EPİSTEMOLOJİ

Gereksizlik kuramı doğru konusunda yeni bir seçenek sunmaktansa, doğrunun gereksiz bir niteleme olduğunda ısrar eden ve bir önermeyi dile getirmekle onun doğru olduğunu söylemek arasında niteliksel bir fark gözetmeyen kuramdır.

İfadedeki imalardan anlaşılacağı üzere, metafizik ya da söylemsel etkilerden çok, doğruluğun insanlar arasındaki ilişkiler ve bu ilişkilerin sonuçları ve etkileri bağlamında değerlendirilmesi, faydacılığa da karşılık gelen pragmacılıktır.

Örtüşme, karşılık kuramının temel yapısını oluşturan, uygunluk ve uyum gibi kavramları çağrıştıran bir kavram olarak bahsi geçen kuramı destekleyen temel bir kavramdır.

‘Bağdaşım’ kelimesi Türkçede sıkça kullanılan bir deyim değildir. O yüzden, bu deyimi net bir şekilde açıklayarak tartışmamıza başlayalım. “Bağdaşım” ile “mantıksal tutarlılık” birbirine oldukça yakın kavramlardır, ancak aralarında önemli bir felsefi fark vardır. Eğer bir önerme kümesi aralarında çelişki sergilemiyorlarsa bu küme tutarlıdır. Geleneksel doğruluk görüşleri incelendiğinde, karşılık kuramının en büyük rakibinin bağdaşımcılık olduğu görülür.

Bu kuram (İngilizce adıyla ‘redundance) için Türkçede “fazlalık’ ve “taşırdık” adları da kullanılmıştır. Frank Ramsey ve Peter Strawson gibi 20. yüzyıl düşünürleri tarafından savunulmuş olan gereksizlik kuramının diğer kuramlardan en büyük farkı, doğru konusunda yeni bir seçenek sunmaktansa, doğrunun “gereksiz” bir niteleme olduğunda ısrar etmesidir.

Pragmacılığın büyük düşünürleri arasında Charles Sanders Peirce, William James ve John Dewey’i sayabiliriz.

Temel doğruluk kuramları olan “karşılık kuramı”, “bağdaşım kuramı” “gereksizlik kuramı” ve “pragmacılık” görüşleri temel doğruluk kuramlarını oluşturur.

Karşılık kuramına göre, bir önermeyi doğru yapan şey, nesnel ve zihinden bağımsız gerçekliktir. Karşılık kuramının en iyi bili nen örneği olguculuk görüşüdür. Olgucular, doğrunun ortaya çıkması için inançlar veya önermeler ile gerçeklik içindeki olgular arasında bir uyum ya da karşılık gelme durumunun olması gerektiğini düşünürler.

William James, İnsanların ve onların eylemlerinin yokluğunda doğrunun olamayacağını öne sürer. Ancak bu fikir, bizim fizikse gerçekliği yaratmakta olduğumuz anlamına gelmez.

William James pragmacı doğruluk kuramının en önde gelen savunucusu olmuştur. James'e göre, doğruluk soyut bir kavram veya bağıntı değildir. Doğruluk kavramı, eylemlerden, faydadan ve somut sonuçlardan bağımsız olamaz.

Pragmacılık 19. yüzyılın sonlarından itibaren felsefe sahnesinde yer almış ve düşünce tarihinde derin bir iz bırakmıştır. ‘Pragmacılık’ deyiminin İngilizce orjinali ‘pragmatism’dir. Deyimin Yunanca köklerine indiğimizde ise, “pratiklik”, “somut işlevler”, “eylem” gibi anlamlarla karşılaşırız. Türkçede bazen bu akım için ‘eylemcilik’ deyimi de kullanılır.

Gereksizlik görüşünü savunan düşünürlerin çoğunun, “doğru” kavramının felsefi olarak abartılmasından rahatsız olduklarıdır. Karşılık veya bağdaşımcılık kuramını savunan felsefeciler doğrunun bir yapısı ya da en azından değişmez bir özü olduğunu varsayarlar.

Karşılık veya örtüşme düşüncesi, öznel ve nesnel unsurlan bir araya getirme hedefi taşır ve bu yönüyle doğruyu gerçeklikle ilintilendirme türü bir işlevi yerine getirdiğini iddia eder.

Doğruluk ilişkisinin bir tarafında özneye ve öznelliğe ait olan şeyler (zihin, bilişsellik, düşünce, idea, inanç, cümle, önerme, dil), diğer tarafında ise nesneye veya nesnelliğe ait olan unsurlar (nesneler, gerçeklik, varlık, olgu) yer alır. Nesne-özne, idea-gerçeklik, önerme-olgu, dil-dünya doğruluğun ortaya çıkması için uyum içindedir. Zihin-cümle öznelliğe aittir.

Yukarıda verilen tanım olgu kavramına aittir.

Frank Ramsey ve Peter Strawson gereksizlik kuramı, Francis Herbert Bradley bağdaşım kuramı, George Edward Moore ise karşılık kuramı düşünürlerindendir.

James’e göre doğruluk kavramı, eylemlerden, faydadan ve somut sonuçlardan bağımsız olamaz.

Metafizik kitabında doğruluk tanımını “Olmayanın olduğunu söylemek ya da olanın olmadığını söylemek yanlış, olanın olduğunu ya da olmayanın olmadığını söylemek doğrudur.”şeklinde veren düşünür Aristoteles’tir.

Karşılık kuramının en büyük rakibi olan bağdaşımcılık kuramını savunanlar Bradley ve Blanshard olmuştur.

“Doğruluk var olan şeylerle zihnin uygun olmasıdır” cümlesi Thomas Aquinas’a aittir.