ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE GELİŞİM II

Okulöncesi dönem çocukları, bebeklik dönemlerinden oldukça farklı özellikler göstermektedirler. Bu dönemde artık daha rahat paylaşabilmekte; kendi oyununu, giyeceğini ve yiyeceğini seçmekte, duygularını daha ustaca kontrol edebilmekte ve dili rahat kullanabilmektedirler. Bebeklik döneminde olduğu gibi artık yoğun bir şekilde yetişkine bağımlı değildirler. Bu dönemde “bağımlılık” yerini “bağımsızlığa” bırakmaktadır. Dünyası gelişen ve genişleyen çocuğun hayatında artık akran ve arkadaşları önemli yer tutmaktadır.

Okulöncesi dönemde kendi kimliğini ve dünyayı anlamada sınırlı becerilere, benmerkezci bir gelişimsel konumdan daha mantıksal düşünen, empati kurabilen, daha objektif ve sosyal bir konuma doğru önemli geçişler yaşanmaktadır. Bu geçişlerden belki de en önemlisi psikososyal gelişimde yaşanır. Girişimciliğe karşı suçluluk karmaşası, akran ilişkilerinde bulunma, popülerlik kazanma, reddedilme ve cinsel gelişimdeki farklılıklar vb.; bu dönemdeki psikososyal gelişimi simgeler.

Çocukların bu dönemde yaptıklarına ya da davranışlarına ilişkin aşırı eleştirilmesi ya da aşırı cezalandırılması, girişimci olmalarını engelleyecek ve bir süre sonra çocuğun kendini suçlu olarak hissetmesine neden olacaktır. Bunun tersi durumda ise eleştirinin ve cezanın sınırlı olduğu, yerine risk alması ve girişimciliği desteklenen ve çabaları için fırsatlar yaratılan çocukların psikososyal gelişimleri daha sağlıklı bir yol izleyecektir.

Okulöncesi dönemdeki çocuk, oyun merkezlidir ve oyun aracılığıyla dünyayı algılamaya ve anlamaya, duygularını yansıtmaya ve kontrol etmeye devam eder. Bu dönem çocuğunun asıl görevi başkaları ile ilişkiler geliştirmektir. Çocuk, özellikleri ile ilişkili olarak anne babasına daha az bağımlıdır ve anne babanın yerini akranlar ve başkaları ile etkileşimler almaktadır. Bu etkileşimlerin çocuğun hem sosyal hem de bilişsel gelişimi üzerinde etkisi vardır.

Akran etkileşimi, yetişkin-çocuk etkileşimi ile çocuğa sağlanamayan çocuğun pek çok sosyal beceri ile ilgili deneyim yaşamasına olanak sağlar. Bu sosyal beceriler; iş birliği yapma, saldırganlıkla baş etme, çatışmaları çözme ve tartışma becerileridir

Arkadaşlık becerilerinin dört temel işlevi bulunur. Bunlardan ilki duygusal gelişime kaynak oluşturmasıdır. Arkadaşlık; haz alma, eğlenme ve stresle başa çıkma gibi duygusal durumların yaşanmasına olanak sağlar. Arkadaşlık becerileri ikinci olarak bilişsel gelişime de kaynak oluşturur. Arkadaşlık ilişkileri ile çocuklar, farklı konularda ve becerilerde bilgiler edinirler ve problem çözme becerilerini geliştirirler. Arkadaşlık becerileri, sosyal becerilerin kazanılması ve geliştirilmesine olanak sağlarken aynı zamanda ileri düzeyde sosyal becerilerin ön koşuludur arkadaşlık ilişkileri

Araştırmalar; popüler çocukların diğer popüler çocuklarla, popüler olmayan çocukların ise diğer popüler olmayan çocuklarla etkileşime girmeyi tercih ettiklerini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla bu durum popüler olmayan çocukların popüler çocuklarla etkileşimini, onları gözlemelerini ve model almalarını sınırlamaktadır.

Sözel saldırganlık: Alay etme, ad takma, sözel sataşma, küfür gibi başkasına özellikle psikolojik olarak zarar veren davranışlar.

Fiziksel saldırganlık: Vurma, itme, ısırma gibi başkasına özelikle fiziksel olarak zarar veren davranışlar.

Tepkisel saldırganlık: Kışkırtılma sonucu gösterilen saldırgan davranışlar, akranlarının sataşmalarına ya da fiziksel saldırılarına tepki olarak gösterilen saldırgan davranışlar.

Nedensiz saldırganlık Beklenmeyen ya da kışkırtılmadan gösterilen saldırgan davranışlar.

