ESKİ MEZOPOTAMYA VE MISIR TARİHİ - Deneme Sınavı - 8

Akkad Kralı Sargon’un iktidarı ele geçirdiği ilk Sümer kenti Kiş’tir.

Diyarbakır’ın doğusunda, Pir Hüseyin adlı eski yerleşmede, sefer yaparak başarısını kutlamak için bir stel diken Akkad Kralı Naram-sin’dir. Stel, İstanbul Eski Şark Eserleri Müzesi’nde sergilenmektedir.

Tarihin ilk medeniyetlerinin merkezi olması sebebiyle geçmiş tüm uygarlıkların bildiği bir bölgedir. Üzerindeki uygarlıkların sürekli bir devinim içinde olmasının sebebi önemli göç yolları üzerinde bulunmasıdır. Her iklimi yaşamaya, tarımcılığa ve hayvancılığa gayet uygundur. Verimli toprakları sayesinde tarım uygarlıkları için bir cennet olmuştur. Gür ve bol otlakları ile hayvancılıkla uğraşan uygarlıklara ev sahipliği etmiştir. Uygarlıklar ve şehirler akarsuların konumlarına göre kurulmaktadır. Mezopotamya’nın Fırat ve Dicle nehirleri arasında olması burayı önemli bir yer yapmıştır. Ticari hareketlilik çok yoğundur. Bu sebeple ticaretin geliştiği merkezlerden biridir.

Akkadların siyasal olarak egemen güç haline gelmesinden sonra günlük yaşamda Akkadca konuşulmakla birlikte, resmi devlet işleri ve dini ayinlerde Sümerce kullanılmaya devam etmiştir.

Akkadların başkenti Agade’nin Babil veya Kiş kenti yakınlarında olduğu varsayılmaktadır.

Akkad İmparatorluğu’nun kurucusu kral Sargon’dur.

Rimuş’un kısa saltanatı, kardeşi Maniştuşu’nun da katıldığı bir saray entrikasıyla son bulmuştur.

Akkad orduları Naram-Sin döneminde değil Maniştuşu döneminde Elam ve kuzeydeki Assur üzerine başarılı seferler düzenlemiştir.

Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu’da Kafkasya’dan göç ederek gelen Hurriler yeni bir güç olarak sahneye çıkmışlardır.

III. Ur Sülalesi, Utu-hegal’in Ur kentine yönetici (ensi) olarak tayin ettiği Ur-Nammu tarafından kurulmuştur.

Fırat Nehri üzerindeki önemli ticaret merkezleriyle siyasal ilişkiler kurulmuştur. Bu kentler arasında Mari, Tuttul, Ebla ve Akdeniz kıyısına yakın Biblos gibilerinin adları anılmaktadır.

Kült: Tanrı veya tanrıların özelliklerini, tapınağını, ibadet şeklini kapsayan tapınma ile ilgili eylemlerin tümü.

Şulgi’nin oğullarından Şu-Sin döneminde, kuzeyden göç eden Batı Sami kökenli Amurrulara karşı, Fırat ve Dicle nehirleri arasına büyük bir duvar inşa edilmiştir.

“Savaşın Kralı” (Şar tamhari) olarak adlandırılan ve Mısır’da el-Amarna’da, Orta Anadolu’da Kültepe ve Boğazköy’de (Hattuşa) ele geçen bu tür belgeler, Sargon’un Orta Anadolu’ya, Akdeniz’de Kıbrıs (Alaşia) ve Girit’e kadar ulaştığını belirtir.

Babil sülalesinin en önemli kralı olan Hammurabi,  Adaletin Kralı düşüncesini vurgulamıştır. Akkadlar, devletlerini merkezî sistemle yöneterek bütün dünyayı yönetme düşüncesini geliştirmişlerdir. Akkadlar, Sümerlerden farklı olarak kent devletlerinden ziyade Evren veya Dünya krallığı kavramını Mezopotamya’ya getirmiştir. Akkad krallarından Naram-Sin Agade’nin Kralı, Dört Bir Yanın Hükümdarı ve Evrenin Kralı gibi unvanları kullanmıştır.

Nippur, Mezopotamya’nın diğer kutsal kentlerinden biridir ve taç giyme törenlerinin yapıldığı şehirdir.

Fırat Nehri üzerindeki önemli ticaret merkezleriyle siyasal ilişkiler kurulmuştu. Bu kentler arasında Mari, Tuttul, Ebla ve Akdeniz kıyısına yakın Biblos gibilerinin adları anılmaktadır.

