ESKİ ANADOLU TARİHİ

İskitler ise; Yunan kaynaklarında Skythioi; Pers kaynaklarında Sakalar; Assur kaynaklarında Aşguzailer ve Urartu kaynaklarında ise İşkigulu olarak geçmektedir. İskitlerin ülkesi ise batıda Volga Nehri’nden doğuda Çin’e kadar uzanan büyük bir alanı içermekteydi.

İskitler, ocak tanrıçası Tabiti’ye; savaş tanrısı Ares’e; gökyüzünün tanrısı Papaios’a; toprak tanrıçası Abi’ye; Işık tanrısı Oitosyros’a; güzellik ve aşk tanrıçası Argimpasa’ya ve denizlerin tanrısı Thagimasadas’a tapmıştırlar.

İskitler, ölen kralları için Gerrhos adını verdikleri bir bölgede nekropol alanı oluşturmuşlar ve kralı defnetmeden önce bir takım dinsel törenler düzenlemişlerdir.

İskit krali mezarlık bölgesi olan Gerrhos, bugünkü Kiev’in güneyinde, Saporoschje adındaki modern yerleşimin yakınlarındadır. Bu bölgedeki iyi araştırılmış kral kurganlarının adları; Solocha, Tschertomlyk ve Tolstaja Mogila olarak bilinmektedir.

Üzerinde durulması gereken gereken diğer bir kurgan Altay dağlarında Ukok vadisinde yer alan Pazırık vadisindeki dünyaca ünlü Pazırık kurganıdır.

Anadolu’daki kurganlara Amasya Gümüşhacıköy’deki Kimmer kurganı.

Herodotos, Kırım’ın kuzeybatısındaki Olbia’nın iç kısımlarında oturan insanların ağırlıklı olarak tahıl üreten tarımcı İskitler olduğunu belirtmektedir.

Kimmerler ve Urartular arasında şimdiye değin bilinen ilk sıcak temas Urartu
Kralı II. Argişti (MÖ 714-685) zamanında MÖ 707 senesinde olmuştur.

Kimmerlerin Anadolu’ya girişlerinden ilk etkilenenler, başkentleri Van Gölü civarında bulunan Urartular olmuştur.

İskit toplumunda hayatta kalabilmenin en önemli yollarından biri, iyi dövüşmek ve savaşmaktır. Savaşlardan sonra ganimet kazanma da onlar için önemliydi. Bunun için hem erkekler hem de genç kızlar savaşçı bir biçimde yetiştiriliyorlardı. Erkekler zamanlarının büyük bir bölümünü at üzerinde, avcılık ve dövüş sporlarında geçirirlerdi. Onlar küçüklüklerinden itibaren özellikle okçuluk ve ata binme konularında kendilerini yetiştirmektedirler. Erkekler kadar olmasa da İskit kızları ve kadınları da ata binmesini, ok ve mızrak atmasını biliyorlardı. Ayrıca İskit kanunlarına göre, İskit kızları, üç adet düşman öldürmedikçe bir erkekle evlenemiyorlardı. İskitlerin savaşçı özelliklerini gösteren diğer bir durum da, onların kazanılan bir zaferden sonra ganimetten pay alabilmeleri için öldürdükleri düşmanlarının kafasını kesip krala götürmeleriydi.

Akropolis: Yukarı şehir manasına gelmektedir. Bu kelimeyle etrafındaki yerleşim birimine hâkim olan ve üzerinde, kentlerin en önemli dini, idari ve mali binalarının yer aldığı tepe anlatılmaktadır.

İskitlerin hayat tarzını, antik yazar Hippokrates aracılığıyla belirleyebiliyoruz. Onun verdiği bilgilere göre (Hippokrates, 18) İskitler, aşağıdaki gibi bir hayat tarzına sahip olmuşlardır: Onlar, sulak ve çayırları bol olan yüksek düzlüklerde evleri olmadan büyük ölçüde hayvancılığa dayalı bir şekilde yaşamışlardır.

Bulundukları düzlüklerde at, sığır ve koyun yetiştirmişlerdir. İskitler, sıklıkla pişirilmiş et, kısrak sütünden yapılmış peynir ve sütle beslenmişlerdir.

