EPİSTEMOLOJİ

Pragmacılığın büyük düşünürleri arasında Charles Sanders Peirce, William James ve John Dewey’i sayabiliriz.

William James, insanların ve onların eylemlerinin yokluğunda doğrunun olamayacağını öne sürer.

William James’e göre yeni doğrular, eski doğrular ile yeni deneyimlerin bir araya gelmeleri ve birbirlerini karşılıklı olarak değiştirmeleriyle ortaya çıkar.

Yazılmış olan cümlelerin kendileri fiziksel dünyaya ait somut şeylerdir. Cümlelerin ifade ettiği düşünceler veya içerikler ise önermeleri oluştururlar. Önermeler doğru veya yanlış olma kapasitesine sahiptir.

Felsefede çoğu kavram ve konu belirli bir alanın kapsamında incelenmektedir. Örneğin, “varlık” kavramı metafizik veya ontolojinin, “bilgi” kavramı epistemolojinin, “ideoloji” kavramı ise öncelikli olarak siyaset felsefesinin ilgilendiği kavramlardır. Ancak “doğru” kavramı için bu türden basit bir kategorilendirme yapmamız olanaksızdır.Doğru kavramı felsefenin birden çok alt alanını ilgilendirir. Bu anlamda, felsefenin ilgilendiği “varlık” veya “bilgi” kavramlarından oldukça farklı olduğu söylenebilir.

“Doğru” kavramını epistemoloji kapsamında ciddiye alan felsefecilere göre, bu kavramı bilgi açısından kritik kılan en temel neden, bizim etrafımızdaki dünyaya dair düşünce ve inançlarımızın doğal olarak doğruya yönelmiş olmalarıdır. Bu elbette düşüncenin yanılmaz olduğu gibi bir iddiaya karşılık gelmez. Burada kastedilen, dünyaya yönelik sıradan deneyimsel inançların normal şartlar altında gerçekliğe iyi bir uyum gösterdiği ve hatta uyum göstermeye yönelik bir tarzda oluştuğudur. Bu bağlamda insanlar dünyaya yönelik deneyimsel inançlarının mümkün olduğunca doğru olmasını tercih etmeleri kesin olarak ifade edilebilecek bir noktadır.

Karşılık kuramına göre doğrunun ortaya çıkması, zihin veya inanç gibi öznel unsurlarla nesne veya gerçeklik gibi nesnel unsurların birbirine uyması veya karşılık gelmesi sonucu gerçekleşir.

Bu tanımın karşılık kuramının felsefe sahnesinde net bir şekilde ortaya çıkış noktası olarak kabul edildiği söylenebilir.

"Tavuklar suda yüzemezler", "Pamuk banyo yapmayı çok sever", "Bugün sular kesildi" ifadeleri peş peşe söylense söylenilenleri büyük bir ihtimalle biraz tuhaf ve alakasız bulursunuz ancak çelişkili konuşulduğunu düşünmezsiniz. Bu önermeler birbirlerine aykırı bir iddiada bulunmadıkları için çelişmezler ve tutarsızlık sergilemezler.

Gereksizlik kuramını savunan düşünürlere göre, “doğru” yüklemi fazladan bir bilgi içermez. Bir önermeyi dile getirmekle onun doğru olduğunu söylemek arasında bir fark yoktur.

Pragmacı doğruluk kuramının en önde gelen savunucusu James’e göre, doğruluk soyut bir kavram veya bağıntı değildir. Doğruluk kavramı, eylemlerden, faydadan ve somut sonuçlardan bağımsız olamaz.

İlginç bir şekilde, bu üç kuramın esas itibarıyla karşılık kuramını hedef alarak ortaya çıktığı söylenebilir. Aldığı eleştiriler karşısında karşılık görüşünün kuramsal çekiciliğini yitirmiş oldu¤unu söylemek zor olsa da, bu görüşü benimseyen düşünürler rakiplerinin yöneltti¤i ağır eleştirilerin ışığında belli ödünler vermiş ve diğer üç görüşün belli fikirlerini kabul etmişlerdir.

Pragmacı görüşe göre, doğruluk ve karşılık ancak bireylerin eylemlerinin sonuçları yoluyla anlaşılabilir. Yaşayan insanlarla ve onların eylemleriyle ilintilendirilmeyen “karşılıklar” içi boş felsefi soyutlamalar olmaktan öteye gidemeyecektir.

Önermeler ya da iddialar soyuttur. Cümleler olarak dile getirilmeleri onları somut kılmaz. Cümlenin kendisi somut olsa bile önerme ya da iddia doğru ve yanlış olabilme kapasitesi itibarıyla soyuttur.

Felsefedeki doğru kavramı, şemsiye bir kavram olarak ontoloji, epistemoloji, metafizik, ideoloji, bilgi ve varlık gibi tüm alanları doğrudan ilgilendirir.

Stoa Antik Yunan’da adı geçen bir felsefe düşünüş biçimi ve felsefe okuldur. Temel doğruluk kuramları arasında yer almaz.

Doğruluğun iki şartını da gözeten, adından da anlaşılacağı üzere karşılık ilkesine dayanan kuram karşılık kuramıdır.

Aristoteles her ne kadar doğrudan bir doğruluk kuramı geliştirmese de, onun dilsel olarak sunduğu tanım söylenen şeylerin olan şeylere olan uygunluğu olarak özetlenebilir.

Soru kökünde verilen nesnel olgu imasından da hareketle, karşılık kuramını olgulara bağlayan ve bu anlamda tutarlılık arayan, en iyi bilinen kuram olguculuktur.

Söylem, dil ve zihin gibi alanlar bağdaşımın ilkeleri arasındaki ilişkiler sonucunda doğruluk kuramını desteklemektedir.