ESKİ MEZOPOTAMYA VE MISIR TARİHİ - Deneme Sınavı - 22

Yeni Assur döneminde sarayda görev yapmış olan bazı hadım (şa reşi) memurlar da eyaletlere veya orduda yüksek görevlere atanmış­tır. Bunlar duvar resimleri ve kabartmalarda sakalsız olarak gösterilen, erkekliği bir operasyonla bitirilmiş saray görevlileriydi. Soylarını devam ettirme endişesi olmadığı için, özellikle III. Tiglat-pileser sonrasında yapılan reformlarla hadım memurlar, haremdeki görevlerinin yanı sıra, ordu komutanlıklarına, hatta eya­let yöneticiliğine kadar yükseltilmişlerdir. Bunlar turtanu (başkomutan), rab saki (büyük saki), nagir ekalli (saray habercisi), abarakku (güvenlik sorumlusu), bel pihati veya şaknu (eyalet yöneticisi) gibi unvanlar taşırlardı.

Örneğin tarım ve madencilik bakımından zengin olan Yukarı Dicle havzasında, Diyarbakır çevresinde Amedi, Tuşhan ve Tidu gibi eyalet merkezleri bu anlayışla inşa edilmişti. Sitadel ve aşağı şehirden oluşan eya­letlerin boyutları 30 hektarı aşmaktaydı.

As­sur Krallığı’nın merkezinde, “ekal maşarti” adı verilen kışla sarayda eğitim yapan düzenli bir ordusu vardı. Ancak komutan ve çekirdek güçten oluşan buradaki bir­likler sefere giden ordunun oldukça küçük bir bölümünü oluştururdu.

Babil’in boyutları 850 hektar kadardı. Bölgenin en büyük yerleşmeleri arasındaki kentte yaklaşık seksen bin ki­şinin yaşadığı varsayılmaktadır. Kentin çevresi iki sıra halinde surlarla çevrilmişti. Savunmayı güçlendirmek amacıyla surların dışına bir de hendek kazılmıştı. Fırat nehri kentin ortasından geçmekteydi. Nehrin doğu yakasında, kuzeyden güneye doğru sırasıyla Nebukadnezzar’ın sarayları, Babil Kulesi olarak adlandırılan zig­gurat ve Marduk Tapınağı Esagila gibi önemli yapılar sıralanmıştı. Orijinal yük­sekliğinin doksan metre kadar olduğu hesaplanan zigguratın günümüze yalnızca kalıntıları ulaşmıştır. Yazılı kaynaklarda Babil’de bin kadar da tapınak olduğu kay­dedilmektedir.

Yeni Assur Krallığı döneminde kurulan ikinci başkent Dur-Şarrukin’dir. II. Sargon, kendi adını verdiği kenti, daha önce yerleşilmemiş bir bölgede bütün bi­rimleriyle planlayarak inşa etmiştir. Kenti çevreleyen surların kalınlığı yirmi dört metre, uzunluğu ise yedi km kadardır. Sitadelde kendisi için inşa ettirdiği sarayın 200’den çok odası vardır. Sarayın kapılarına lamaşşular, duvarlarında da kabart­malar yerleştirilmiştir. Ülkenin dörtbir yanından getirilen zanaatkâr ve on binler­ce işçinin çalıştığı kentin inşası yaklaşık on yılda tamamlanmıştır. II. Sargon’un son yıllarında tamamlanan kent, kralın ölümünden sonra terk edilmiştir.

Hiyeroglif Yazı: (Eski Yunanca: hieros: kutsal, graphikos: oyma=hieroglyphikos) Özellikle kutsal metinlerin taşa kazınmasında kullanılan resmî bir yazıydı. Hiye­roglifler MÖ 3000 yıllarından MS dördüncü yüzyıla kadar kullanılmıştır. Taş, ah­şap, fildişi malzeme üzerine kazınmış ya da çeşitli malzeme üzerine resmedilmiştir. En basit düzeyde hiyeroglif, yazıcının ifade etmek istediği nesnenin resmedilmesi biçiminde oluşmuştur. Buna “piktogram” denir.

Papirüs rulolarının çok azı tam ve eksiksiz olarak gü­nümüze gelebilmiştir. Günümüze kalmış en uzun papirüs rulosu Londra/British Müzesi’nde bulunan 40,5 m uzunluğundaki Harris Papirüsü’dür.

Mısır hiyeroglifleri 1822 yılında Eski Mısır Uzmanı ve Dilbilimci Jean-Franço­is Champollion tarafından çözülmüş ve Eski Mısır tarihi ve uygarlığı ile ilgili pek çok güvenilir bilgiye ulaşılmıştır. Mısır yazısının belirgin özelliği, onun her zaman aslına bağlı kalmış olması ve basit işaretlerden oluşmuş olsa bile Fenike, Eski Yu­nanca ve günümüzün modern dillerinin yazıları gibi alfabetik olmasıdır. Bu yazı, daha sonra oluşan komşu alfabetik yazıları ve Fenike yazı sistemlerini harf yazısı fikri bakımından etkilemiştir.

