ESKİ ANADOLU TARİHİ

Ticari etkinliklerde bulunmak üzere başka bölgelere giden halkın yerleştiği yere koloni adı verilmektedir. Doğru cevap olarak D) şıkkı işaretlenmelidir.

Akkad devletinin kurucusu kral I.Sargon’a (MÖ 2340 – 2284) ithaf edilmiş yazıtlarda kralın, hem Anadolu içlerine askerî seferler yaptığı hem de buradaki bir grup tüccarın korumasını üstlendiği görülmektedir. Burada işaretlenmesi gereken doğru cevap A) şıkkıdır.

Eski Assur dilinde yazılmış Kültepe tabletleri ilk çözümlendiğinde, Assurluların politik
anlamda Orta Anadolu’da Kayseri’ye kadar genişlediği şeklinde bir görüş ileri sürülmüştür. Ancak yapılan araştırmalar zamanla bu görüşü çürütmüş ve kolonizasyonun tamamen ticari amaçla gerçekleştirildiğini göstermiştir. Dolayısıyla Assur Ticaret Kolonileri Çağı Anadolu’da bir Assur egemenliği şeklinde düşünülmemelidir. Burada doğru cevap B) şıkkı olarak işaretlenmelidir.

Kral veya kraliçeden sonra en yetkili kabul edilen kişi ‘rabi simmiltim’ denilen veliaht idi. Tam çevirisi “merdiven büyüğü” olan rabi simmiltim’in veliaht olmasının yanında nasıl bir görevi olduğu aslında tam olarak bilinmemektedir. Zira kimi araştırmacılar tarafından sözcük; baş yargıç veya vali şeklinde de tercüme edilmiştir. Ne olursa olsun rabi simmiltim, üst düzeydeki kişilerin ölüm ve para cezalarını onaylama yetkisine sahip kişi olmuştur. Burada doğru cevap E) şıkkı olarak işaretlenmelidir.

Anadolu’daki bütün karum’lar Kaniş’teki karum’a, burası da Assur’a bağlı şekilde hizmet etmiştir. Assur Devleti’nin Anadolu’daki en yetkili organı bu anlamda Kaniş’teki ‘Karum Evi’dir. (Bet Karim). Assur’dan gönderilen elçi heyeti, Karum Evi’nin ileri gelenleriyle yazılı bir sözleşme yaptığında, bu sözleşme, o bölgeye daha sonra gelen Assurlu tüccar için de geçerliliğini korumuştur. Burada doğru cevap olarak C) şıkkı işaretlenmelidir.

İlk yol, Musul’dan hareketle Dicle Nehri’ni takip ederek Diyarbakır’dan Gürün ve Pınarbaşı’ndan ilerleyerek önce Kapadokya bölgesine ve ardından Kaniş’e giden yoldur. İkincisi, Assur’dan başlayıp Dicle Nehri üzerinden, Harran, Urfa, Gaziantep, Adana ve Gülek Boğazı’ndan geçerek Kaniş’e ulaşan yoldur. Son güzergâh ise Assur’dan Gaziantep’e kadar ikinci yol ile aynı şekilde ilerleyip, kuzeye yönelerek Pazarcık ve Kahramanmaraş üzerinden Elbistan’a, buradan Pazarviran’a, sonrasında da Erciyes Dağı’nın kuzeyinden Kaniş’e ilerleyen yoldur. Dolayısıyla Hatay güzergahta yer almamaktadır. Doğru cevap A) şıkkıdır.

Kimi araştırmacılar sözcüğün ‘kaba’ ve ‘kültürsüz’ anlamına geldiğini ve Assurluların yerel halkları küçümsemek için kullandıklarını yazsa da kimi araştırmacılar sözcüğün yazıyı bilmeyen yerel halklar karşısında Assurluların kendi farklılıklarını ortaya koyabilmek ve koloni çağındaki ‘yerel halkı’n kendilerinden ayırabilmek amacıyla tercih ettiklerini belirtmektedirler. Bu sözcük 'nuaum' olarak tabletlerde yer almaktadır. Burada doğru cevap olarak C) şıkkı işaretlenmelidir.

