ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE GELİŞİM I

Çocuklar, yaşantı ya da deneyimlerinden şemalar aracılığıyla anlam çıkarırlar.

Yukarıdaki olay, çocuklarda uyum sürecine oldukça güzel bir örnektir. Erva, daha önce hiç bardaktan süt içmemiş; ama denemeler sonucu bardaktan süt içmeye uyum sağlamış ve daha sonra bardaktan su içmeyi hep tercih etmiştir.

Bilişsel gelişime ilişkin en önemli katkıları ünlü psikolog Jean Piaget yapmıştır diyebiliriz. İsveçli psikolog Jean Piaget; Laurent, Lucienne ve Jacqueline adlı üç çocuğunun gelişimini çok iyi gözlemlemiş ve analiz etmiştir. Bilişsel gelişim alanını anlamamıza yönelik geliştirdiği bilişsel gelişim kuramında bu gözlemlere yer vermiştir.

Piaget'in ortaya koyduğu bilişsel gelişim evreleri şunlardır:

1. Duyusal-motor dönem (0-2 yaş)

2. İşlem öncesi dönem (2-7 yaş)

3. Somut düşünme dönemi (7-11 yaş)

4. Soyut düşünme dönemi (12 yaş ve üzeri)

II. Aşama: Vücut Hareketlerini Araştırma/Birincil Tekrarlayan Tepkiler (1-4. aylar arası):
Bu aşamada bebek, bir önceki döneme göre daha amaçlı davranır. Ünitenin başında
Piaget çocuklarında yaptığı gözlemlerde (dört aylık Lucienne örneğinde olduğu gibi) bu dönemde bebeklerin hareketlerinin sonuç doğurduğunu fark ettiklerini vurgular.

IV. Aşama: Sorunları Aktif Çözme)/İkincil Tekrarlayan Tepkilerin Koordinasyonu (8-12. aylar arası)

VI. Aşama: Sembolleri Kullanma/Zihinsel Kombinasyonlar (18-24. aylar arası):
Bu dönemdeki çocuklar, yeni ve önemli bilişsel bir yeterlik kazanırlar. Bu yeterlik,
nesne ve olayları zihinde sembolize etme yeterliğidir. Zihinde canlandırma ya da
sembolize etme yeterliği ile çocuk, sorunları zihinde çözmeye çalışır. Örneğin Piaget,
zihinsel semboller kullanarak sorun çözmeye ilişkin kızından bir örnek vermektedir.
Piaget, kibrit kutusuna bir jeton koymuştur. Kibrit kutusunu jeton görülebilecek şekilde kısmen açık bırakmış ve bu şekilde kutuyu kızı Lucienne’ye vermiştir. Lucienne kutuyu eline alır almaz incelemeye başlamış ve kutunun açık olan kısmından jetonu almaya çalışmıştır. Birkaç denemeden sonra başaramamış ve işaret parmağını kutunun içine sokarak jetonu yakalama ve ç›karma gibi yeni bir yol denemiştir.

Bebeklerin daha üst bilişsel becerilere sahip yetişkinler ve akranları ile sosyal etkileşimleri çok önemli bir yer tutar. Lev Vygotsky (1896-1934), Piaget’den farklı olarak bilişsel gelişimde sosyal etkileşimin ve kültürün önemli rol oynadığını vurgulamaktadır.

Duyusal-motor dönemin sonuna doğru bebekler gözlerinin önünden alınan
nesneleri aramaya başlarlar. Bu durum nesne devamlılığının geliştiğine ilişkin ipucu verir.

Çocuklar, sembolleri kullanmaya başladıkları zaman olayların sonuçlarını zihinsel olarak kestirebilirler ve önceden bazı önlemler alabilirler. Örneğin kapıya yakın bir yerde bloklarla kule yapan on iki aylık Cihan, kapı açılıp kapandığında kulesinin yıkılacağını düşünemezken yirmi üç aylık Ayşe bloklarla kapının uzağında oynaması gerektiğini ve böylece yapacağı kulenin kapı yüzünden yıkılmayacağını kestirebilir.

20 yıl önce, bebeklerin neler yapabilecekleri ya da yeterlikleri ile ilgili çok az şey biliniyordu. Bebeklerin iyi göremediği veya işitemediği ya da kolay öğrenemediğine inanılıyordu. Geçmişten günümüze bu inanışlar hızla değişmektedir. Öğrenmeler, bebeklerin çevrelerindeki insan ya da nesneler ile etkileşimleri sonucu oluşmaktadır (Fabes ve Martin, 2003). Bilişsel gelişime ilişkin en önemli katkıları  ünlü psikolog  isveçli Jean Piaget  yapmıştır diyebiliriz

Geliştirdiği kuram ile Piaget, bilişsel gelişimin dört temel aşaması olduğunu savunur. Piaget’e göre dünyayı anlamada bu dört bilişsel aşama yaşanır. Her aşama yaşla ilişkilidir ve farklı düşünce biçimlerini yansıtır. Piaget’ye göre çok şey bilmek, çocuğun bilişsel süreçlerde ileri olduğu anlamına gelmez; bunun tersine farklı şekilde dünyayı algılamak, bu bilişsel aşamaları birbirinden ayırır. Piaget’e göre 2, 7 ve 12 yaşları bilişsel süreçlerde önemli değişiklerin olduğu dönüm noktalarıdır. Doğumdan 2 yaşına kadar olan dönemi Piaget “Duyusal-motor dönem” olarak adlandırır. Bu dönemde çocuklar, duyusal deneyimleri ile motor/fiziksel hareketleri aracılığıyla dünyayı anlamaya çalışır. Bebekler; doğumdan hemen sonra reşeks türü, doğuştan gelen tepkiler/hareketler sergilerler ve bu aşama sonunda sembolik düşünme becerileri geliştirirler.

