ESKİ MEZOPOTAMYA VE MISIR TARİHİ

Yazılı kaynaklar genellikle resmi niteliklidir. Devletin ideolojisine uygun bir biçimde tutulan kayıtlar birkaç grupta ele alınabilir: Bunlar arasında Assur annalları, gösteriş yazıtları, mektuplar, limmu listeleri ve synkroniktik kral listeleri (Assur ve Babil kralları paralel biçimde verilir) dönemin tarihi konusundaki en temel kaynaklardır.

Gösteriş yazıtları, sefer yapılan bölgelerde, ulaşılan son noktalarda ana kayalar üzerine yapılan kabartmalarla birlikte yazılmıştır. Bunlar da Assur’u yüceltmek amacıyla yazdırılmıştır ve yıllıklardaki abartılı ifadeleri tekrarlarlar.

Ünlü tarihçi Herodot başta olmak üzere birçok Grekçe yazan tarihçi ve yazar, mitolojiyle karışık ve abartılı da olsa bu krallıktan ve kentlerinden söz ederler.

Yeni Assur Krallığı’nın çağdaşı olan devletlere ait yazıtlarda da karşılıklı ilişkilere ait değerlendirmelere katkı yapacak bilgiler vardır. Geç Hitit ve Urartu yazıtları, doğrudan veya dolaylı olarak bu sürecin anlaşılmasına yardım eder.

Yeni Assur dönemi boyunca güçlü kralların hemen hepsi, taş steller üzerine ve
tabletlere her yıl yaptıkları önemli işleri yazdırmışlardır. Bu yazıtlar kralın tahta
çıktığı yıldan itibaren tutulmakta ve her yıl yapılan eylemler, “krallığımın ikinci
yılında, üçüncü yılında” gibi ifadelerle başlamaktadır.

Yeni Assur döneminde her yıl Mart ayının ikinci yarısında kutlanan Yeni Yıl törenleri, o yıl için seçilen yüksek bir memur tarafından yönetilir ve o yıl, töreni yöneten bu memurun adıyla anılırdı.

III. Tiglat-pileser sonrasında yapılan reformlarla hadım memurlar, haremdeki görevlerinin yanı sıra, ordu komutanlıklarına, hatta eyalet yöneticiliğine kadar yükseltilmişlerdir. Bunlar turtanu (başkomutan), rab saki (büyük saki), nagir ekalli (saray habercisi), abarakku (güvenlik sorumlusu), bel pihati veya şaknu (eyalet yöneticisi) gibi unvanlar taşırlardı.

Lamaşşular, Yeni Assur sanatının ağırlıkları kırk tona ulaşan anıtsal ve seçkin
örneklerdir. Bunlar, insan başlı, hayvan gövdeli ve kanatlı olarak yapılan ve kötü
ruhlardan sarayı korumak için sarayın girişine konulan heykellerdi.

Assur ülkesinin baştanrısı Assur idi. Diğer tanrılar arasında savaş tanrısı Ninurta,
aşk tanrıçası İştar, güneş ve adalet tanrısı Şamaş, ay tanrısı Sin ve fırtına
tanrısı Adad büyük saygı görmekteydi.

Kutsal kitap Eski Ahit, Doğu Akdeniz kıyılarına sefer yapan Assur krallarının bölgedeki faa- liyetleri, MÖ yedinci yüzyıldan itibaren de Mısır’a yönelen seferleri konu edinen Mısır Hiyeroglifleri bu gruba dâhil edilebilir. Doğru seçenek E'dir.

