ESKİ MEZOPOTAMYA VE MISIR TARİHİ

Mısır, 15-25 km genişliğindeki Nil Vadisi’ni kaplar. Dünyanın en uzun nehri (6695 km) olan Nil, Viktorya Gölü civarından ortaya çıkar ve kuzeye doğru akarak Akdeniz’e dökülür.

Yukarı Mısırlıların başkenti olduğu sanılan Hierakonpolis’te bulunmuş olan, tapınağa adak olarak sunulmuş Narmer Levhası’nın bir yüzündeki kabartmalarda, Yukarı Mısır’ın beyaz tacını giyen Kral Narmer,Delta Bölgesi’ni ele geçirip bir reisi esir alırken betimlenmiştir. Levhanın diğer yüzünde de Narmer, Aşağı Mısır’ın kırmızı tacını giymiş şekilde resmedilmiştir. Narmer Levhası sayesinde bugün birçok tarihçi Mısır’ın gerçek birleştiricisinin Narmer olduğu konusunda fikir birliği içindedir.

Hasehemvi tüm rakiplerini ortadan kaldırarak, devletin
bütünlüğünü güvence altına almış, krallık dini oluşturulmuştur. Sonuç olarak, Erken Devirde Mısır’ın sınırları kuzeyde Delta Bölgesi’nden güneyde Birinci Çağlayan’a kadar uzanmıştır. Mısır merkezî devlet yönetimi oluşturulmuş ve yüzyıllarca kullanılacak olan krallık modeli geliştirilmiştir. Hiyeroglif yazı ve krallık dini yaygınlaşmıştır.

Neferirkare, 8. Sülale’nin son kralıdır.

Ülkenin birliğinin yeniden sağlanması için yöresel beylerle anlaşmaların yapılması II. Mentuhotep döneminde gerçekleşmiştir. Bu nedenle yanlış cevap C seçeneğidir.

Memfis ve Delta bölgesi de I. Mentuhotep’in eline geçmiştir. Böylece Mısır siyasi olarak yeniden birleştirilmiş ve Birinci Ara dönem sona ermiştir.

Mısır'da 15. sülale dışında, Yukarı Mısırda 13. Sülale de varlığını sürdürmüştür. Bu dönemde Kuzeybatı Delta’da 14. Sülalenin de varlığını sürdürdüğü düşünülmektedir. Hiksos krallarına paralel olarak bir yerlerde kendilerini kral ilan eden bir başka Asyalı krallar grubu 16. Sülaleyi oluşturur.

Yeni Krallık Dönemi, 18. Sülale’nin ilk kralı I. Ahmose’nin Hiksosları yenip Mısır’da siyasal birliği tekrar kurmasıyla başlar.

I. Tutmosis (MÖ 1504-1492), MÖ 1500’lerde kuzeye doğru sefer yapıp Filistin şehirlerini ele geçirmiştir.

I. Psammetikos (MÖ 664-610) krallığının başlarında, MÖ 664-657 tarihleri arasında Aşağı Mısır’daki bütün yerel yöneticileri etkisiz hale getirir ve Mısır’ın birliğini tekrar sağlar. Bu sırada Aşurbanipal’ın Babil’de bir isyanla uğraşmasını fırsat bilerek Assur’dan bağımsızlığını kazanır.

Yeni Krallık Dönemi’nin başında yerleşmiş bir geleneğe göre MÖ 3000 yıllarında
Menes adlı efsanevi bir kral, Aşağı Mısır ve Yukarı Mısır krallıklarını tek bir krallık
altında birleştirmeyi başarmıştır. Ancak Yukarı Mısırlıların başkenti olduğu sanılan
Hierakonpolis’te bulunmuş olan, tapınağa adak olarak sunulmuş Narmer Levhası’nın
bir yüzündeki kabartmalarda, Yukarı Mısır’ın beyaz tacını giyen Kral Narmer Delta Bölgesi’ni ele geçirip bir reisi esir alırken betimlenmiştir. Levhanın diğer yüzünde de Narmer, Aşağı Mısır’ın kırmızı tacını giymiş şekilde resmedilmiştir. Narmer Levhası sayesinde bugün birçok tarihçi Mısır’ın gerçek birleştiricisinin Narmer olduğu konusunda fikir birliği içindedir.

2. Sülale’nin ilk kralı Peribsen Mısır tarihinde Horus değil Seth unvanı taşıyan ilk ve tek kraldır. Peribsen adının bir Horus adı olan Sehmehib’den değiştirdiği düşünülmektedir. 2. Sülale döneminin başında kraliyet mezarlığı Sakkara’ya taşınmıştır. Kral Hasehemvi döneminde Suriye - Lübnan bölgesindeki liman kenti olan Biblos ile ticaret ilişkileri kurulmuştur. Yukarı Mısır’da birçok taş yapı inşa ettirilmiştir. Bu dönemde gerek kraliyet gerekse özel kişilerin yaptırdığı taş heykellerin kalitesi artmıştır. Hasehemvi tüm rakiplerini ortadan kaldırarak, devletin bütünlüğünü güvence altına almış, krallık dini oluşturulmuştur.