Piaget’e göre 2, 7 ve 12 yaşları bilişsel süreçlerde önemli değişiklerin olduğu dönüm noktalarıdır. Doğumdan 2 yaşına kadar olan dönemi Piaget “Duyusal-motor dönem” olarak adlandırır. Bu dönemde çocuklar, duyusal deneyimleri ile motor/fiziksel hareketleri aracılığıyla dünyayı anlamaya çalışır. Bebekler; doğumdan hemen sonra reşeks türü, doğuştan gelen tepkiler/hareketler sergilerler ve bu aşama sonunda sembolik düşünme becerileri geliştirirler. işlem öncesi dönemde (2-7 yaş) çocuk, dünyayı sözcük ve simgelerle (sembollerle) tanımaya ve ifade etmeye başlar ve bu dönemde duyu ve motor hareketlerin ötesinde sembolik düşünmenin özellikleri görülür. 7-11 yaş arasını kapsayan somut düşünme döneminde nesneleri sınışandırma ve neden-sonuç ilişkileri ile durumları anlama görülürken soyut düşünme döneminde (12 yaş ve üstü) ise daha soyut ve mantıksal neden-sonuç ilişkilerine dair bilişsel beceriler görülür.

I. Aşama: Reşeks şemaların kullanımı (Doğum-1. ay arası) Duyusal-motor dönemin birinci aşamasında bebekler, doğumda sahip oldukları reşeks tepkileri sergilerler. Tutma, yakalama, bakma, emme gibi reşeks tepkiler ilk ve sık gö- rülen tepkilerdir. Piaget bu reşeks tepkileri basit ya da temel şemalar (duyusal-motor şemalar) olarak tanımlar.

IV. Aşama: Sorunları Aktif Çözme)/ikincil Tekrarlayan Tepkilerin Koordinasyonu (8-12. aylar arası) Bu dönemde bebekler belli bir hedefe ulaşmak için şemaları amaçlı kullanmakta; yani entelektüel düşünme becerileri göstermeye başlamaktadırlar. Bu dönemdeki bebeklerin ilgileri daha amaçlı ve dikkatleri daha önceki dönemdeki bebeklere nazaran daha uzundur. ilgi duydukları nesnelerden ya da etkinliklerden hoşlanırlar ve amaçlarını gerçekleştirmeye çalışırlar. Daha önceki dönemlerde bulunan bebeklerin dikkatleri, hemen başka ilginç durumlar ile dağılabilirken bu dönemde daha amaçlı ilgi gösterme söz konusudur. Örneğin 10 aylık olan Betül oyuncak kedisi ile oynarken oyundan ilgisi kopmadan babasının Betül’ü kucağına alması, Betül’ün kolayca sinirlenmesine yol açabilmektedir.

Bu dönemdeki çocuklar, yeni ve önemli bilişsel bir yeterlik kazanırlar. Bu yeterlik, nesne ve olayları zihinde sembolize etme yeterliktedir. Zihinde canlandırma ya da sembolize etme yeterliği ile çocuk, sorunları zihinde çözmeye çalışır. Örneğin Piaget, zihinsel semboller kullanarak sorun çözmeye ilişkin kızından bir örnek vermektedir. Piaget, kibrit kutusuna bir jeton koymuştur. Kibrit kutusunu jeton görülebilecek şekilde kısmen açık bırakmış ve bu şekilde kutuyu kızı Lucienne’ye vermiştir. Lucienne kutuyu eline alır almaz incelemeye başlamış ve kutunun açık olan kısmından jetonu almaya çalışmıştır. Birkaç denemeden sonra başaramamış ve işaret parmağını kutunun içine sokarak jetonu yakalama ve çıkarma gibi yeni bir yol denemiştir. Bulduğu yeni yol ile birkaç denemeden sonra jetonu başarıyla çıkarmıştır. Piaget kızı ile aynı deneyi kutuda daha az boşluk bırakarak denemiş ve kızı Lucienne’nin aynı stratejiyi uyguladığını görmüştür.

On sekizinci aya doğru normal gelişen çoğu bebek konuşmaya ve jestleri kullanmaya başlar. Bu durum da sembolleri kullanmaya ilişkin ipuçları verir. Sözcükler (sözel ifadeler) ve jestler anlamları olan sembollerdir. Bebeğin el sallama hareketi (jesti), “güle güle” anlamı yerine geçebilir. Yirmi aylık Eren’in evcilik oyunu oynarken parmağını ağzının önünde sağa sola ve yukarı aşağı hareket ettirmesi, dişini hayali bir şekilde fırçaladığını ve semboller kullandığını göstermektedir

Bebekler bazı hafıza yeterlikleri ile doğarlar. Bebeklikte Psikososyal Gelişim ünitesinde bebeklerin annelerinin yüzünü, sesini ve kokusunu hemen fark ettiklerinden bahsedilmektedir. Bebeklerin ilk altı ayda anlamlı derecede hafıza becerilerini geliştirdikleri vurgulanmaktadır. Bu dönemde bebeklerin hafızada tutma süresinin arttığı, görsel uyaranlar arasındaki ilişkileri hatırlama becerisinin geliştiği ve basit hatırlama becerilerinden ipucuna bağlı hatırlama becerilerinde anlamlı ilerlemeler sergilediği görülmektedir. Altıncı ve on ikinci aylar arasında ise bebeklerde hafıza becerileri aktiftir ve uzun dönemli hafızada hala ilerlemeler devam etmektedir