Kültepe tabletlerinde ismi en çok geçen tanrının Assur olduğu belirtilmektedir. O, devletin simgesi ve Assur halkının ulusal tanrısıdır. Genellikle sakallı ve sivri bir başlık takmış şekilde kanatlı bir diskin üzerinde yayını çeker vaziyette tasvir edilen tanrı Assur, devletin sınırları büyüdükçe daha geniş bir alana yayılmıştır. Tüm evrenin kralı, cennet ile cehennemin yaratıcısı ve savaşçı bir tanrı olarak öncelikle başkente, ardından tüm ülkeye adını vermiştir. Burada doğru cevap D) şıkkı olarak işaretlenmelidir.

Koloni çağı sanatında; heykel, kabartma veya kaya abideleri gibi anıtsal eserler görülmez. Doğru cevap E) şıkkıdır.

Yapılan arkeolojik kazılar sonrasında 120 metre uzunluğunda ve 110 metre genişliğinde bir alanı kapladığı anlaşılan sarayın 42 odası ve bir salonu gün yüzüne çıkarılmıştır. Büyük ocaklarla ısıtılan mutfaklar, küplerle dolu depolar, hizmet bölümleri sıralar halinde, koridora paralel şekilde dizilidir. Bu plan Kaniş’e özgü bir yeniliği yansıtmaktadır. Alanda tespit edilen küçük merdivenler salonlardan bazılarının iki
katlı olduğunu, küp ve kil bullalar ise saray depolarının varlığını açıkça ortaya koymuştur. Kültepe’de yapılan kazılar sonrasında doğrudan tapınak olarak nitelendirilebilecek bir yapı saptanamamıştır. Burada doğru cevap olarak A) şıkkı işaretlenmelidir.

Anadolu’nun Protohistorik Dönemi, MÖ II. binin ilk çeyreğinde Assurlu bir grup tüccarın Eski Assur lehçesinde yazmış olduğu kil tabletler aracılığıyla başlamış ve bu sürecin başlangıcında da en önemli merkez Kayseri’nin kuzeydoğusunda bulunan Kültepe / Kaniş yerleşimi olmuştur.

Çoğunluğu Kültepe’den ele geçirilmiş yirmi binden fazla tablet Anadolu tarihini aydınlatan en eski yazılı belgelerdir. Yabancı bir ülkedeki ticari kolonilerin varlığını gösteren bu tabletlere, şimdiye kadar ne Akdeniz ve Ege dünyasında ne de Assur Devleti’nde rastlanmıştır. Söz konusu tabletler Anadolu’nun; politik, ekonomik, toplumsal, dinsel ve sanatsal yaşamına yönelik bilgiler sunmaktadır.

Anadolu’daki karumlar içinde hiç şüphesiz ki en önemlisi Kültepe yakınında kurulmuş Kaniş Karumu’dur. Yerleşimdeki ilk arkeolojik kazılardan sonra Assurlu tüccara ait bu pazar mahallesine “Kaniş Korumu’, tepedeki kazılara da “Kültepe Kazıları” denilmiştir.

Assurlu tüccarın kendi arasında veya yerli halk ile karşılıklı düzenledikleri borç, faiz ve kredi senetleri, ticari ve kişisel mektuplar, hesap ve eşya listeleri, makbuzlar, ev ve köle satışları, iade belgeleri, yol masrafı kayıtları ve mahkeme tutanakları oluşturmaktadır. Belgeler dönemin politik gelişmelerinden çok fazla söz etmemektedirler. Bununla birlikte satır aralarında Anadolu daki; aile hukukunu ilgilendiren evlenme, boşanma, evlatlık alma ve miras konularına ilişkin bilgiler yanında, birçok şehir, tanrı, tanrıça, şahıs, maden ve hayvan adına rastlanmaktadır. Bu nedenle dönemin; sosyopolitik, sosyoekonomik ve sosyokültürel hayatı hakkında oldukça önemli bilgiler sunmaktadırlar.

Tabletlerin hemen hemen tamamına yakını ticari etkinliklere ilişkin olduğu için, elimizde koloni çağındaki politik manzarayı betimleyen sınırlı sayıda belge bulunmaktadır.