Yeni Assur dönemi boyunca güçlü kralların hemen hepsi, taş steller üzerine ve tabletlere her yıl yaptıkları önemli işleri yazdırmışlardır. Bu yazıtlar kralın tahta çıktığı yıldan itibaren tutulmakta ve her yıl yapılan eylemler, “krallığımın ikin- ci yılında, üçüncü yılında” gibi ifadelerle başlamaktadır. Yeni Assur döneminin güçlü krallarına ait annallar büyük oranda günümüze ulaşmıştır. Ancak yukarıda belirttiğimiz gibi bunlar tek yanlıdır ve yalnızca başarılardan söz ederler. Assur’un zayıfladığı veya yenildiği dönemler annallarda bulunmamaktadır. Bu nedenle As- sur yazıtlarında kaydedilmemiş veya atlanmış dönemlerle, gerileme ve çöküş sü- reçleri büyük oranda paralellik gösterir. Doğru seçenek C'dir.

Yeni Assur döneminde her yıl Mart ayının ikinci yarısında kutlanan Yeni Yıl tö- renleri, o yıl için seçilen yüksek bir memur tarafından yönetilir ve o yıl, töreni yö- neten bu memurun adıyla anılırdı. Yazıtlarda önemli bir olay anlatılırken “filanın limmu yılında” diye tarih düşülürdü. Bu memurların adları tabletlere arka arkaya yazılarak listeler oluşturulmuştur. Yeni yıl törenlerini, tahta çıktıkları ilk yıl kral- lar yönetir ve böylece krallıklarının başlangıcında listelere girerlerdi. Yeni Assur döneminde, yaklaşık 250 yıllık bir süreç için limmu listeleri eksiksiz denebilecek şekilde günümüze ulaşmıştır. Bu listelere bazı önemli olaylar da kaydedilmiştir. Bu olaylar arasına bir güneş tutulması da eklenmiştir. Gökbilimciler, söz konusu güneş tutulmasının 15 Haziran 763 yılında gerçekleştiğini hesaplamış ve tüm lis- tenin ait olduğu döneme yerleştirilmesi sağlanmıştır. Limmuların isimleri alt alta yazılarak oluşturulan kesintisiz listeler, MÖ dokuzuncu yüzyılın ilk yarısından yedinci yüzyıl sonuna uzanan dönemi kapsar. Doğru seçenek A'dır.

Yeni Assur ve Yeni Babil krallıklarında, Mezopotamya’nın geleneksel devlet yöne- tim anlayışı doğrultusunda en tepede kral bulunurdu. Kralın yönetici sülaleden gelmesi önemliydi. Tahtı zorla, bir taht entrikasıyla ele geçiren farklı sülale men- supları bile kendilerini yerine geçtikleri krala bağlayan yazıtlar veya şecereler yaz- dırmışlardır. Kral en büyük tanrıların yeryüzündeki temsilcisi, onun adına ülkeyi yöneten büyük rahip idi. Kralın kutsal kişiliği tanrılara, tapınaklara yaptığı hiz- metler çerçevesinde kabul görürdü. Assur ülkesinde yalnızca kendi tanrıları değil, Sümer ve Akkad ülkesinin tanrıları da saygı görür, onların tapınaklarının kutsal- lığına inanılırdı. Kralın tahta tanrılar tarafından seçilerek oturtulduğuna inanılır, ya da yazıtlarda böyle olduğu vurgulanırdı. Tahta çıkış töreni de ülkenin en büyük tanrısının tapınağında gerçekleştirilirdi. Sarayın duvarlarına asılan, sefer yapılan bölgelerde ana kayalara yapılan veya tapınaklara sunulan heykellerde kral, başlığı, asası ve kendisini koruyan tanrı sembolleriyle betimlenirdi. Doğru seçenek C'dir.

