçe tercümesidir.
Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema (y.1546): Anadolu’da, Sehî Bey’in Heşt-Behişt adlı eserinden sekiz yıl sonra yazılmış ikinci tezkire, Latifî Tezkiresi veya Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema olarak bilinen eserdir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Füsul-i Erbaa: Latifî’nin dört mevsimin özelliklerini sanatlı bir dille anlattığı nazım nesir karışımı bir eserdir.
Nazmül-cevahir: Hz. Ali’nin 207 sözünün kıtalar hâlinde tercümesidir.
Risale-i Tarif-i Evsaf-ı İstanbul: İstanbul hakkında yazılmış bu eser, önce Kanunî’ye daha sonra mukaddimesi değiştirilerek III. Murat’a sunulmuştur.
Subhatü’l-uşşak: Yüz hadisin kıtalar hâlinde Türkçe tercümesidir.
Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema (y.1546): Anadolu’da, Sehî Bey’in Heşt-Behişt adlı eserinden sekiz yıl sonra yazılmış ikinci tezkire, Latifî Tezkiresi veya Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema olarak bilinen eserdir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Latifî Tezkiresi, bir mukaddime, üç fasıl ve bir hatimeden meydana gelmiştir. Latifî, 1546 yılında tezkiresini tamamladıktan sonra devrin sultanı, Kanunî Sultan Süleyman’a sunmuştur. Tezkiredeki toplam şair sayısı 334’tür. Latifî, tezkiresini yazarken Camî’nin Baharistan’ı, Ali Şir Nevayî’nin Mecalisü’nnefais’i ve Sehî Bey’in Heşt Behişt’’ini model almakla birlikte onların kronolojik tasnifine karşılık, alfabetik sırayı tercih etmiştir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

Ahdî, Bağdat’ta doğdu. Asıl adı Âşık Çelebi ve Riyazî’ye göre Mehdî, Âlî’ye göre Ahmet’tir. Edebiyatımızda, Ahdî-i Bağdadî olarak tanındı. Şemsî mahlasıyla şiirler söyleyen Şemseddin adında birinin oğludur. Öğrenimini tamamladıktan sonra Husrev adlı şair arkadaşıyla birlikte 1552 tarihinde Osmanlı ülkesine gitmek üzere Bağdat’tan yola çıktı.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Gülşen-i Şuara: Şehzade Sultan Selim adına yazılmış olan Gülşen-i Şuara, Anadolu sahasında Sehî ve Latifî tezkirelerinden sonra kaleme alınan üçüncü tezkiredir. Ahdî Tezkiresi olarak da bilinen Gülşen-i Şuara, ilk olarak bir mukaddime, ravza adı verilen üç bölüm ve bir hatime hâlinde düzenlenmiş olmakla birlikte Ahdî, eserine sonradan sancak beyleri ve defterdar şairleri içeren bir bölüm ekleyerek dört ravzaya çıkarmış, diğer ravzalara da bazı şairleri eklemiştir. Böylece Ahdî, eserinin ilk tertibini yaptıktan sonra ölümüne kadar geçen otuz yılı boş geçirmemiş ve eserinde bazı değişiklikler yapmıştır. Bu bakımdan Gülşen-i Şuara’nın yazılış tarihini Ahdî’nin ölümüne kadar uzatmak gerekir. Eser, son şekliyle bir mukaddime, dört ravza ve bir hatimeden meydana gelmiştir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Herat tezkireleri tasniflerini tabaka üzerine kurarken bizde bu yöntemi Latifî çok pratik bir şekle dönüştürmüş ve şairleri alfabetik olarak sıralamaya başlamıştır. Latifî’den sonra bu çağdaş usul, küçük istisnaları dışında Türk tezkireciliğinin vazgeçilmez tertip tarzı olmuştur. Latifî sadece tertip tarzıyla değil, biyografiye kazandırdığı ivme ile artık klasik biyografinin sınırlarını çizmiş, Âşık Çelebi ve antoloji tipi tezkireler hariç kendinden sonraki biyografi yazarları büyük ölçüde onu izlemişlerdir.

Latifî, kendisine haklı bir şöhret kazandıran tezkiresini 1546’da tamamladı ve devrin padişahı Kanunî Sultan Süleyman’a sundu. Bu eserine karşılık padişah, Latifî’yi, Taşlıcalı Yahya Bey’in mütevellisi bulunduğu Ebu Eyyub-i Ensarî Vakfı’na kâtip tayin etti.

Füsul-i Erbaa

Nazmül-cevahir

Subhatü’l-uşşak

Latifî Tezkiresi veya Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzema

Latifî Tezkiresi'nin bundan sonraki kısımları üç fasıl hâlinde şairlere ayrılmıştır. I. fasılda
Osmanlı ülkesinde yetişmiş veya buraya gelip Anadolulukla şöhret kazanmış 13
şeyh şair; II. fasılda Osmanlı ülkesinde şiir söyleyen 7 sultan şair; III. fasılda yine
Osmanlı ülkesi içinde şöhret kazanan 314 şairin hayatı, eserleri ve şiirlerine yönelik bilgi ve değerlendirmeler bulunur.

Şimdiye kadar Latifî Tezkiresi’ne yöneltilen en büyük eleştiri ise birçok şairi
Kastamonulu olarak göstermesidir. Oysa bu eleştiride ona haksızlık yapılmaktadır.
Tezkirenin dili sade, cümleleri kısa ve secilidir. Üslubu akıcı, ahenkli ve yer yer
alaycıdır.