Amaçlı saldırganlık: Oyuncağı alma, oyun alanından arkadaşını uzaklaştırma gibi belli bir amaç için gösterilen saldırgan davranışlar.

Zorbalık Amacı olmayan, saldırganlık içeren zorba davranışlar.

Cinsel gelişim üzerinde biyolojik, sosyal ve bilişsel faktörlerin rolü vardır.

3-4 yaşındaki bir çocuk, cinsiyet kimliğinin kalıcı olduğunu anlar. Cinsiyet kimliğinin kalıcı olduğunu anlayan bir erkek çocuk; her zaman erkek olacağını ve büyüyünce adam olacağını, kadın olmayacağını bilir.

GİRİŞİMCİLİĞE KARŞI SUÇLULUK KARMAŞASI
Okulöncesi dönemi başarı ile yaşayan çocuklar, içinde yaşadıkları toplum ve sosyal bağlamın/ortamın sınırlılıkları içerisinde olumlu yönde girişimcilik becerilerini geliştirirler. Bu bağlamda okulöncesi yıllarda çocuğun araştırma, deneme, bağımsızlık ve girişimcilik çabaları olumlu bir şekilde desteklenmelidir. Bu noktada destekleme ve sınırlandırma kavramları önemlidir. Aslında bu dönem çocuğunun girişimcilik ve bağımsızlık gibi suçluluğu da yaşaması, sağlıklı bir psikososyal gelişim açısından önemlidir. Çünkü bu durum, çocukların kendi yaptıklarına ya da davranışlarına ilişkin sorumluluk almalarına yardımcı olur. Çocukların bu dönemde yaptıklarına ya da davranışlarına ilişkin aşırı eleştirilmesi ya da aşırı cezalandırılması, girişimci olmalarını engelleyecek ve bir süre sonra çocuğun kendini suçlu olarak hissetmesine neden olacaktır. Bunun tersi durumda ise eleştirinin ve cezanın sınırlı olduğu, yerine risk alması ve girişimciliği desteklenen ve çabaları için fırsatlar yaratılan çocukların psikososyal gelişimleri daha sağlıklı bir yol izleyecektir.

AKRAN ETKİLEŞİMİ
Akranlar, okulöncesi kurumda aynı sınıftaki öğrenciler olabilirken yaşanan mahalle ya da semtte aynı yaşta ya da farklı yaşlarda arkadaşlar da olabilmektedir. Akranlar; oyunda eş, pekiştirici, model ve arkadaş olma gibi farklı rolleri yerine getirebilmektedirler. Okulöncesi dönemde çocukların ilişkilerinde anne baba yine önemli bir yer tutarken ilişkilerinin merkezinde akranlar yer alır. Akran etkileşimi, yetişkin-çocuk etkileşimi ile çocuğa sağlanamayan çocuğun pek çok sosyal beceri ile ilgili deneyim yaşamasına olanak sağlar. Bu sosyal beceriler; iş birliği yapma, saldırganlıkla baş etme, çatışmaları çözme ve tartışma becerileridir.

Arkadaşlık becerilerinin dört temel işlevi bulunur. Bunlardan ilki duygusal gelişime kaynak oluşturmasıdır. Arkadaşlık; haz alma, eğlenme ve stresle başa çıkma gibi duygusal durumların yaşanmasına olanak sağlar. Arkadaşlık becerileri ikinci olarak bilişsel gelişime de kaynak oluşturur. Arkadaşlık ilişkileri ile çocuklar, farklı konularda ve becerilerde bilgiler edinirler ve problem çözme becerilerini geliştirirler. Arkadaşlık becerileri, sosyal becerilerin kazanılması ve geliştirilmesine olanak sağlarken aynı zamanda ileri düzeyde sosyal becerilerin ön koşuludur.

Üç yaş öncesi çocuklar, akran etkileşimlerinde bulundukları gelişim döneminin özellikleri ile ilişkili olarak benmerkezci ve başkalarının görüşüne aldırmaz bir yapı sergilerken okulöncesi dönemde olan çocuk için paylaşım ve sosyal/bilişsel becerilerdeki ilerleme ile birlikte arkadaşlık ilişkileri oluşmaya başlar. Bu dönemdeki arkadaşlık ilişkileri genellikle aşağıdaki özellikleri yansıtır;

-Gerçek anlamda karşılıklı bir paylaşıma dayalı etkileşim yerine akranlardan biri liderliği alır ve diğerleri onu takip eder.
-Lideri takip eden çocuklar, lideri takip etmeyi bırakırsa arkadaşlık ilişkileri bozulur.
-Hala başkasının görüşünü anlama ve değer vermeye ilişkin zorluklar vardır.