Kraldan sonra en önemli kişi, yardımcısı olan vezirdi. Bu makam Eski Kral­lık zamanında gelişmeye başlamıştır. Vezir, devlet yönetimini, hukuk sistemini ve ekonomiyi denetlemekle görevliydi ve sadece krala hesap verirdi. Eyaletler kralın tam yetkiyle atadığı yöneticiler tarafından yönetilirdi. Merkezden atanan eyalet valileri, kral adına ülkeyi yöneten vezire karşı sorumluydular. 18. Sülale kralla­rından II. Amenofis (MÖ 1427-1401) döneminden başlayarak, yönetim sorumlu­luğunu ülkenin kuzeyinde ve güneyinde iki vezir paylaşmıştır. Kuzeyde Memfis, güneyde Teb kenti vezirlik merkeziydi.

Şaduf: Bir ucuna ipe bağlı kova, diğer ucuna ağırlık bağlanan bir sırığın yere dikilmiş bir başka direğin üst kısmına raptedilmesiyle oluşturulan, kuyu veya nehirden su çekmeye yarayan kaldıraç benzeri araç.

Eski Mısır’da kadınlar 12-14 yaşları arasında ergenlik başlangıcında evlendirilir­di. Erkekler ise 20 yaşları civarında evlenirdi. Yeni evlenenlerin eşyalarının hem kız hem de erkek tarafınca sağlanması gerekiyordu. Bu nedenle boşanma halinde kadının mallar üzerinde hakkı vardı. Mısırlılarda genellikle tek eş evliliği yaygın­dı.

Seth: Kimliği belirlenemeyen bir hayvan başlı, düzensizliğin, çöl­lerin, fırtınaların ve savaşın tanrısı, Osiris’in erkek kardeşi.

Horus: Şahin başlı ya da şahin şeklinde ve iki taçlı Mısır’ın ilk devlet tanrısı, gökyüzü tanrısı.

Natron: Karbonat, bikarbonat, klorid ve sodyum sülfat karışımı olan bir çeşit tuz. Nil Nehri’nin kenarında doğal olarak bulunuyordu.

4. Sülale’den itibaren gerçek piramitler de yapılmaya başlamıştır. Bunlar basa­maklı piramitlerin gelişmesi sonucu ortaya çıkmışlardır. En erken örnekleri 4. Sülale’nin ilk firavunu Snefru’nun (MÖ 2575-2551) Memfis’in 50 km kuzeyindeki Meidum’da ve Dahşur’da yaptırdığı piramitlerdir. Snefru Meidum’da kral Huni’nin başladığı piramidin yapımına devam eder, ancak daha sonra kendi piramit komplek­sini yapmak için inşaatı yarım bırakır. Bu dönemde mimarlar henüz tam bir piramit yapmayı başaramıyorlardı. Snefru’nun Meidum’daki piramidinin üst kısmı eğimi artırılarak bitirilebildiğinden piramit eğik olmuş ve Eğik Piramit olarak adlandırıl­mıştır. Snefru, Dahşur’da Eğik Piramit’ten başka Kızıl Piramit olarak adlandırılan bir piramit daha yaptırmıştır. Kızıl Piramit geometrik olarak ilk gerçek piramittir.

Yeni Assur ve Yeni Babil kralları için sefere çıkmak yalnızca yeni topraklar elde etmek veya güvenliği sağlamak amacıyla yapılan bir iş değildi. İmparatorlukların merkezlerinde gelişen bürokrasi ve yönetici sınıfın giderleri için hazineye gelir sağlamak, vergilerin düzenli ödenmesini sağlayacak güç gösterisinde bulunmak, yeni işgücü elde etmek gibi birçok neden sefer gerekçeleri arasında sayılabilir.

Bu dönemde Assur kralları, üç başkent, birçok eyalet merkezi, sayısız tapınak ve saray inşa etmiştir. Bütün bu kentler ve imar faaliyetlerinin gelişmiş bir altyapı sistemi vardır. Uzak bölgelerden içme suyu getirilmiş, bentler ve yollar inşa edilmiştir.

Yeni Assur Krallığı döneminde kurulan ikinci başkent Dur-Şarrukin’dir.

Mezopotamya’nın en görkemli kentlerinden biri ve bu bölgede gelişen uygarlıkların son başkenti Babil idi.

Yeni Assur Krallığı döneminde sanatın ulaştığı seviyeyi gösteren en önemli eserler, saray duvarlarını süsleyen kabartmalardır