ESKİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARINDAN ŞAİR TEZKİRELERİ - Deneme Sınavı - 5

Mutavvel: Belagat ilmine dair yazılan Arapça bir eserin şerhidir.

Dürer ü Gurer: Hasan Çelebi’nin hukuk alanında yazdığı haşiyelerdir.

Mihr ü Vefâ: Henüz tamamı ele geçmeyen bu eser, 7000 beyitlik mesnevidir.

Gelibolulu Âlî’nin edebî eserleri şunlardır:

Câmi’ü’l-buhûr der Mecalis-i Sûr: III. Murat’ın oğlu Şehzade Mehmet’in düğününü tasvir eden bir mesnevidir.

Divanlar: Âlî’nin dördü Türkçe biri Farsça olmak üzere beş divanı vardır.

Gelibolu Şehrengizi: Şairin Gelibolu’nun güzellerini övdüğü manzumesinin adıdır.

Gül-i Sad-Berg: Divanlarından seçilmiş yüz matlayı ihtiva eder.

Mihr ü Mâh: 1174 beyitlik bir mesnevidir.

Mihr ü Vefâ: Henüz tamamı ele geçmeyen bu eser, 7000 beyitlik mesnevidir.

Riyazü’s-salikîn: Dinî, tasavvufi ve ahlaki bir mesnevidir.

Sadef-i Sad-Güher: Divanlarından seçilmiş 100 gazeli ihtiva eder.

Subhatü’l-abdâl: Kerbelâ mersiyelerinden oluşur.

Tuhfetü’l-uşşak: Husrev-i Dehlevî’nin Matla’ü’l-Envar adlı eserine nazire olarak kaleme alınan bir mesnevidir.

Mecmau’l-bahreyn: Gelibolulu Âlî'nin Hâfız’a nazirelerini topladığı bir eseridir.

Tezkirenin olumsuzluk olarak değerlendirilebilecek tek yanı ebced sistemine göre tasnif edilmesidir. Bu tasnif tarzı eserin rahatça kullanılmasını engellemektedir

Beyanî Tezkiresi, toplam 640 biyografi içeren Kınalızade Hasan Çelebi Tezkiresi’nin özeti mahiyetindedir.

Aşık Çelebi tezkiresi ebced hesabına göre sıralanmıştır.

640 şair biyografisi ile tezkire geleneğinin en hacimli örneklerinden ve edebiyat tarihimizde en çok istinsah edilen eserlerden biri olan Hasan Çelebi Tezkiresidir.

Parçada anlatılan eser Ali'nin Künhü'l-Ahbar adlı tezkiresidir.

Beyanî, Hasan Çelebi Tezkiresi’nde olmayan dört şairi (Hakanî, Hızrî, Muidî ve Meylî) eserine ilave etmiş; ancak bu yeni isimler hakkında kayda değer bilgiler vermemiştir. Buna rağmen, ilave etmiş olduğu şairlerden söz eden ilk eser olması bakımından önemlidir.

Künhü’l-ahbar, uzun bir mukaddime ve yazarın Rükn adını verdiği dört bölümden meydana gelir:
1. Rükn’de: Dünyanın yaradılışından, Hz. Âdem’in ortaya çıkışına kadar geçen
zaman; bütün yaratıkların ortaya çıkması, hayvanlar, dağlar, denizler, nehirler,
göller, adalar ve iklimler ele alınmıştır.
2. Rükn’de: Hz. Âdem’den başlayarak peygamberler, Arap ırkı, Hz. Peygamber,
mucizeleri, Emevîler, Abbasîler, Arap emirleri, bilginleri, şeyhleri anlatılır.
3. Rükn: Türk ve Tatar kavimleri ile hakanlarından söz edebilir.
4. Rükn: Osmanlıların ortaya çıkışından 1007 (1598-99) yılına kadar olup biten olaylardan, devrin devlet adamlarından, bilginlerden, şeyhlerden ve şairlerden bahsedilir.

Özellikleri anşatılan eser Hasan Çelebi Tezkiresidir.

Yüzyılın son tezkiresi Beyanî Tezkiresi'dir  Yazılış tarihi (1597-1598)

Beyani'nin tezkiresi dışında başka eseri yoktur.

17. yüzyıldan itibaren tezkirecilik tarihimizde adına antoloji tipi tezkireler diyebileceğimiz farklı yapıda eserler verilmeye başlanmıştır. Bu eserlerde şiir örnekleri yanında kısa da olsa biyografik bilgiler de bulunmaktadır. Antoloji tipi tezkireler gelenek içinde biyografiden çok şiiri ön plana çıkartmış, verilen şiir sayısı ve miktarını büyük oranda arttırmıştır. Ancak bu yapılırken şiir değerlendirmelerine çok az yer verilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Sadikî, Çağatay Türkçesi, Azerî Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi ile şiirler kaleme aldı. Onun bize kadar gelen şiirleri, bu üç lehçeyi rahat kullanan bir şair olduğunu göstermektedir. Doğru cevap D'dir.

Sadıkî’nin kuşkusuz en önemli eseri Mecmau’l-havas adlı tezkiresidir. Doğu Türkçesi geleneğinin ikinci tezkire örneği olan Mecmaü’l-havas, I. Şah İsmail devrinden yazıldığı döneme kadarki devre içerisinde yer alan İran ve Türk asıllı şairleri kapsamaktadır. Doğru cevap D'dir.

Riyazî'nin Sâkinamesi divan nüshaları içinde bulunan 1052 beyitlik bir mesnevidir. Doğeu cevap A'dır.

Tezkire, yazanlar ve okuyanlar sıkılmasın diye kısa tutulmuş, fazla sözden kaçınılmış, 400 kadar şairi yazıp, iyi olmayan şairleri eserine almamıştır. Şairlerden çoğunun defter ve divanları görülüp incelenmiş, öteki tezkireciler gibi ezberden kitap yazma yoluna gidilmemiştir. Tarafsız davranılmış, bazı şairleri yalnızca övme, bazılarını da yerme yoluna gidilmemiştir. Doğru cevap C'dir.