Akran etkileşimlerinde popüler olan çocukların işbirlikçi oyun becerileri (sosyal oyun becerileri) sergilediği bildirilirken akranları tarafından reddedilen çocukların ise daha çok sosyal olmayan oyun davranışları sergiledikleri bilinmektedir. Popüler olmama ya da reddedilme ile okuldan ayrılma, antisosyal davranışlar, suç işleme ve psikolojik diğer rahatsızlıklar gibi ileri yaşlarda görülen ciddi sorun teşkil eden durumlar arasında ilişki bulunmuştur. Araştırmalar; popüler çocukların diğer popüler çocuklarla, popüler olmayan çocukların ise diğer popüler olmayan çocuklarla etkileşime girmeyi tercih ettiklerini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla bu durum popüler olmayan çocukların popüler çocuklarla etkileşimini, onları gözlemelerini ve model almalarını sınırlamaktadır. Reddedilen çocuklar, genellikle sözel ve fiziksel saldırganlık davranışları sergilediklerinden sosyal ilişki kurmaya çalıştıklarında reddedilirler.

Okulöncesi dönemdeki arkadaşlık ilişkileri, bu dönemdeki çocuklar için oldukça
önemlidir ve eğlenme, oynama ve memnuniyet merkezlidir. Bu dönemdeki arkadaşlık ilişkileri aracılığıyla çocuklar iletişim becerilerini, çatışmalarla baş etmeyi, başkalarının görüşlerini anlama ve değer verme gibi sosyal becerileri azanır ve geliştirirler. Yukarıdaki soruda tanımlanan örnek olayda çocuğun yaşadığı zorluklar arkadaşlık ilişkileriyle ilgilidir.

Cinsel gelişim, bebeklik döneminden başlayarak çeşitli aşamalardan geçmektedir. Okul öncesi dönemde cinsel gelişim alanında en önemli kazanımlardan biri, cinsiyet kimliğine dair merak ve anlayışın artmasıdır. Bu gelişimsel sürecin aile içerisindeki cinsel eğitim yaklaşımıyla da bağlantısı vardır. Çocuğu yaşına uygun şekilde bilgilendirme, çocuğun bu konudaki ilgi ve merak duygusunu normal karşılama gibi doğru eğitsel davranışlar okul öncesi dönemdeki çocuğun cinsiyet kimliği kazanımını desteklemektedir. Bu doğrultuda cinsel eğitimde sergilenmemesi gereken davranışlardan biri, çocuğun cinsel eğitimi kendi kendine almasını sağlamaktır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Okul öncesi dönemde cinsel kimlik kazanımının ilk aşaması "etiketleme"dir. 2.5 yaş civarında çocuklar kendini kız veya erkek olarak tanıtabilmektedir. Sonrasında çocuklar cinsiyet kimliğinin kalıcı olduğunu anlarlar. Bu aşamaya 3-4 yaşlarında geçilmektedir. Bu yaşlarda bir erkek çocuk büyüyünce de erkek olacağını, kadın olmayacağını bilir. Son aşama ise 4-5 yaşlarda kazanılan cinsiyetin sürekliliği aşamasıdır. Çocuklar bir kişinin görünümünde geçici bir değişiklik olsa bile cinsiyetinin aynı kalacağını kavramaktadırlar. Bu gelişim aşamaları A seçeneğinde doğru olarak sıralanmıştır.

Günümüzde saldırganlık farklı türlerde tanımlanmaktadır.

Kışkırtılma sonucu gösterilen saldırgan davranışlar, akranlarının sataşmalarına ya da fiziksel saldırılarına tepki olarak gösterilen saldırgan davranışlar tepkisel saldırganlık olarak adlandırılmaktadır. Soruda verilen örnek olayda, çocuğun normalde uyumlu davranışlar sergilediği ancak arkadaşları oyuncağını izinsiz olarak aldıklarında ,yani çocuğu kırşkırttıklarında, çocuğun tepkisel türde bir saldırganlık sergilediği görülmektedir. Bu bilgiler ışığında doğru cevap B seçeneğidir.

Okul öncesi dönemde çocuklar dışadönük ve girişimcidir. Aynı zamanda anne babasından bağımsız davranabilmeyi öğrendiği bir dönemdedir. Çocukların bu özelliklerine karşın anne babaların eleştirel, baskıcı ve bağımsızlığını engelleyici bir tutum içerisinde olmaları çocuğun bu dönemde kazanması gereken özellikleri engelleyebilmektedir. Bu bilgiler ışığında doğru cevap E seçeneğidir. Diğer seçeneklerde verilen anne baba davranışları çocuğun ilgili psikososyal gelişim aşamasıyla doğrudan bağlantılı davranışlar değildir.