Naram-Sin yaşarken tanrılaştırılmış ve O’nun tanrısal özellikleri, alçak kabartma tekniğinde kaya yüzeyine veya kayadan koparılmış yassı, uzun düzgün stellere oyulan betimlemelerinde vurgulanmıştır. Naram-Sin’in iki metre yüksekliğindeki ünlü steli/ dikili taşı İran sınırındaki Lullubi adlı bir kabileye karşı kazanılan bir zaferin anısına Babil yakınındaki Sippar’da dikilmiştir.

Ur kentinde Ay tanrısına adanmış, duvarlarla çevrili alanda ziggurat, tapınak ambarı, konutlar ve dini saray gibi yapılar bulunmaktaydı.

Akkad İmparatorluğu’nun kurucusu kral I. Sargon’dur. Sargon krallığını ilan edip başkentini kurduktan sonra, 56 yıllık uzun saltanatı boyunca kayıtlara geçen en az 34 savaş yapmıştır.

I. Murşili, İ.Ö. 1595 yılında Babil’i alarak Eski Babil Devleti’ne son vermiş olan Hitit kralıdır. I. Salmanassar, İ.Ö. 13. yüzyılda Hurri-Mitanni Devleti’ni yıkarak, Assur egemenliğini kesin olarak başlatmış olan Assur kralıdır. I. Darius, Pers kralıdır. I. Amenemhet, İ.Ö. 1985 civarında tahta el koyması ile 12. Sülale’yi başlatan Mısır firavunudur.

Gerçek anlamda ilk yasa koyucu kral Ur-Nammu’dur.

Yazılı kurallar ve bazı reform çabaları kent yaşamının getirdiği yeni sorunlara çözüm bulma kaygıları taşır. Lagafl kralı Entemena ve Urukagina ilk reformistler olarak bilinirler. Yapılan bu ilk düzenlemelerde daha çok borç affı gibi konular işlenmiştir. Şulgi, III. Ur Sülalesi döneminin büyük krallarındandır. Naram-Sin, Maniştuşu’dan sonra kral olmuştur. Sargon’un torunudur.

MÖ üçüncü binyılın sonlarında Basra körfezi ile Nippur arasındaki alan Sümer olarak adlandırılmaya devam ederken kuzeyi Akkad olarak adlandırılmaktadır.

Dicle ve Fırat nehirleri Mezopotamya’ya hayat verir. Fırat Nehri, Basra Körfezi’ne 145 km kala Dicle Nehri ile birleşir ve Şattülarap Nehri adıyla Basra Körfezi’ne dökülür. Günümüzden yaklaşık 35 bin yıl öncesinden itibaren Avrupa’da bulunan mağara resimleri özel bir öneme sahiptir. Bunlar arasında kuzey İspanya’da Altamira, resimlerin bulunduğu mağaranın ismidir. Kapadokya, Anadolu’da Erciyes, Hasandağı ve Güllüdağ’ın püskürttüğü lav ve küllerin oluşturduğu yumuşak tabakaların milyonlarca yıl boyunca yağmur ve rüzgâr tarafından aşındırılmasıyla ortaya çıkan bölgedir. Elam adı verilen bölge, İran platosunun Dicle Nehri’ne yakın olan güneybatı kısmıdır. Akkadlar buraya yüksek bölge anlamına gelen Elamtu adını vermişler, sonradan İbraniler bu adı Elam’a çevirmiş ve burada yaşayanlara da Elamlılar demişlerdir.

Akkadlar, egemen bir güç haline gelinceye kadar Sümer kent kültürünü özümsemiş ve kendi katkılarıyla birlikte bu kültürün sonraki toplumlara aktarılmasında önemli rol oynamışlardır. Bunun anahtarı kent yaşamının devam etmesinde, oluşturulan kurumların gelişerek varlığını korumasında aranmalıdır.

Günümüzden 12 000 yıl önce Sahra’nın kuraklaşması ve çölleşmesi sonucunda bu bölgede avcılık ve toplayıcılıkla geçinen halklar Delta Bölgesi’ne ve Nil Vadisi’ne göç etmişlerdir. Neolitik Çağ ve Sülaleler Öncesi döneme ilişkin en önemli kültürler arasında Aşağı Mısır’da Merimde (MÖ 4300-3800) ve El-Meadi (MÖ 3300-3100) sayılabilir. Yukarı Mısır’da ise Badari Kültürü (MÖ 5000-4000), I. Nagada Kültürü (Amra Kültürü: MÖ 4000-3500), II. ve III. Nagada Kültürü (Gerze Kültürü: MÖ 3500-3100/3000) sayılabilir.