Assurlu tüccar ile ilişkilerin sürdürülmesinde ve dolayısıyla idari yapı ve bürokrasinin başında rubaum (kral) yer almaktaydı. Sözcük, Boğazköy arşivi belgelerinde ele geçirilmiş “Anitta Metni’nde ve Assurlu tüccarın kendi arasındaki yazışmalarda karşımıza çıkmaktadır. Tablete göre Anitta, Anadolu şehirlerini tek bir idare altında toplayıp, Orta Anadolu’da siyasi birliği kurduktan sonra kendisini “Rubaum Rabum’ yani ‘krallar kralı’ olarak adlandırmıştır. Assurlu tüccar da tabletlerde, şehir devletlerindeki kralların doğrudan adını vermek yerine çoğu
zaman bu terimi kullanmıştır.

Targumannum: Assurlu tüccar ile Eski Assur dilini bilmeyen Anadolu halkı arasındaki iletişimi sağlayan tercüman.

Anadolu’ya Getirilen Mallar – Assurluların Anadolu’ya getirdiği mallardan belki de en önemlisi, bakır ile karıştırıldıktan sonra bronza (tunç) dönüşen ve bu yüzden o günün dünyasında hayati öneme sahip olan kalaydır. Bunun dışında önem açısından ikinci sırada belirtilmesi gereken mal, Babil’den getirilen tekstil ürünleridir. Belgelerden anlaşıldığı kadarıyla kırktan fazla kumaş çeşidi, Anadolu’da büyük kârla satıldığı için Assurlu tüccar yoğun bir dokuma ve kumaş taşımacılığı gerçekleştirmiştir.

Assur ile Kaniş arasındaki düzgün döşenmemiş yollar ve aşılması gereken dağlar da düşünüldüğünde söz konusu güzergâhın uzun ve yorucu olduğu muhakkaktır. Malların yüklenmesinden sorumlu görevliler hazırlıklarını tamamladıktan sonra Assur’dan yola çıkan ve 5 ile 25 hayvandan oluşan kervan, yirmiye yakın mola istasyonu bulunan yolu normal şartlarda yaklaşık 1,5 - 2 ayda almaktaydı. Bağımsız olarak yola çıkan kervanlar bazen yolda
bir araya gelerek konvoy oluşturmakta, kervandaki eşekler için sürücüler ve yolu bilen rehberler kiralanmaktaydı. Ayrıca taşınan eşyaların idaresinden, yani sevkiyattan ve malların tesliminden sorumlu olan bir aracı da ekiple birlikte hareket etmekteydi.

Kültepe tabletlerinde birçok vergi veya ödeme çeşidi belirlenmiştir. Bunlar ana başlıklar altında toplandığında karşımıza şöyle bir tablo çıkmaktadır:

Koloni Çağı Panteonu iki farklı coğrafyadan beslenmiştir. Bunun ilk grubunda; Hatti, Hurri, Luwi, Pala, Hitit tanrıları ve tanrıçaları olmak üzere Anadolu inançları vardır. İkinci grupta ise Mezopotamya’dan getirilmiş; Sümer, Akkad, Amurru ve Assur tanrıları ve tanrıçaları yer almaktadır. Bütün diğer inançlarda olduğu gibi buradaki tanrılara ve tanrıçalara da belirli semboller ya da güçler yüklenmiştir. Nitelikleri belirlenmiş Anadolulu tanrılar ve tanrıça-
lardan bazıları şunlardır: Irmak Tanrısı Hapantalli, Demirci Tanrı Hasşamili, Güneş Tanrısı Utu, Koruyucu Tanrı Aala, Tahıl Tanrısı Halki, Çocukları Koruyan ve Gözeten Tanrıça GUL-şeş. Bunlara ilaveten Mama şehrinde olduğu gibi bazı tanrıların adlarının şehirlere verildiği, Hatti tanrıları Huzzia, İnar ve Pirwa’nın, prensler ve krallar tarafından kişisel ad olarak tercih edildiği saptanmıştır.

Söz konusu kutsal varlıklar, taraflar arasındaki antlaşmalarda zaman zaman şahit de gösterilmişlerdir. Özellikle alım satım işlerinde şahit olarak gösterilen tanrı Anna bu duruma güzel bir örnektir.