ESKİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ: SÖZ SANATLARI - Deneme Sınavı - 4

Nazire örnek alınan şiirle aynı düşünceler etrafında yazılır. Eğer nazîrede örnek alınan şiirin aksi yönde bir anlam ifade edilirse bu nazîre nakîza adını alır.

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Asıl anlamı ateş yakmak için kor almak olan iktibâs, bir terim olarak manzum ya da mensur herhangi bir metinde bir ayetin ya da hadisin tamamını ya da bir kısmını alıntı yoluyla kullanmak şeklinde tanımlanabilir.

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Asıl anlamı ateş yakmak için kor almak olan iktibâs, bir terim olarak manzum ya da mensur herhangi bir metinde bir ayetin ya da hadisin tamamını ya da bir kısmını alıntı yoluyla kullanmak şeklinde tanımlanabilir. Hadislerden yapılan iktibâslara tenvîr de denir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

Asıl anlamı bir şeyi bir şeyin içine koymak ve gizlemek olan tazmînin terim anlamı, bir şairin başka bir şaire ait şiirden bir mısraı, bir beyti ya da iki beyti kendi şiirine almasıdır.

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Asıl anlamı bir şeye bir an göz ucuyla bakmak olan telmîh, bir söz içerisinde bir kıssaya, bir efsaneye, tarihî bir olaya veya bir ayete ya da hadise, meşhur bir darb-ı mesele, bir inanışa işaret etmek anlamında bir edebî terimdir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Manzumede asıl anlamın gizlenmesine ya da karışık gösterilmesine "Muamma" denir. Doğru yanıt: D'dir.

Ebced hesabına göre kavs burcunun Türkçedeki karşılığı "Yay" burcudur. Doğru yanıt: C'dir.

İnsan ismi dışında bir şeyin özelliklerinin sıralanarak okuyucudan ve dinleyiciden bunun ne olduğunun sorulmasına "Lügaz" denir. Doğru yanıt: A'dır.

Bir şairin Türkçe şiirinin bazı mısralarını ya da mısraların bir kısmının Arapça veya Farsça söylenmesine "Telmi" denir.

Arap alfabesinde bir harfin sayısal değerinin olmasına "Ebced" denir. Doğru yanıt: B'dir.

Ancak bir şairin kendisinden önce söylenmiş bir düşünceyi ya da hayali aynı üslupla ifade etmesi önemli bir kusurdur ve bu tür kusurlar klâsik edebiyatta serikat-i şi’riyye (=şiir hırsızlığı) ya da ahz ve serikat (=alma ve çalma) olarak adlandırılır.

İntihâl “kaynak göstermeden ve yazarının adını belirtmeden bir eserden alıntı yapma, kendininmiş gibi gösterme ya da eserin bütününü kendine mal etme” anlamlarında bir terimdir.

Kazvinî’den önceki belagat bilginleri de her ne kadar eserlerinde bu konudan söz etmişlerse de serikat-i şi’riyyeyi bedî’in sınırları içine ilk kez Kazvinî almıştır.

Telhis’te serikat-i şi’riyye “bir şairin başka bir şaire ait şiiri ya olduğu gibi ya da üzerinde birtakım değişiklikler yaparak alıp kendine mal etmesi” olarak tanımlanmakta ve ikiye ayrılmaktadır:

1. Serikatin açık olduğu durumlar

2. Serikatin açık olmadığı durumlar

Nazîre bir şairin başka bir şairin şiirini örnek alarak onunla aynı vezin ve kafiyede yazdığı şiire denir.

Nazîre, en çok gazelde yapılmıştır.

Îrâd-ı mesel, bir önermeyi desteklemek ya da ispat etmek için bir atasözünü ya
da hikmetli bir sözü delil olarak kullanmaktır. 

Örnek:

Ziyâretten murâd olan du’âdır
Bu gün bana ise yarın sanadır

Aralarında insan vücudundaki organlarla ilişki kurulan harfler: Boy, kad=elif; dehân= mîm; zülf =dâl, cîm, lâm; göz, çeşm=sad; iki göz=he; kaş, ebrû=nûn; diş, sin= şın; parmak, burun=elif.

Lügaz
İnsan ismi dışında, bir şeyin özelliklerinin sıralanarak okuyucu ya da dinleyiciden bunun ne olduğunun sorulduğu bir tür manzum bilmecelerdir.

Mu’cem tarih: Aşağıdaki örnekte tarihi, mısradaki noktalı harflerin toplamı vermektedir. Bu gibi tarihlere mu’cem, cevher, cevherîn târîh adı da verilir. Bu tarihlerde, tarihin nasıl bir tarih olduğuna dürr-i yektâ, ıkd-i güher, leâlî gibi sözlerle de işaret edilebilir.

Bir sabî-i reşîd mektebde 

İtdi hatm-i tilâvet-i Furkan

Şu hadîs oldı cevherîn târîh

Hayruküm men te’alleme’l-Kur’ân
                             

                                             Sürûrî