ESKİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ: BİÇİM VE ÖLÇÜ

Kasîdenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölüme medhiyye, kasîdede aşk konusunun işlendiği giriş bölümüne nesib, kasîde içindeki gazele tegazzül, kasidede övülen kişiye memdûh denir. Kasîdede şairin övgüye başlayacağını haber verdiği bir ya da iki beyitlik bölüm ise girizgâhtır.

Bu beytin her yönüyle kusursuz olan ikinci mısrası bir vecize (özdeyiş) ya da darbımesel (atasözü) hâline gelmiş, beytin birinci mısrası unutulmuştur. Bu tür mısralara “mısra’-ı berceste” denir.

Bu beyit bir matla (gazelin mısraları birbiriyle kafiyeli ilk beytine "matla" adı verilir) örneğidir. Dolayısıyla gazelin ilk beytidir. Yani Beytü’l-gazel  değildir. (Beytü'l-gazel: Gazelin en güzel beytine verilen addır)

Tanrı’nın yüceliğini ve birliğini konu alan kasîdelere tevhîd denir. Diğer seçenekler farklı konularda yazılmış kaside örneklerini ifade etmektedir.

Tegazzül: Kasîde içindeki gazeldir. Kasîdedeki yeri tam olarak belirlenmiş değildir. Diğer seçenekler kaside içindeki diğer bölümleri ifade etmektedir.

Şairlerin şiirdeki yetenekleriyle övündükleri bölüme fahriyye denir. Bu bölümde şairler memduhun erdemleri yanında kendilerinin de sahip oldukları özellik ve yetenekleri ona hatırlatırlar. Şitâiyye kış tasvirlerinin yapıldığı kasidelere denir. Diğer seçenekler ise kasidelerin farklı bölümlerine verilen isimlerdir.

Felsefi içeriği olan gazellere hakîmâne gazel denir. Diğerleri sırasıyla tasavvuf, dünya zevkleri, sevgilinin güzelliği ve tasavvufi düşünce konuludur.

Felsefî gazellere hikemî veya hakîmâne gazel adları verilir.  Diğer seçenekler ise gazelllerin beyit sayısı, uzunluk, kısalık, eksiklik, fazlalık gibi niceliklerini ifade etmektedir.

Divan şiirinde bütün mısraları kafiyeli gazellere müselsel gazel denir. Diğerleri gazelde tekrarlanan mısra, mısraları arasında konu bütünlüğü olan, bütün beyitleri aynı etkileyicilikte söylenen ve şairlerin mahlaslarını kelimenin gerçek anlamını da çağrıştıracak şekilde kullanmalarını ifade eder.

Eski Türk şiirinin dörtlüklerinden doğmuş dört mısralı nazım biçiminin adı tuyuğ’dur. Daha çok Azerî ve Çağatay edebiyatlarında görülen, Anadolu’daki ilk örneklerini Kadı Burhaneddin ve Seyyid Nesimî’nin verdiği nazım biçimidir.

Uzunluğu 5 beyitle 9 beyit arasında değişen nazım biçimine gazel denir. Nadiren 4 beyitli ve bazen 15 beyte kadar da örnekleri görülebilir.

Hamse aynı şair tarafından yazılmış beş mesnevîye denir. İran edebiyatında bu alandaki ilk ve en önemli isim Genceli Nizâmî’dir.

Gazelden türemiş ve mısralarının biri uzun biri kısa olmak üzere belli vezinlerde yazılmış bir nazım biçimine müstezad denir.

Divan şiirindeki bütün nazım biçimleri 'mısra’ ya da 'mısrâ’ adı verilen en küçük nazım biriminden doğmuştur. Mısra bir edebiyat terimi olarak aruz vezniyle söylenmiş beyitin yarısıdır. Beyit (beyt) ise aruz vezniyle yazılmış iki mısradan meydana gelen nazım biriminin adıdır. Gazel ve kasîdenin mısraları birbiriyle kafiyeli olan ilk beytine 'matla’ denir. Ayrıca iki mısra birbiriyle kafiyeli; yani, 'musarra’ ya da 'mukaffâ' olan tek beyte de matla denilmektedir.  Matla, genellikle gazel ve kasîdenin ilk beytine verilmiş bir ad olmakla birlikte şairler bazı manzumelerde birden fazla matla beyti de kullanmışlardır. Şiirin son beytine ise 'makta' denir.

Beyit (<beyt) aruz vezniyle yazılmış iki mısradan meydana gelen nazım biriminin adıdır. Bağımsız fliirler hâlinde yazılmış olan beyitlere ferd ya da müfred denir.

Kasîde, bir edebiyat terimi olarak ilk beytinin mısraları birbiriyle, diğer beyitlerinin ikinci mısraları ilk beyitle kafiyeli, aynı vezinle söylemiş, en az 15 beyit uzunluğundaki nazım biçimidir. 

Gazel, bir edebiyat terimi olarak, ilk beytinin mısraları birbiriyle, diğer beyitlerinin ikinci mısraları ilk beyitle kafiyeli, aynı vezinle söylenmiş, genellikle beş beyit ile dokuz beyit arasında şiirlerin yazıldığı bir nazım biçiminin adıdır.

Müstezâd, gazelden türemiş ve mısralarının biri uzun biri kısa olmak üzere belli vezinlerde yazılmış bir nazım biçiminin adıdır.

Kıt’a genellikle iki veya iki beyitten uzun, matla ve mahlas beyti olmayan bir nazım biçiminin adıdır.

Mesnevî aynı vezinde ve her beyti diğer beyitlerden bağımsız olarak kendi arasında kafiyeli bir nazım biçiminin adıdır

Gazelin başlca konusu “aşk”tır. Ancak farklı konularda yazılmış gazeller de vardır. Birer edebiyat terimi olmamakla birlikte çeşitli araştırmalarda ve yazılarda aşkın verdiği mutluluk ya da acıyı dile getiren gazellere âşikâne gazel, dünya zevklerinden söz eden gazellere rindâne gazel, doğrudan sevgilinin güzelliğinden ve ona duyulan arzudan bahseden gazellere şûhâne gazel, tasavvufî düşüncenin hâkim olduğu gazellere sûfiyâne ya da ârifâne gazel, felsefî gazellere de hikemî veya hakîmâne gazel adlarının verildiği görülmektedir.

3 başlık altında toplanabilir: 1) Giriş, 2) Konunun işlendiği bölüm, 3) Bitiş Bölümü.

Rüba’î ve Tuyuğ dört mısralı nazım biçimleridir. B şıkkındaki Tuyuğ bu nedenle doğru şıktır.

Dört mısraı birbiriyle kafiyeli rübâ’îlere "rubâ’-i musarra" veya "terâne" adı verilmiştir. Doğru şık A 'dır. Diğer şıklar uygun değildir.