İskitler, ev yerine arazi üzerinde konut olarak tasarladıkları arabaların içinde yaşamışlardır. İklim şartlarından korunabilmek için arabalarının üzerlerini yağmur, kar ve rüzgâra dayanıklı keçeyle kaplamışlardır. İskitlerin bir yerden diğer bir yere konup göçmelerindeki en büyük nedenlerden bir tanesi bulundukları alanda hayvanlar için yeteri derecede ot ve su kalmamasıdır. Onlar bir yerden diğer bir yere göç ederlerken arabaların boyunduruğuna öküzleri bağlamışlar; kadınlar ve çocuklar arabaların içerisinde yer alırken, erkekler at üzerinde ilerlemişlerdir.

Kimmerler, Antikçağ’ın Yunan kaynaklarında Kimmerioi; Assur kaynaklarında Gimirrai; Tevratta Gomer olarak anılmışlardır. İskitler ise; Yunan kaynaklarında Skythioi; Pers kaynaklarında Sakalar; Assur kaynaklarında Aşguzailer ve Urartu kaynaklarında ise İşkigulu olarak geçmektedir. Gerek Kimmerler gerekse İskitlerin kökenleri hakkında çok uzun zamandan beri bilim dünyasında farklı görüşler ortaya atılmaktadır. Görüş farklılıklarının nedeni, Kimmer ve İskitlerin kendi yazılı kaynaklarının olmaması ve bizim onların konuştukları dil hakkında yeteri kadar bilgi sahibi olamamamızdan ileri gelmektedir.

Taner Tarhan isimli Türk tarihçisi, Kimmerler ve İskitlerin Türk kökenli topluluklar olduğunu belirtmektedir. Aynı şekilde İlhami Durmuş adındaki diğer bir tarihçi, İskitlerin Eskiçağ’ın Türk halklarından birisi olduğunu belirtmektedir. Kimmer ve İskitlerin Türk kökenli olması şeklindeki görüşün hareket noktası bu toplulukların sahip oldukları inançları ve hayat tarzlarının Orta Asya Türk toplulukları ile yakın benzerlikler göstermesidir. Perslerin başkenti Sus’ta ele geçen bazı çivi yazılı metinlerde karşılaşılan İskitçe kelimelerin Türk lehçelerinde konuşulan kelimelerle büyük benzerlikler göstermesi durumu da diğer önemli bir dayanak noktasıdır. Aynı şekilde İskitlerdeki Tabiti (tapmak); Papaios (baba), Api (Ebe) gibi bazı tanrı adların da Türkçe kelimelerle benzeşmesi onların dillerinin Ural Altay dil ailesine ait olduğunu düşündürmektedir.

Assurluların Kimmerlere karşı dirençli bir tutum izlemesinden sonra Kimmerler batıya doğru ilerleyerek Frig Devleti’nin başkenti Gordion’u yağmalamışlardır. İstila sonrasında Frig kralı Midas intihar etmiş, Frig Devleti ağır darbe almıştır. İstila öylesine şiddetli olmuştur ki, Gordion halkı günlük hayatta kullandıkları eşyalarını kurtaramadan kentten ayrılmışlardır.

İskitler, Mannai ülkesindeki yerleşme sürecini tamamlarken, onlarla antlaşma imzalamış olan Urartu Kralı II. Rusa ileride olabilecek İskit saldırılarından da çekinmiştir. Bu nedenle İskitlerin sınırına yakın yerlerde örneğin Bastam, Danalu, Kaleoğlu, Kalesiyah, Kızkalesi ve Sangar gibi yerlerde hummalı bir şekilde askeri karakollar inşa ettirmiştir. II. Rusa’nın İskitlere duyduğu şüphe haklı çıkmış ve İskitler, Urartu ülkesine saldırarak ülkenin şehirlerini ve kalelerini istila etmişlerdir. Tuşpa, Bastam ve Argiştihinili yerleşmelerindeki yangın tabakalarında bulunan İskit ok uçları, at koşum takımları ve insan iskeletleri bu istilanın izleridirler. Sonuçta vaktiyle Kimmerler tehlikesini bir şekilde batıya doğru savuşturmasını bilen Urartular, İskitlerin sürekli saldırılarına dayanamayarak MÖ yedinci yüzyılın sonlarında yıkılmışlardır. Bu yıkım öylesine sert olmuştur ki, çoğu Urartu yerleşim birimleri bir daha kullanılmamak üzere terk edilmişlerdir.

Geniş bir coğrafyaya yayılmış olan Kimmer ve İskit halklarının güvenliği ve iaşesi krallık makamı tarafından sağlanmaktaydı. Krallar şüphesiz kabileler halinde yaşayan halklar üzerinde de adaleti tesis etmekle sorumluydu. Kralların geniş coğrafya üzerindeki kabileleri itaati altına alması, ancak diğer kabile reislerinin üzerinden mümkün olmuş olmalıydı.

