ESKİ MEZOPOTAMYA VE MISIR TARİHİ

“Savaşın Kralı” (Şar tamhari) olarak adlandırılan ve Mısır’da el-Amarna’da, Orta Anadolu’da Kültepe ve Boğazköy’de (Hattuşa) ele geçen bu tür belgeler, Sargon’un Orta Anadolu’ya, Akdeniz’de Kıbrıs (Alaşia) ve Girit’e kadar ulaştığını belirtir.

Babil sülalesinin en önemli kralı olan Hammurabi,  Adaletin Kralı düşüncesini vurgulamıştır. Akkadlar, devletlerini merkezî sistemle yöneterek bütün dünyayı yönetme düşüncesini geliştirmişlerdir. Akkadlar, Sümerlerden farklı olarak kent devletlerinden ziyade Evren veya Dünya krallığı kavramını Mezopotamya’ya getirmiştir. Akkad krallarından Naram-Sin Agade’nin Kralı, Dört Bir Yanın Hükümdarı ve Evrenin Kralı gibi unvanları kullanmıştır.

Nippur, Mezopotamya’nın diğer kutsal kentlerinden biridir ve taç giyme törenlerinin yapıldığı şehirdir.

Fırat Nehri üzerindeki önemli ticaret merkezleriyle siyasal ilişkiler kurulmuştu. Bu kentler arasında Mari, Tuttul, Ebla ve Akdeniz kıyısına yakın Biblos gibilerinin adları anılmaktadır.

Naram-Sin yaşarken tanrılaştırılmış ve O’nun tanrısal özellikleri, alçak kabartma tekniğinde kaya yüzeyine veya kayadan koparılmış yassı, uzun düzgün stellere oyulan betimlemelerinde vurgulanmıştır. Naram-Sin’in iki metre yüksekliğindeki ünlü steli/ dikili taşı İran sınırındaki Lullubi adlı bir kabileye karşı kazanılan bir zaferin anısına Babil yakınındaki Sippar’da dikilmiştir.

Ur kentinde Ay tanrısına adanmış, duvarlarla çevrili alanda ziggurat, tapınak ambarı, konutlar ve dini saray gibi yapılar bulunmaktaydı.

Akkad İmparatorluğu’nun kurucusu kral I. Sargon’dur. Sargon krallığını ilan edip başkentini kurduktan sonra, 56 yıllık uzun saltanatı boyunca kayıtlara geçen en az 34 savaş yapmıştır.

I. Murşili, İ.Ö. 1595 yılında Babil’i alarak Eski Babil Devleti’ne son vermiş olan Hitit kralıdır. I. Salmanassar, İ.Ö. 13. yüzyılda Hurri-Mitanni Devleti’ni yıkarak, Assur egemenliğini kesin olarak başlatmış olan Assur kralıdır. I. Darius, Pers kralıdır. I. Amenemhet, İ.Ö. 1985 civarında tahta el koyması ile 12. Sülale’yi başlatan Mısır firavunudur.

Gerçek anlamda ilk yasa koyucu kral Ur-Nammu’dur.

Yazılı kurallar ve bazı reform çabaları kent yaşamının getirdiği yeni sorunlara çözüm bulma kaygıları taşır. Lagafl kralı Entemena ve Urukagina ilk reformistler olarak bilinirler. Yapılan bu ilk düzenlemelerde daha çok borç affı gibi konular işlenmiştir. Şulgi, III. Ur Sülalesi döneminin büyük krallarındandır. Naram-Sin, Maniştuşu’dan sonra kral olmuştur. Sargon’un torunudur.

MÖ üçüncü binyılın sonlarında Basra körfezi ile Nippur arasındaki alan Sümer olarak adlandırılmaya devam ederken kuzeyi Akkad olarak adlandırılmaktadır.