Krallığı yönetim merkezi olan başkentin sitadeli, yani kralın sarayı ve yönetim merkezinin kalbi, bürokrasinin tepesindeki görevlilerin bulunduğu yer idi. Saray- da, kral ve ailesinin yanı sıra, aynı aileden üst düzey yöneticiler ve hadım görevliler yaşardı. Yönetimde çok sıkı bir hiyerarşik düzenin var olduğu bilinmektedir. Kral ile herkes doğrudan görüşemez, önemli görülen istekler bir görevli aracılığıyla krala iletilirdi. Üst düzey görevlere öncelikli olarak kral soyundan gelenler atanmaktaydı. Eyaletlerde önemli aileler ve yerel yöneticilerin sülalesinden gelenler bu göreve getirilmekteydi. Yeni Assur döneminde sarayda görev yapmış olan bazı hadım (şa reşi) memurlar da eyaletlere veya orduda yüksek görevlere atanmış- tır. Bunlar duvar resimleri ve kabartmalarda sakalsız olarak gösterilen, erkekliği bir operasyonla bitirilmiş saray görevlileriydi. Soylarını devam ettirme endişesi olmadığı için, özellikle III. Tiglat-pileser sonrasında yapılan reformlarla hadım memurlar, haremdeki görevlerinin yanı sıra, ordu komutanlıklarına, hatta eya- let yöneticiliğine kadar yükseltilmişlerdir. Bunlar turtanu (başkomutan), rab saki (büyük saki), nagir ekalli (saray habercisi), abarakku (güvenlik sorumlusu), bel pihati veya şaknu (eyalet yöneticisi) gibi unvanlar taşırlardı. Doğru seçenek D'dir.

Yeni Assur ve Yeni Babil krallıkları egemen oldukları bölgeleri farklı yöntemlerle merkeze bağlamaktaydı. Başkent ve çevresindeki büyük kentlerin imarı, buralar- daki yönetim binalarının ve tapınakların inşası, tamiri ve masrafları eyaletlerden gelen vergiler ve sefer sonrası elde edilen ganimetlerle karşılanmaktaydı. Ayrıca kentlerin ihtiyaç duyduğu yiyecekler için düzenli tarım ve kesintisiz bir ticare- tin yürütülmesi gerekliydi. Bu nedenle başkent ve çevresinde merkezi yönetimin planlaması ve kontrolü daha belirgin bir biçimde görülür. Doğru seçenek C'dir.

Yeni Assur ve Yeni Babil kralları için sefere çıkmak yalnızca yeni topraklar elde etmek veya güvenliği sağlamak amacıyla yapılan bir iş değildi. İmparatorlukların merkezlerinde gelişen bürokrasi ve yönetici sınıfın giderleri için hazineye gelir sağlamak, vergilerin düzenli ödenmesini sağlayacak güç gösterisinde bulunmak, yeni işgücü elde etmek gibi birçok neden sefer gerekçeleri arasında sayılabilir. Yanlış olarak ifade edilen E seçeneğindedir.

Orduda kullanılan silahlar geleneksel ok, yay, kalkan, kılıç ve mızraktan oluş- maktaydı. Assurlular savaş arabaları yanında, kale kapılarını kırmak, surlarda ge- dik açmak için tekerlekli “koçbaşı” ve benzer ağır silahlar geliştirmişlerdi. Bronz levhalar ve taş bloklar üzerine işlenmiş savaş sahnelerinde bu tür silahlar ön planda işlenmiş ve Assur’un egemen gücünün sınır tanımazlığı vurgulanmıştır. Doğru seçenek B'dir.

Yeni Assur Krallığı döneminde sanatın ulaştığı seviyeyi gösteren en önemli eserler, saray duvarlarını süsleyen kabartmalardır. Doğru seçenek A'dır.

Assur ülkesinin baştanrısı Assur idi. Diğer tanrılar arasında savaş tanrısı Ni- nurta, aşk tanrıçası İştar, güneş ve adalet tanrısı Şamaş, ay tanrısı Sin ve fırtına tanrısı Adad büyük saygı görmekteydi. Bunlar için yapılan tapınaklar kentlerdeki önemli yapılar arasında idi. Bunların dışında da adına dualar okunan, adaklarda bulunulan pek çok tanrı, tanrıça ve kutsal varlığa inanılırdı. Doğru seçenek C'dir.

Yeni Assur ve Yeni Babil krallıklarının tarihi, birçok farklı kaynaktan gelen bilgilerle yazılır. Bu kaynaklar üç başlık altında toplanabilir: Yazılı kaynaklar, arkeolojik kaynaklar ve yabancı kaynaklar.