ESKİ MEZOPOTAMYA VE MISIR TARİHİ - Deneme Sınavı - 18

Efsanevi Şammuramat’ın oğlu olan çocuk kral III. Adad-Nirari’dir.

Kendisini Babil kralı ilan eden ve aynı zamanda “Sümer ve Akkad Ülkelerinin Kralı” unvanını da kullanan Assur kralı III. Tiglat-Pileser’dir.

Babil’e bir sefer yaparak surlar ve tapınakları yıkan, ülkeyi yağmalayıp Tanrı heykellerini Assur’a getiren ve bu sebeple kendi halkına da korku salan Assur kralı Sanhêrib’tir.

Yahuda Krallığı’na savaş açarak Kudüs’ü işgal eden ve binlerce Yahudiyi Babil’e sürgün eden Babil kralı ünlü Nebukadnezzar’dır.

Yeni Babil Krallığı’nın yıkılışından sonra Mezopotamya’da olduğu gibi Anadolu’da da egemenlik Perslere geçmiştir.

Limmu listeleri Yeni Assur döneminde her yıl Mart ayının ikinci yarısında kutlanan Yeni Yıl törenleri, o yıl için seçilen yüksek bir memur tarafından yönetilir ve o yıl, töreni yöneten bu memurun adıyla anılırdı. Yazıtlarda önemli bir olay anlatılırken “filanın limmu yılında” diye tarih düşülürdü. Bu memurların adları tabletlere arka arkaya yazılarak listeler oluşturulmuştur. Yeni yıl törenlerini, tahta çıktıkları ilk yıl krallar yönetir ve böylece krallıklarının başlangıcında listelere girerlerdi.

Yeni Assur ve Yeni Babil krallıklarında, Mezopotamya’nın geleneksel devlet yönetim anlayışı doğrultusunda en tepede kral bulunurdu. Kralın yönetici sülaleden gelmesi önemliydi. Tahtı zorla, bir taht entrikasıyla ele geçiren farklı sülale mensupları bile kendilerini yerine geçtikleri krala bağlayan yazıtlar veya şecereler yazdırmışlardır.

Kral en büyük rahip olması yanında ordunun komutanı, önemli davalara bakan yargıç ve kanun koyucu idi.

Yeni Assur ve Yeni Babil krallıkları egemen oldukları bölgeleri farklı yöntemlerle merkeze bağlamaktaydı. Başkent ve çevresindeki büyük kentlerin imarı, buralardaki yönetim binalarının ve tapınakların inşası, tamiri ve masrafları eyaletlerden gelen vergiler ve sefer sonrası elde edilen ganimetlerle karşılanmaktaydı. Ayrıca kentlerin ihtiyaç duyduğu yiyecekler için düzenli tarım ve kesintisiz bir ticaretin yürütülmesi gerekliydi. Bu nedenle başkent ve çevresinde merkezi yönetimin planlaması ve kontrolü daha belirgin bir biçimde görülür. Tarım veya madencilik bakımından zengin olan bölgelerde kurulan eyalet merkezlerinde merkezden tayin edilen yönetici ve bürokratlar doğrudan saraya bağlı olarak görev yapardı. Bunlar bölgelerindeki gelişmeleri yazdıkları mektuplarla saraya bildirirlerdi. Elde edilen gelirleri ve topladıkları vergileri düzenli olarak göndermek asıl görevleriydi.

Bir bölgenin doğrudan krallığa bağlı eyalet haline getirilmesi buraya merkezdeki bürokrasinin küçük bir modelinin oluşturulması anlamı taşımaktaydı. Assur ve Babil ülkesinin sınırları içinde bu türde çok sayıda eyalet oluşturulmuştu.

Assur Krallığı’nın merkezinde, “ekal maşarti” adı verilen kışla sarayda eğitim yapan düzenli bir ordusu vardı. Ancak komutan ve çekirdek güçten oluşan buradaki birlikler sefere giden ordunun oldukça küçük bir bölümünü oluştururdu. Büyük ordu genellikle başkent ve çevresinde yaşayan köylülerden meydana gelmişti. Eyaletler de sefer döneminde orduya askeri birliklerle katılmak zorundaydılar.

Yeni Assur döneminde inşa edilen başkent ve eyalet merkezlerinin ortak bir plan anlayışı vardır. Assur kentleri iki bölümden oluşur: Sitadel ve aşağı şehir. Ayrıca başkentlerde bir kışla saray (ekal maraşti) daha vardır. Sitadel, kentin yüksek bölümünde yer alırdı.

Yeni Assur Krallığı döneminde sanatın ulaştığı seviyeyi gösteren en önemli eserler, saray duvarlarını süsleyen kabartmalardır. Başkent Kalhu, Dur-Şarrukin ve Ninive’deki saraylar için dönemin sanatçıları tarafından yapılan bu kabartmalardaki figürler, yukarıda söylediğimiz gibi devletin gücünü ve kralın başarılarını ölümsüzleştirmek amacıyla düzenlenmişti.

Assur ülkesinin baştanrısı Assur idi. Diğer tanrılar arasında savaş tanrısı Ninurta, aşk tanrıçası İştar, güneş ve adalet tanrısı Şamaş, ay tanrısı Sin ve fırtına tanrısı Adad büyük saygı görmekteydi. Bunlar için yapılan tapınaklar kentlerdeki önemli yapılar arasında idi. Bunların dışında da adına dualar okunan, adaklarda bulunulan pek çok tanrı, tanrıça ve kutsal varlığa inanılırdı.

Babil, Sümer ülkesine daha yakın olması nedeniyle yalnızca bu kentte yaşayanlar tarafından değil bütün Mezopotamyalılar tarafından kutsal kabul edilen mekânlara sahipti. Kentte bin kadar tapınağın varlığına ilişkin kayıtlar kutsallığın göstergesi olarak kabul edilir. Babil’in baştanrısı Marduk idi. Sümerlerin birçok tanrısının önemli özelliği bu tanrının adı altında birleştirilmişti. Kentteki önemli bütün törenlerde kral, baştanrı Marduk heykeline hediyeler sunar ve onunla birlikte tören alayına katılırdı.

Yeni Krallık Dönemi’nin başında yerleşmiş bir geleneğe göre MÖ 3000 yıllarında Menes adlı efsanevi bir kral, Aşağı Mısır ve Yukarı Mısır krallıklarını tek bir krallık altında birleştirmeyi başarmıştır. Doğru yanıt B'dir.

Manetho: Ptolemaioslar döneminde (MÖ 289-246) yaşamış Eski Mısırlı tarihçi ve rahip. Yunanca yazdığı Aegyptica/ Mısır Tarihi adlı eserinde Mısır Devleti’nin kuruluşundan Büyük İskender’e kadar geçen sürede başa geçen Mısır krallarını 31 sülaleye ayırmıştır. Doğru yanıt C'dir.

1. Sülale’yle birlikte yazı yaygın olarak kullanılmaya başlamış ve siyasi başkent olarak Memfis kurulmuştur. Doğru yanıt A'dır.

2. Sülale’nin ilk kralı Peribsen Mısır tarihinde Horus değil Seth unvanı taşıyan ilk ve tek kraldır. Doğru yanıt D'dir.

3. Sülale ile birlikte mütevazı binalardan anıtsal taş mimariye geçilir. Doğru yanıt E'dir.