4. Sülale büyük piramitlerin dönemidir. Eski Krallık Dönemi’nde 3. ve 4. sülaleler
zamanında inşa edilen ünlü piramitler o döneme “Piramitler Çağı” adının verilmesine neden olmuştur. Snefru (MÖ 2575-2551), Meidum’da Huni’nin başladığı piramidin yapımına devam eder, ancak daha sonra kendi piramit kompleksini yapmak için inşaatı yarım bırakır. Dahşur’da “Eğik piramit” ve “Kızıl Piramit” olarak adlandırılan iki piramit yaptırmıştır. Kızıl Piramit geometrik olarak ilk gerçek piramittir.

Babası Snefru’nun yerine geçen Keops’un (Hufu) (MÖ 2551-2528) Giza Platosu’nda yaptırdığı piramit 146 m yüksekliğiyle Eski Mısır’da inşa edilmiş en büyük piramittir. Ayrıca Dendara’da ilk Hathor tapınağını da yaptırmıştır. Keops saltanatı sırasında babası Snefru gibi Sina Yarımadası’na yapılan seferlere devam etmiştir.

4. ve 5. sülaleler tarihinin en önemli gelişmelerinden biri, güneş dininin ortaya
çıkmasıdır. Mısır firavunları, “Ra’nın Oğlu (Güneş Tanrısı’nın Oğlu) Horus” unvanını kullanmaya başlamışlardır.

I. Mentuhotep (MÖ 2061-2010) iki ülkeyi birleştirmesi nedeniyle saltanatının geri kalan bölümünde Horus adını, “Horus Sema - taui = İki ülkeyi birleştiren” olarak  eğiştirmiştir. Teb kenti Mısır’ın başkenti hâline gelmiştir.

I. Amenemhet (MÖ 1991-1962) zamanında Mısır 11. Sülale kralları döneminden
sonraki ikinci parlak dönemini yaşamıştır. I. Amenemhet, Orta Mısır’da Memfis’in
30 km güneyinde Lişt köyü yakınındaki İçtavi’yi (kentin adının anlamı: iki ülkeyi ele
geçiren Amenemhet’tir) yeni bir başkent olarak kurmuştur. Ayrıca ikametgâhının
yakınında kendine ait bir piramit yaptırmıştır. İkinci Çağlayan’da Buhen Kalesi’nin
yapımına başlamıştır. Böylece Güney Nubya’daki taş ocakları ve altın madenlerini
daha kolay kullanabilmiştir. Asya’dan gelecek bedevi akınlarını önlemek için Delta’nın
doğu sınırında surlar inşa ettirmiştir. Bakır ve turkuaz yataklarının bulunduğu Sina
Bölgesi de kontrol altına alınmıştır. Libyalılara karşı kuzeybatıda bir sur ya da kale
olmaması nedeniyle bu bölgenin güvenliği de sık sık yapılan seferlerle sağlanmıştır.
I. Amenemhet, kendi ölümünden sonra tahtın el değiştirmesini kolaylaştırmak için,
oğlu I. Senusret’i (MÖ 1971-1926) tahta ortak ederek yeni bir gelenek başlatmıştır.
Bu sistem 12. Sülale’nin diğer kralları tarafından da uygulanmıştır.

Hurri kökenli Hiksoslar Delta Bölgesi’ne egemen olmuşlar ve 15. Sülale’yi oluşturmuşlardır. Böylece Mısır’da ilk defa yabancılardan oluşan bir sülale kurulmuştur. Memfis’i ele geçirerek, Doğu Deltası’nda kendi başkentleri olan Avaris’i kurmuşlar ve Mısır’ın tanrısı Seth ile özdeşleştirdikleri tanrıları Baal için bir tapınak inşa etmişlerdir.

Yeni Krallık Dönemi, 18. Sülale’nin ilk kralı I. Ahmose’nin Hiksosları yenip Mısır’da siyasal birliği tekrar kurmasıyla başlar. Yeni Krallık Dönemi firavunları savaşçıydılar ve pek çok ülkeyi fethederek büyük bir imparatorluk kurdular. Ahmose, ülke birliğini sağlamanın yanında güçlü bir ekonomi de oluşturmuştur. Ülkesinin sınırlarını güneyde İkinci Çağlayan’dan kuzeyde Filistin yakınlarına kadar genişletmiştir. Teb şehri, yönetim merkezi ve vezirin görev yaptığı yer olması yanında Amon’un kült merkezi olarak ülkenin dinsel başkenti olma özelliğini de taşımaktadır.

Tapınak kapılarının iki yanında kaideleri geniş, yukarı doğru daralan Mısır’a özgü duvarlardır. Genellikle pilonların üzerine tapınağı hangi kral yaptırdıysa onun zaferlerini betimleyen kabartmalar yapılırdı. Pilonların önüne tapınağı hangi kral yaptırdıysa onun
büyük boyutlu birkaç heykeli ve dikilitaşlar dikilirdi.