ESKİ MEZOPOTAMYA VE MISIR TARİHİ

Sümerlerin 3200 yıllarında geliştirdiği çiviyazısı, Önasya’da üç bin yıla yakın bir süre boyunca Akkad, Assur, Babil, Pers, Hitit ve Urartu gibi birçok toplum tarafından kullanılmış; Fenike kıyılarında geliştirilen alfabe yazısına da öncülük etmiştir. “Yaratılış” ve “Tufan” gibi tek tanrılı dinlerle günümüze taşınan dinsel anlatılar ilk kez Sümerler tarafından yazılmış, sonrasında diğer Mezopotamya toplumları tarafından tekrar tekrar kopyalanmıştır.

Uruk, gök tanrısı An’a (veya Anu)dır. Cevap B şıkkıdır.

Ekur adındaki tapınağı Nippur kentinde bulunan Enlil, aynı zamanda tanrıların babası olarak bilinirdi. Cevap E şıkkıdır.

Kabartma ve heykellerde erkeklerin yanında kadınlar da işlenmiştir ama kadınların daha çok işlendiği doğru bir bilgi değildir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Enli hava tanrısıdır. Gök tanrısı An'dır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Sümer destanlarındaki başlıca kahramanlar arasında, Enmerkar, Lugalbanda ve Gılgamış gibi krallık yapmış olabilecek adlar da bulunur. Uruk Hanedanı’nın kralları arasında da adları geçen bu üç kahramandan Gılgamış, hem bir kral, hem de koruyucu bir ilah olarak kabul edilirdi. Cevap C şıkkıdır.

Sümer kentlerinde büyük tanrıların evi olarak yapılan iki tür tapınak bulunmaktadır. Bunlardan ilki ziggurat olarak adlandırılan anıtsal yapılardır. Cevap A şıkkıdır.

Sümerlere ait Tufan Mitosu, Önasya’nın en iyi bilinen ve tek tanrılı dinlerde benzer biçimde tekrarlanan olayını anlatır. Bitkilerin, hayvanların ve insanların yaratılışı, krallığın gökten indirilişi ile başlayan destan, tanrıların insanları cezalandırmak için Tufan kararı almaları ile sürer. Bu karardan hoşlanmayan bazı tanrılar, kutsal kitaplarda adı anılan Nuh’un karşılığı olan dindar Ziusudra’ya durumu anlatırlar. Dev bir geminin yapılmasından, her hayvan türünden bir çiftin ve kendisine inanan iyi insanların gemiye bindirilmesinden sonra Tufan başlar. Yeryüzü yedi gün yedi gece boyunca suların altına gömülür. Sonra güneş tanrısı Utu (Akkadca Şamaş) görünür ve yeryüzünü aydınlatır. Ziusudra onun önünde eğilir ve kurbanlar sunar. Ziusudra bundan sonra ölümsüz olarak, ilahi cennet Dilmun’a götürülür. Cevap E şıkkıdır.

Ur Hanedanı’nın kurucusu Mesannepadda adlı kraldı. Cevap C şıkkıdır.

Sümer dini ve mitolojisi, Mezopotamya’ya gelen diğer toplumları da etkilemiştir.

Uruk döneminin sonlarına doğru, MÖ 3200 yıllarında şimdiye kadar bilinen
en erken yazılı belgeler ortaya çıkar. Bunlar daha sonraki çiviyazısının öncüleri
olarak görülebilecek, resim karakterindeki işaretlerden oluşur. Yazıcı, temiz bir kil
topağını kil tablet biçimine getirdikten sonra üzerini kamış ucuyla çizerek karelere ayırır ve sonra her bir kare içine anlatılmak istenen nesne ya da işi tanımlayan resmi çizerdi. Karşısına da miktar belirtilirdi. Başlangıçta çizilen karakterlerin çoğu mal miktarını belirten sayı işaretleriydi. Anlatılmak istenen her nesne ayrı bir işaretle betimleniyordu. Bu nedenle Uruk’taki dördüncü tabakada bulunmuş henüz tam okunamayan yazıda 1500’ün üzerinde ayrı işaret kullanılmıştır.

Bütün bu önemli gelişmelerin yaşandığı bölge, birçok bakımdan elverişli yaşam koşullarına sahip değildir. Örneğin, burası nehir alanları dışında çöldür. Susuz tarıma uygun olmayan bölgede tarım yapılabilecek tarlalar da sınırlıdır. Hayvancılık için elverişli ve zengin bitki örtüsüne sahip otlaklar bulunmamaktadır. Yapı malzemesi için gerekli taş ve kereste yoktur. Maden kaynakları da bölgeden oldukça uzaktadır. Bu kadar olumsuz koşullara sahip bir bölgede, insanoğlunun yaşamındaki en önemli gelişme süreçlerinden birinin yaşanmış olması oldukça dikkat çekicidir.

