ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE GELİŞİM I

Zihindeki şemalarla uyumsuz yeni bir durumla karşılaşma durumunda, bilişsel dengesizlik yaşanmaktadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Bebeklerin, nesne gözlerinin önünden kaybolduğunda kendileri görmeseler de o objenin varlığını sürdürmekte olduğunu anlayabilmelerini yansıtan kavram nesne devamlılığıdır. Bu özelliğe sahip olan bir çocuğun hangi elimde oyununu oynayabilmesi beklenir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Animizm, nesnelerin canlı veya cansız olmalarını karıştırmaktır. Soruda verilen örnekte de çocuk elektrikli süpürgenin canlı bir varlık olduğunu düşünmektedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Benmerkezcilik, çocuğun veya ergenin kendi bakış açısı ile başka bir bireyinki
arasında ayrım yapamamasıdır.Çocuk, başkalarının bakış açısı ile bakamadığı için diğer insanların kendisinden farklı olabileceğini, gereksinimlerinin ve önceliklerinin olabileceğini dikkate alamaz. Sorudaki örnekte de çocuk, annesinin dinlenme ihtiyacını dikkate alamamaktadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Piaget, çocukların yaşamlarındaki ilk yedi yıldaki oyunlarının gelişimini alıştırma oyunu, sembolik oyun ve kurallı oyun olarak ardışık üç sistem olarak tanımlamıştır. Bu sistemlerin kuramındaki duyusal motor, işlem öncesi ve somut işlemler dönemlerinin karşılığı olduğunu belirtmiştir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

İnternet bağımlılığı; kişilerin zamanlarının büyük bir kısmını internette geçirmeleri, bedensel, bilişsel ve duygusal sağlıklarının risk altına girmesi ve toplumsal ilişkilerinin zarar görmesi gibi tehlikeleri içermektedir. İnternet bağımlılığı, varlığı ile birçok ciddi sorunu içermesinin yanı sıra depresyon, öfke ve öz güven eksikliği gibi başka sorunların da tetikleyicisi olabilmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Çocuğun internet kullanımını yasaklamak yerine, bir günde bu eylem için ayırdığı süreyi onunla konuşup tartışarak sınırlama. Aksi takdirde ödevlerini yapması gibi durumlarda aileler geri adım atmak veya denetimi tamamen yitirecekleri internet kafelere çocuklarını yönlendirmek durumunda kalacaklardır. Bunlara ek olarak yasaklanan bir eylemin çocuk için çekiciliğinin artması olasılığı da oldukça yüksektir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Çocuklarla iletişimleri sırasında yetişkinler, çoğunlukla çocuğa uyma eğilimindedirler ve böylece kısmen koruyucu ve suni bir ortam yaratırlar. Oysa akranlar, böylesi bir eğilime girmeyerek gerçek yaşamla örtüşen yaşantılar geçirilmesine ortam yaratırlar. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Aynı gelişim döneminde olan, dolayısıyla evrenin merkezine kendilerini koyma eğiliminde olan okul öncesi çocukları toplu halde oynarken bile diğer çocuklarla aralarında diyalog yoktur. Toplu monolog da denebilen bu tavırda grubun içinde “herkes kendi konuşup, kendi dinliyor” durumundadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

İlköğretim birinci sınıfa başlayana kadar herhangi bir okulöncesi kuruma devam etmeyip evde büyük annesinin desteği ile büyütülmüş altı yaşında bir çocuğu ele alalım. Bu çocuk, öğrenim yaşamının ilk yılında bir yandan kendi dilinde okuma yazmayı öğrenirken aynı zamanda bir yabancı dil dersi almaktadır. Yabancı dil dersinde onun için daha önce hiçbir anlamı olmayan sözcüklerin anlamını bilmesi, yeri ve zamanı gelince bu öğrendiğini hatırlaması beklenmektedir. Bu çocuk için yeni olan bu durum, “geçici bir bilişsel dengesizlik” yaratacaktır. Ancak gerek derste gerekse evde izlemesi sağlanan cd’de kendisine öğretilmeye çalışılan sözcüklerin kullanıldığı bir şarkı vardır. Çocuk onu izleyerek ve dinleyerek sesleri taklit etmeye çalışır, “özümleme” mekanizmasıyla yeni bir uyarıcıyı var olan yapılara katmaktadır. Bu arada da o güne değin kazanmış olduğu dil becerisiyle ve kelime hazinesiyle öğrenmiş olduklarını bu yeni duruma uyarlayarak istenen sözcüğü seslendirir. Böylece de “uyumsama mekanizmasını” kullanır.