Büyük bir olasılıkla Kimmer toplumunun da yaşayış tarzları İskitlerinkine yakındı. Ancak hemen belirtelim ki, Avrasya’nın göçebe savaşçı halkları olarak görülen iki halktan Kimmerler, yerleşik hayata daha yatkın ve deniz kıyısında oturmaya daha erken çağlardan itibaren alışıktırlar. Nitekim Herodotos, Kimmerlerin Karadeniz’in güneyinde kale yerleşimleri bulunduğunu yazmaktadır. Ayrıca Kimmerler denize aşinalıklarından olsa gerek, Anadolu’dayken, Sinop civarına ve Edremit Körfezi’ne yerleşmişlerdir.

İskit toplumunda hayatta kalabilmenin en önemli yollarından biri, iyi dövüşmek ve savaşmaktır. Savaşlardan sonra ganimet kazanma da onlar için önemliydi. Bunun için hem erkekler hem de genç kızlar savaşçı bir biçimde yetiştiriliyorlardı. Erkekler zamanlarının büyük bir bölümünü at üzerinde, avcılık ve dövüş sporlarında geçirirlerdi. Onlar küçüklüklerinden itibaren özellikle okçuluk ve ata binme konularında kendilerini yetiştirmektedirler.

İskitlerin geniş bir coğrafyaya yayılmış olmaları, sürekli hareket halinde ve diğer medeniyetlerle ilişki içerisinde olmaları, İskit pantheonu üzerinde etkili olmuştur. Bu etkileşim sonucunda taptıkları ilahi varlıkların sayısı ve inanç sistemlerinde bölgesel farklılıklar oluşmuştur. Bu bağlamda özellikle Yunan kentleri ile girmiş oldukları münasebet belirleyici bir rol oynamıştır. İskitlerin tanrıları da, Yunanlıların tanrıları gibi farklı cinsiyetlerden oluşan ve çeşitli görev alanlarına sahip yüce varlıklardır: İskitler, ocak tanrıçası Tabiti’ye; savaş tanrısı Ares’e; gökyüzünün tanrısı Papaios’a; toprak tanrıçası Abi’ye; Işık tanrısı Oitosyros’a; güzellik ve aşk tanrıçası Argimpasa’ya ve denizlerin tanrısı Thagimasadas’a tapmıştırlar.

Savaşçı bir topluluk olan İskitler için savaş tanrısına sığınmak çok daha önemlidir. Onlara göre düşmana karşı alınacak galibiyet tanrı Ares sayesinde mümkün olmaktadır. Yukarıdaki metinde sözü edilen pala şeklindeki heykel, İskitlerin ve ondan sonra Perslerin kullandıkları, iki tarafı keskin Akinakes adı verilen kılıçtır. Bu kılıç, savaş tanrısı Ares’in kutsal eşyalarından birisi olmuştur. Yukarıdaki metinden anlaşıldığı kadarıyla İskitler en çok at kurban etmişlerdir. İskitler kurban hayvanını önce bağlayarak yere düşürmüşler ve bu esnada hangi tanrı için hayvanı kurban ediyorlarsa, o tanrı için dua etmişlerdir. H

Önce dikdörtgen biçimli bir mezar kazılarak bunun yüzeyi çimenlerle örtülmüş ve naaş bu çimenlerin üzerine konulmuştur. Mezar, etrafına dikilen mızraklarla çevrilmiş ve bu alanın üzerine sazlardan oluşan bir çardak meydana getirilmiştir. Mezarın içinde boş bırakılan alanlara, boğularak öldürülen kralın karılarından birisi, elinden içki içtiği bir hizmetkârı, bir aşçısı, bir silahtarı, bir uşağı, bir habercisi ve hayattayken sahip olduğu atları kralla birlikte defnedilmişlerdir. Ayrıca kralın günlük hayatta kullandığı eşyalar, özellikle kaplar da mezarın içerisine yerleştirilmişlerdir. Naaşların ve eşyaların üzerine toprak atıldıktan sonra, mezarın yüksek bir tepe-mezar görünümü alabilmesi için alanının üzeri toprakla yükseltilmiştir. Bu yüksek tepe-mezarlara kurgan adı verilmektedir. Bu mezarlar, hem Kimmerlerde hem de İskitlerde oldukça yaygın bir biçimde kullanım görmüş olup, her iki toplumun kralları ve ayrıcalıklı zengin kimseleri bu tür mezarlara gömülmüşlerdir.