Dicle ve Fırat nehirleri Mezopotamya’ya hayat verir. Fırat Nehri, Basra Körfezi’ne 145 km kala Dicle Nehri ile birleşir ve Şattülarap Nehri adıyla Basra Körfezi’ne dökülür. Günümüzden yaklaşık 35 bin yıl öncesinden itibaren Avrupa’da bulunan mağara resimleri özel bir öneme sahiptir. Bunlar arasında kuzey İspanya’da Altamira, resimlerin bulunduğu mağaranın ismidir. Kapadokya, Anadolu’da Erciyes, Hasandağı ve Güllüdağ’ın püskürttüğü lav ve küllerin oluşturduğu yumuşak tabakaların milyonlarca yıl boyunca yağmur ve rüzgâr tarafından aşındırılmasıyla ortaya çıkan bölgedir. Elam adı verilen bölge, İran platosunun Dicle Nehri’ne yakın olan güneybatı kısmıdır. Akkadlar buraya yüksek bölge anlamına gelen Elamtu adını vermişler, sonradan İbraniler bu adı Elam’a çevirmiş ve burada yaşayanlara da Elamlılar demişlerdir.

Akkadlar, egemen bir güç haline gelinceye kadar Sümer kent kültürünü özümsemiş ve kendi katkılarıyla birlikte bu kültürün sonraki toplumlara aktarılmasında önemli rol oynamışlardır. Bunun anahtarı kent yaşamının devam etmesinde, oluşturulan kurumların gelişerek varlığını korumasında aranmalıdır.

Günümüzden 12 000 yıl önce Sahra’nın kuraklaşması ve çölleşmesi sonucunda bu bölgede avcılık ve toplayıcılıkla geçinen halklar Delta Bölgesi’ne ve Nil Vadisi’ne göç etmişlerdir. Neolitik Çağ ve Sülaleler Öncesi döneme ilişkin en önemli kültürler arasında Aşağı Mısır’da Merimde (MÖ 4300-3800) ve El-Meadi (MÖ 3300-3100) sayılabilir. Yukarı Mısır’da ise Badari Kültürü (MÖ 5000-4000), I. Nagada Kültürü (Amra Kültürü: MÖ 4000-3500), II. ve III. Nagada Kültürü (Gerze Kültürü: MÖ 3500-3100/3000) sayılabilir.

Kült: Tanrı veya tanrıların özelliklerini, tapınağını, ibadet şeklini kapsayan tapınma ile ilgili eylemlerin tümüdür.

Halaf Dönemi’nde insanlar tholos adı verilen ev tiplerini kullanmışlardır. Tholos, yuvarlak planlı, kubbeli bir oda ile bu odaya eklenmiş dikdörtgen planlı bir başka odadan oluşuyordu. Balçık, kerpiç ya da taştan yapılıyorlardı. Stel ise dikilitaştır. Yunanca doulos adı verilen, eski Yunan dünyasında istenildiğinde alınıp satılan ve ömrünün sonuna kadar hizmet vermek zorunda olan köledir. İdol ise küçük tanrı figürleridir.

Ur-Nammu, “Sümer ve Akkad ülkelerinin kralı” unvanını kullanarak egemenlik alanının kentle sınırlı olmadığını vurgulamıştır.

“Büyük Kral” ve “Krallar Kralı” unvanları, geç Pehlevi yazıtlarında geçen Pers krallarının kullandıklarını unvanlardır. Akkad krallarından Naram-Sin Agade’nin Kralı, Dört Bir Yanın Hükümdarı ve Evrenin Kralı gibi unvanları kullanmıştır. Yine, Kral Naram-Sin ile Tanrı-Kral düşüncesi ortaya çıkmıştır.

Eski Babil döneminde kral aynı zamanda tapınağın ve tanrının başrahibi olarak tanımlanır. Bu dönemde gelişen ticaret, zengin bir tüccar sınıfının oluşmasına da zemin hazırlamıştır. Ticarette yaygın ödeme aracı gümüştü.

III. Ur Sülalesi döneminde, tarlalarda ve değirmenlerde çalışan, hasat toplayan, dokuma yapan, kamış kesen, kanal kazan, teknelere mal yükleyen ve tekneleri çeken insanların sayısı titizlikle tutulmuş ve bunlara yapılan ödemeler belirtilmiştir. Ödemeler genellikle, bira, ekmek, yağ, soğan ve balık gibi yiyecek maddeleriyle yapılıyordu.

Akkad İmparatorluğu’nun kurucusu kral Sargon’dur.