Piaget’in bilişsel gelişim dönemleri ile ilgili unutulmaması gereken önemli bir nokta, belli başlı her dönemin kendinden önceki ve sonraki dönemden niteliksel olarak farklı düşünme sisteminin olduğudur. Her bir dönem, süreç boyunca büyük bir biçim değiştirmedir. Bir diğer önemli nokta, çocukların her bir dönemi düzenli bir ardışıklık içinde geçirmesi ilkesidir. Yani hiçbir kimse ve hiçbir müdahale, dönemlerin sırasını değiştiremez. Bir dönemin atlanması olası değildir. Diğer bir deyişle bilişsel gelişim dönemleri, ardışıktır ve değişmez bir sıra izler. Ancak bir çocuk, akranlarına göre daha yoğun olarak bir önceki dönemin özelliklerini sergileyebilir. Çocuklar, kendi başlarına bilişsel anlamda geri kalmışlıklarının üstesinden gelemezler; bir dönemden bir sonrakine geçişte kendi başlarına hızlanamazlar. Her bir dönemde çocuklar, yeterli deneyime ve yeni bir döneme doğru harekete geçmeden önce yaşamış oldukları deneyimleri içselleştirmeye gereksinim duyarlar. Gözden kaçırılmaması gereken bir başka nokta da bilişsel olgunluk açısından bir dönemde olması beklenen bir çocuğun, bu döneme özgü özellikleri büyük ölçüde gösterirken bir önceki döneme özgü özelliklerin kalıntılarıyla bir sonraki döneme özgü pırıltıları da sergileyebileceğidir.

Bebekler, altı aylık olduklarında nesneleri gözleri ile izlemeyi başarırlar. Bir duyusal motor davranış olarak gözle izlemenin gerçekleşmesi, zihin gelişimi için çok önemlidir. Bu gelişim, duyusal motor dönemdeki önemli kavramlardan biri olan kişinin sürekliliği kavramının gelişimine ortam yaratır. Bu dönemde önemli gelişmelerden bir diğeri de nesne devamlılığı kavramının gelişimidir. Bebeklerin, nesne gözlerinin önünden kaybolduğunda kendileri görmeseler de o objenin varlığını sürdürmekte olduğunu anlayabilmelerini yansıtan bu özellik, kişinin sürekliliği kavramının gelişiminden sonra oluşur.

İşlem öncesi dönemde dikkati çeken bir özellik, benmerkezciliktir. Benmerkezcilik, çocuğun bilişsel yapılarının yeterince gelişmemesi nedeniyle dünyaya ve diğer insanlara sadece kendi açısından bakabilmesi anlamını taşır. Bu dönemin başlarında çocuklar gerçekle hayali karıştırdıkları gibi canlı ile cansızı da karıştırabilirler. Animizm olarak adlandırılan bu durum bilişsel gelişimin doğal bir sonucudur. İşlem öncesi dönemin bir başka özelliğiyse bu dönemdeki çocukların düşünce biçimlerinin tek yönlü olmasıdır. Çocuklardan zihinsel bir işlem yapmaları istendiğinde ve bunu başardıkları gözlenir, süreci tersten işletip yanıtlaması istenerek soru sorulursa işlemi yapamazlar. Tersine çevrilemezlik olarak adlandırılan bu düşünme biçimi de bilişsel yapıların yeterince gelişmemiş olmasının ürünüdür. İşlem öncesi dönemin başlarında baskın olan öğrenme biçimi, deneme yanılma yöntemi ağırlıklıdır. Henüz çocuklar için sözcüklerin telaffuzu ve anlamı kesinlik kazanmamıştır. Dilin anlamı ve işlevi konusunda da yeterince bilinçli değillerdir. Denemelik anlayışın bu dönemde kullanılıyor olması, çocukların sözcükleri özgürce kullanmalarını sağlar. İlgisiz sözcüklerden birleşik sözcük yapar; hayal güçlerini, fantezilerini kullanarak mantığa uymayan anlamlar çıkarırlar. Bu yaş grubu çocukları, gerçekle düşün birbirine karıştığı öyküler anlatır, hayalî arkadaşlar edinir, anne ve babasıyla ve diğer sosyal çevresiyle ilgili gerçekdışı öyküler anlatırlar. Korunum somut işlem döneminde görülen bir durumdur.