Uruk, Basra Körfezi yakınında, Fırat Nehri’nin sol kıyısında yer alan, Mezopotamya’nın en önemli kentlerinden biridir. Burada yapılan arkeolojik araştırmalarda, uygarlaşma sürecinin önemli adımlarının atıldığı bir sürecin bulguları saptanmıştır. MÖ dördüncü binyılın başlarından itibaren Güney Mezopotamya’daki kentler çekim merkezi olmuş ve nüfusları hızla artmıştır.

Bu dönemdeki gelişmeleri en iyi yansıtan kent Uruk’tur (Günümüzde Tel el- Varka). Bu kentin geçmişi, Geç Obeyd dönemine kadar gitmekle birlikte, en görkemli çağını Uruk ve sonrasında yaşamıştır. Uruk, gök tanrısı An’a (veya Anu) adanan batıdaki Kullaba ve aşk tanrıçası İnanna’ya (Akkadca İştar) adanan doğudaki Eanna adlı iki yerleşim yerinin birleşmesinden oluşmuştu. Alman arkeologların yaptıkları kazılar, kentin büyük bölümünün anıtsal boyutlardaki tapınak ve resmi yapılardan meydana geldiğini ortaya çıkartmıştır. Bu bağlamda kentlerin oluşumundan sonra anıtsal mimarinin gelişimine de bu kent öncülük etmiştir.

İlk yazılan belgelerin Sümerce olduğu anlaşılmaktadır. Sümerlerden sonra çiviyazısı geleneği başta Akkad, Babil, Assur olmak üzere Mezopotamya’nın bütün uygarlıkları, Anadolu’da ise Hitit ve Urartular tarafından alınmış ve kullanılmıştır. Doğu Akdeniz kıyılarında gelişen ve Fenikeliler tarafından yaygınlaştırılan alfabe yazısı ise Aramiler, Anadolu’da Frigler, Lidyalılar ve diğer Eski Batı uygarlıkları tarafından kullanılmıştır. Eskiçağ’da Mısır’da kesintisiz biçimde kullanılan hiyeroglif (resim) yazısı, Anadolu’da Luwiler, Hititler ve Geç Hititlerde yaygındır.

Kral listelerinin baş tarafı daha çok mitoloji ile iç içedir. Bu listelere göre Sümer ülkesinde Tufan’dan önce hüküm sürmüş, adları bilinen efsanevi sekiz yönetici ve kentleri vardı. Tanrılar yeryüzündeki ilk krallığı kurma görevini Eridu kentine vermiştir.

Yazıtlarda ve tapınak duvarlarına asılan bazı kabartmalarda, Lagaş’ta iktidarı eline geçiren kral Ur-Nanşe, yaptığı inşaatlar, kanallar ve kazandığı başarılarla ölümsüzleştirilir.

Adab (Bismaya) kralı Lugaldalu, tapınağa hediye olarak yaptırdığı heykelin sağ omuzu üzerindeki yazıtından tanınmaktadır.

Devlet kurumlarının da oluştuğu bu dönemde, yönetimin ve bürokrasinin tam olarak nasıl işlediği bilinmemektedir. Yönetimde en büyük otorite olarak anılan unvanlar arasında EN, ENSİ ve LUGAL bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla bey, vali ve kral anlamı taşımaktaydı.

Gök tanrısı An başlangıçta Sümerlerin baştanrısıyken sonra yerini hava tanrısı Enlil’e bırakmıştır. Ekur adındaki tapınağı Nippur kentinde bulunan Enlil, aynı zamanda tanrıların babası olarak bilinirdi. Nippur, Sümerlerin dini başkentiydi ve orada hizmet etmek, inşaat yapmak veya yapımına katkıda bulunmak büyük bir onur olarak kabul edilirdi. Enki bilgelik tanrısı; Ninmah (Ninhursag) ulu hanım, ana-tanrıça; Nanna ay tanrısı; oğlu Utu güneş tanrısı; İnanna aşk tanrıçasıydı.

Sümerlerde heykeller de yine kutsal amaçlı olarak yapılmış ve tapınaklara hediye edilmiştir. Sümer heykelleri genellikle eller karın üzerinde bağlı, ibadet pozisyonunda yapılmıştır. Üzerlerinde sağ omuzu açıkta bırakan bir elbise vardır. Sümer heykellerinde tanrılar boynuzlu başlıklarıyla işlenmiştir. Kabartma ve heykellerde erkekler yanında kadınlar da işlenmiştir. Bu gelenek Sami kökenli toplumların Mezopotamya’ya gelişiyle, istisnalar dışında ortadan kalkacaktır.