ESKİ MEZOPOTAMYA VE MISIR TARİHİ

Assurlular savaş arabaları yanında, kale kapılarını kırmak, surlarda gedik açmak için tekerlekli “koçbaşı” ve benzer ağır silahlar geliştirmişlerdi. Bronz levhalar ve taş bloklar üzerine işlenmiş savaş sahnelerinde bu tür silahlar ön planda işlenmiş ve Assur’un egemen gücünün sınır tanımazlığı vurgulanmıştır.

Assur kentleri iki bölümden oluşur: Sitadel ve aşağı şehir.

Lamaşşular, Yeni Assur sanatının ağırlıkları kırk tona ulaşan anıtsal ve seçkin örneklerdir. Bunlar, insan başlı, hayvan gövdeli ve kanatlı olarak yapılan ve kötü ruhlardan sarayı korumak için sarayın girişine konulan heykellerdi.

Yeni Assur dönemi boyunca güçlü kralların hemen hepsi, taş steller üzerine ve tabletlere her yıl yaptıkları önemli işleri yazdırmışlardır. Bu yazıtlar kralın tahta çıktığı yıldan itibaren tutulmakta ve her yıl yapılan eylemler, “krallığımın ikinci yılında, üçüncü yılında” gibi ifadelerle başlamaktadır. Yeni Assur döneminin güçlü krallarına ait annallar büyük oranda günümüze ulaşmıştır. Ancak yukarıda belirttiğimiz gibi bunlar tek yanlıdır ve yalnızca başarılardan söz ederler. Assur’un zayıfladığı veya yenildiği dönemler annallarda bulunmamaktadır.

Yeni Assur krallarından Aşurbanipal sanata ve bilime önem vermekte, geçmişle ilgilenmekteydi. Hatta yazıtlarda kendisine Sümerce ve Akkadca belgeleri anlayabildiği, en zor matematik problemleri çözebildiği biçiminde övgüler yapılmıştır.

Yeni Assur krallarından Aşurbanipal sanata ve bilime önem vermekte, geçmişle ilgilenmekteydi. Hatta yazıtlarda kendisine Sümerce ve Akkadca belgeleri anlayabildiği, en zor matematik problemleri çözebildiği biçiminde övgüler yapılmıştır. Sümer ve Babil ülkesine yaptığı seferlerden sonra, tapınaklarında saklanan tabletleri ülkesine taşımış ve yazıcılarına bunların kopyalarını yaptırmıştır. Bütün bu tarihsel belgeleri Ninive’de büyük bir kütüphane haline dönüştürdüğü arşivinde sistematik bir biçimde düzenletmiş ve saklamıştır. Burada bilim adamlarının kullandığı standart listeler, referans kitapları, iki dilli sözlükler, işaret ve eşanlamlı sözcük listeleri, tıbbi tanı listeleri, kehanet, dinsel tören ve büyü özetleri gibi metinler de bulunmaktadır. Sümerlere ait ünlü Yaratılış Destanı ve Gılgamış Destanı gibi edebiyat yapıtları Ninive’deki tabletler sayesinde okunabilmiştir.

Arkeolojik kazılar sonucu ortaya çıkarılan Assurlulara ilişkin buluntular, bu devletin yapısını, mimarisini, sanatını, toplumun yaşam biçimini ve ulaşılan refah seviyesi gibi ayrıntıları öğrenmemize katkı yapar. Assur kralları ülkenin merkezi bölgesi olan Büyük Zap ve Küçük Zap ırmaklarının Dicle’ye karıştığı bölgede dört başkent ve birçok yerleşim merkezi inşa etmişlerdir. Her bir kent belli bir plan anlayışındadır. Ülkeye adını veren ve MÖ ikinci binyıldan itibaren siyasal ve kutsal merkez olan Assur kentidir. Sonra sırasıyla Kalhu (Nimrud), Dur-Şarrukin (Horsabad) ve Ninive (Koyuncuk) başkent olarak düzenlenmiş ve uygarlığın en seçkin mimari ve sanat yapıtlarının şekillendirildiği yerler haline getirilmiştir. Ayrıca Balavat (İmgur Enlil) ile Kuzey Suriye’deki eyalet merkezleri Guzana, Til Barsib ve Sultantepe gibi şehirlerde yürütülen araştırmalar bu uygarlığın ürünü olan birçok veri sağlamıştır. Yukarı Dicle bölgesindeki Üçtepe, Ziyarettepe, Giricano gibi merkezlerde de yeni yazılı ve arkeolojik kaynaklar gün ışığına çıkarılmıştır.