İşlem öncesi dönemin başlarında çocuklar gerçekle hayali karıştırdıkları gibi canlı ile cansızı da karıştırabilirler. Animizm olarak adlandırılan bu durum bilişsel gelişimin doğal bir sonucudur. Çocuk; canlıları kimi zaman cansız, cansızları da canlıymış gibi görebilir.

İşlem öncesi dönemde ve başında tek yönlü işlem yapabilen ya da sınırlı sayıda özelliğe göre sınıflama yapabilen çocuk, somut işlemler döneminde zaman içinde, birden çok özelliği dikkate alarak sınıflama yapabilir. Bir süreci zihninde tasarlayabilir, bu sürecin sonunda işlemi başa çevirebilir. Örneğin bir önceki dönem özellikleri gösteren bir çocuğa, bir grup çocuğun fotoğrafı gösterilip ne gördüğünü anlatması istendiğinde; “Kızlar var, oğlanlar var.”, “Pantolonlular var, elbiseliler var.” gibi bir özelliğe göre gruplama eğilimindedir. Oysa somut işlemler dönemi çocuğu, “Elbiseli ve pantolonlu kızlar, gözlüklü ve gözlüksüz oğlanlar var. Buradaki çocukların bir kısmı kısa saçlı, bir kısmı da uzun saçlı” gibi açıklamalarla birden çok özelliği aynı anda dikkate alabildiğini sergiler.

Piaget’e göre oyun, çocuğun bilişsel gelişimine paralel olarak gelişir. Çocuklar, içinde bulundukları gelişim dönemine göre oyun evrelerinden de geçerler. Piaget, çocukların yaşamlarındaki ilk yedi yıldaki oyunlarının gelişimini alıştırma oyunu, sembolik oyun ve kurallı oyun olarak ardışık üç sistem olarak tanımlamıştır. Bu sistemlerin kuramındaki duyusal motor, işlem öncesi ve somut işlemler dönemlerinin karşılığı olduğunu belirtmiştir.

Piaget’e göre oyun, çocuğun bilişsel gelişimine paralel olarak gelişir. Çocuklar, içinde bulundukları gelişim dönemine göre oyun evrelerinden de geçerler. Piaget, çocukların yaşamlarındaki ilk yedi yıldaki oyunlarının gelişimini alıştırma oyunu, sembolik oyun ve kurallı oyun olarak ardışık üç sistem olarak tanımlamıştır. Bu sistemlerin kuramındaki duyusal motor, işlem öncesi ve somut işlemler dönemlerinin karşılığı olduğunu belirtmiştir.

Bu ünitenin odak noktası olan 6-8 yaş arası çocukların sembolik oyunlarla kurallı oyunlar oynadıkları söylenebilir. Çocuklar, sembolik oyunlarla, “...mış gibi” oyunlara yönelirler. Nesneleri oyundaki amacına göre farklı biçimde kullanabilirler. Bir önceki gelişim döneminde yapamayacakları bu eylemle çocuklar; örneğin evcilik oyununda gazete parçasını para imiş gibi kullanabilir. Kurallı oyunlar ise toplumsal yaşamda oluşan kuralların oyuna yansımalarından oluşur. Yakan top, istop gibi bir nesilden sonrakine geçen türleri vardır. Çocuk, bu oyunlarda kurallara uyar ve uyulmasını bekler; oyun arkadaşlarıyla eş güdümü, oyunun kuralları ile şekillenir.

Çocuklarını İnternetin yıkıcı etkilerinden korumaya çalışan bazı anne babaların da farklı yollar seçebildikleri gözlenmektedir. Bu da “iş yerlerinde çocuklarının ödevlerini yapma” biçiminde olmaktadır. Bu gibi çözüm denemeleri bilgiyi araştırma, bulma ve bilgileri bütünleştirme türündeki ödevler aracılığıyla çocukların bilişsel gelişimlerine katkı sağlanması hedefinden çocukları uzaklaştırmaktadır. Öte yandan, çocuklara kendi başlarına ödevin gereklerini yerine getiremeyeceğine ilişkin “yetersizlik duyguları” da aşılanmaktadır. Anne babaların bu gibi çabaları, çocukların teknoloji kullanımı konusundaki olumsuz tutumlarının gelişimine de ortam yaratmaktadır.

İnternet bağımlılığı; kişilerin zamanlarının büyük bir kısmını İnternette geçirmeleri, bedensel, bilişsel ve duygusal sağlıklarının risk altına girmesi ve toplumsal ilişkilerinin zarar görmesi gibi tehlikeleri içermektedir. İnternet bağımlılığı, varlığı ile birçok ciddi sorunu içermesinin yanı sıra depresyon, öfke ve öz güven eksikliği gibi başka sorunların da tetikleyicisi olabilmektedir.

İlgili literatürde İnternet bağımlığı kavramı gün geçtikçe daha sık kullanılırken insanların bu bağımlılığı farklı biçimlerde yaşamakta olmaları, belli türlerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Daha çok yetişkin davranışlarının gözlenmesinden yola çıkılarak oluşturulmuş olan bu türler; siberseks bağımlılığı, bilgi bağımlılığı ve bilgisayar oyunu bağımlılığı gibi isimler almıştır. Özellikle okul çağı çocuklarını tehdit eden tür olan bilgisayar oyunu bağımlılığı, bilgisayar oyunlarına aşırı düşkünlük olarak gözlenmektedir. Birden çok kişinin net üzerinden oynayabildiği oyunlar; herkese açık, kolayca ve ücretsiz olarak kolayca ulaşılabilir niteliktedir. Uzmanlar tarafından bu ortamda bireyin elde ettiği başarı ya da başarısızlığın takma ada ait olması, en önemli risk faktörlerinden biri olarak görülmektedir. Diğer bağımlık türlerinde olduğu gibi bilgisayar oyunu bağımlılığı geliştirmede bazı kişilik özellikleri ortam yaratabilmektedir. İçe dönük, sosyal becerileri gelişmemiş, utangaç, kırılgan çocukların gerçek sosyal ilişkiler yerine sanal ilişkileri daha az tehdit olarak algıladıkları gözlenmektedir. Gelişmiş olan bir bağımlılığın tedavisinin o bağımlılığın gelişmesini önleyici, koruyucu hizmetler sunmaktan çok daha zor, zahmetli ve uzun zaman aldığı bir gerçektir. Bu tür özellikleri olan çocukların eksik sosyal becerilerini geliştirmeleri yönünde ortamların düzenlenmesi, onları bilgisayar oyunu bağımlılığı gibi bağımlılıklar geliştirmekten koruyacaktır.

Duyu motor dönemde önemli gelişmelerden biri nesne devamlılığı kavramının gelişimidir. Bebeklerin, nesne gözlerinin önünden kaybolduğunda kendileri görmeseler de o objenin varlığını sürdürmekte olduğunu anlayabilmelerini yansıtan bu özellik, kişinin sürekliliği kavramının gelişiminden sonra oluşur. Bebeklerden bir şeyi veya kişiyi saklayıp sonra ona gösterme ya da buldurma biçimindeki “ceee oyunu”, bilişsel gelişime katkıda bulunan işlevsel bir etkinliktir. Doğru cevap B’dir.