Yeni Assur ve Yeni Babil krallıklarında, Mezopotamya’nın geleneksel devlet yönetim anlayışı doğrultusunda en tepede kral bulunurdu. Kralın yönetici sülaleden gelmesi önemliydi. Tahtı zorla, bir taht entrikasıyla ele geçiren farklı sülale mensupları bile kendilerini yerine geçtikleri krala bağlayan yazıtlar veya şecereler yazdırmışlardır. Kral en büyük tanrıların yeryüzündeki temsilcisi, onun adına ülkeyi yöneten büyük rahip idi. Kralın kutsal kişiliği tanrılara, tapınaklara yaptığı hizmetler çerçevesinde kabul görürdü. Assur ülkesinde yalnızca kendi tanrıları değil, Sümer ve Akkad ülkesinin tanrıları da saygı görür, onların tapınaklarının kutsallığına inanılırdı.

Yeni Assur ve Yeni Babil kralları için sefere çıkmak yalnızca yeni topraklar elde etmek veya güvenliği sağlamak amacıyla yapılan bir iş değildi. İmparatorlukların merkezlerinde gelişen bürokrasi ve yönetici sınıfın giderleri için hazineye gelir sağlamak, vergilerin düzenli ödenmesini sağlayacak güç gösterisinde bulunmak, yeni işgücü elde etmek gibi birçok neden sefer gerekçeleri arasında sayılabilir. Assur Krallığı’nın merkezinde, “ekal maşarti” adı verilen kışla sarayda eğitim yapan düzenli bir ordusu vardı. Ancak komutan ve çekirdek güçten oluşan buradaki birlikler sefere giden ordunun oldukça küçük bir bölümünü oluştururdu. Büyük ordu genellikle başkent ve çevresinde yaşayan köylülerden meydana gelmişti. Eyaletler de sefer döneminde orduya askeri birliklerle katılmak zorundaydılar. Ele geçirilen ülkelerden tehcire tabi tutulan toplulukların bir bölümü eğitilerek orduya asker
olarak katılırdı.

Yeni Assur döneminde inşa edilen başkent ve eyalet merkezlerinin ortak bir plan anlayışı vardır. Assur kentleri iki bölümden oluşur: Sitadel ve aşağı şehir. Ayrıca başkentlerde bir kışla saray (ekal maraşti) daha vardır. Sitadel, kentin yüksek bölümünde yer alırdı. Çevresi ayrı bir surla çevrilen sitadelde saray, tapınak ve kral ailesinden yöneticiler için yapılmış konaklar bulunurdu. Sarayın çevresinde botanik bahçesi bulunmaktaydı. Bu bölümde farklı türde hayvanlar da beslenmekteydi. Bu gelenek Doğu krallıklarında çok uzun süre benzer biçimde devam etmiştir. Aşağı şehir, halkın yaşadığı bölümdü. Bütün kentin çevresi ayrıca surla çevrilmişti. Surların kalınlığı yirmi metreyi aşmaktaydı.

Assur Krallığı’nın MÖ ikinci binyılın başından beri geleneksel başkenti olan Assur kenti yerine yeni başkenti kuran II. Aşurnasirpal açılışı törenine ülkenin dört bir yanından 70 bine yakın kişi davet etmiş ve 10 gün boyunca ziyafetler vermişti. Kalhu II. Sargon dönemine kadar yapılan birçok inşaatla görkemli hale gelmiş ve başkent olarak kullanılmıştır.

Mezopotamya’nın en görkemli kentlerinden biri ve bu bölgede gelişen uygarlıkların son başkenti Babil idi. Babil, Yeni Assur Krallığı’nın yıkılışından sonra yüz yıla yakın bir dönem tek başkent olarak hizmet etmiştir.

Assur ülkesinin baştanrısı Assur idi. Diğer tanrılar arasında savaş tanrısı Ninurta, aşk tanrıçası İştar, güneş ve adalet tanrısı Şamaş, ay tanrısı Sin ve fırtına tanrısı Adad büyük saygı görmekteydi. Bunlar için yapılan tapınaklar kentlerdeki önemli yapılar arasında idi. Bunların dışında da adına dualar okunan, adaklarda bulunulan pek çok tanrı, tanrıça ve kutsal varlığa inanılırdı.