EPİSTEMOLOJİ

Algı felsefesi kapsamında öne sürülen temel felsefi görüşler şunlardır: Temsilcilik, görüngücülük ve gerçekliktir.

Hem temsilcilik hem de görüngücülük, özellikle Descartes’I izleyen iki yüzyıl boyunca etkisini epistemoloji alanında hissettirmiş olan “zihinselci” yaklaşımın izlerini taşıyan algı kuramlarıdır.

Duyusal yollardan dünyadan veri alma” kavramı için günlük dilde bazen “algı” kavramı kullanılsa da, bu durum yanıltıcı bir yön içermektedir. Deneysel psikolojinin bilişsel kanadında yer alan kuramcılara göre algı, duyulardan gelen verilerin zihinsel yapımız tarafından seçilmesi, organize edilmesi ve yorumlanması olarak anlaşılmalıdır. Başka bir deyişle; görsel, işitsel ve diğer algılar, duyulardan farklı olarak, beynin etken işlevlerini gerekli kılar.

Algı zihinsel bir olaydır, ancak algının nesneleri zihnimizin işleyişinin ürünleri değildirler. Algı süreçleri sırasında zihinsel olanın zihinsel olmayanı temsil etmekte olduğudur. Burada not edilmesi gereken bir konu, “temsil etme” işlevinin gerçekleşmesi için temsil eden ve edilenin aynı türden varlıklar olmalarının şart olmadığıdır.

Temsilciliğin en bilinen savunucularından bazıları John Locke ve Bertrand Russell’dır.

Temsilciliğin en bilinen savunucularından bazıları John Locke ve Bertrand Russell’dır.

Hume’a göre, metafizik nitelikte bir varsayımdır. Bizim zihinsel verilerin (ideaların) düzeyini aşarak varlık alanında ne olup bittiğini “görmemiz” akılcı bir tasarım değildir.

Görüngücülüğün en önde gelen deneyimci felsefeci David Hume’dur. Hume’cu perspektife göre biz, bir anlamda, algısal deneyimden gelen görüntülerin oluşturduğu zihinsel bir sinema perdesini izleyen seyircilere benzeriz.

Gerçekçiliğe göre, biz algı sırasında deneyimlerimizi algılamayız. Algı esnasında algılanan şey fiziksel gerçekliğin içindeki nesnelerin kendileridir. Algı bağlamında bu görüşe “gerçekçilik” adı verilmesinin nedeni de budur.

Algısal mekanizmalar aracılığıyla bilgi sahibi olabilmemiz iki ana gerçeğe sıkı sıkıya bağlıdır. Birincisi, zihinsel bir durumun anlamlandırılabilir bir deneyimsel olgu olması için o tür bir deneyimi yaşayan öznelerin pek çok başka zihinsel durumlara veya temsillere de sahip olması gerekir. ‹kincisi, temsil etme veya zihinsel resimler oluşturma gibi kapasitelerden veya bilgi türlerinden daha temel bir bilme türü, zihinsel temsilden ziyade bedenin işlevlerine ve bedenin öğrenmesine dayanan bilmelerdir.

Algıda gerçekçiliği savunan çağdaş Amerikalı felsefeci John Searle’ün oldukça önemli incelikler içeren gerçekçi görüşünün en kritik ve ses getirmiş düşünürüdür.

Biz nesneleri algılarız, zihinsel hâllerimizi değil. Bu anlamda, örneğin, “Algı gerçekleşmektedir” gibi bir ifade eksik ve tuhaftır. “Bir nesne algılanmaktadır” veya “algı bir nesneye yönelmiştir” gibi bir ifade bizim algı anlayışımızı daha iyi yansıtmaktadır. Algının yöneldiği şeyin deneyim veya temsilden ziyade nesnenin kendisi olduğu şuradan da anlaşılabilir: Biz görsel alanımızda bulunan bir nesnenin kırmızı rengini algıladığımızda, “kırmızı” algılanan nesnenin özelliğidir, deneyimin değil. Bu anlamda, doğrudan gerçekçiliğe göre, temsilci ve görüngücü felsefeciler deneyimin nesnesiyle deneyimin sürecini karıştırmaktadırlar.

Tahmin edilebileceği gibi felsefecileri en fazla düşünmeye sevkeden algısal durumlardan biri göz yanılsamaları veya ilüzyonlardır.

O hâlde, temsilcilik görüşüne göre, algının oluşması için üç ayrı  şey gerekmektedir. Birincisi, algının oluşması için algılayan bir insanın varlığı gerekir. İkincisi, algı ancak öznelerce algılanan gerçek bir nesne ile mümkündür. Ve son olarak da, algının olması, temsil işlevini gerçekleştirecek olan zihinsel durumlar›n veya algısal verilerin dolayımını gerekli kılar.

Görüngücülüğe göre, biz doğrudan nesneleri değil zihinsel durumlar›m›z› deneyimleriz. Deneyimlerimizin dışında gerçekten nesnelerin yer aldığını varsaymak için elimizde akılcı gerekçeler bulunmamaktadır.

Doğrudan gerçekçilik ise bu fikre net bir şekilde karşı çıkar. Gerçekçiliğe göre, biz algı sırasında deneyimlerimizi algılamayız. Algı esnasında algılanan şey fiziksel gerçekliğin içindeki nesnelerin kendileridir.

John Searle (doğum yılı 1932) felsefenin farklı alanlarına önemli katkılarda bulunmuş Amerikalı bir felsefecidir. Onun gerçekçi görüşüne göre, temsilci ve görüngücü perspektifler algının epistemolojik açıklaması konusunda önemli bir hata yapmışlardır.

Searle bizim yalın nesneleri değil nesnelerin “yönlerini” algıladığımızı savlar. Başka bir deyişle bizim algılarımız, aynı deneyimsel inançlarımız gibi önermesel yapıdadır.   

Daha önce de belirttiğimiz gibi, Searle’e göre insanın bilişsel sistemi dinamik ve etken bir yapıya sahiptir. Bir insanın bir nesneyi veya olguyu algılaması esas olarak bir “problem çözme” etkinliğidir.

Searle’e göre, algı süreçlerini en iyi açıklayan ve en az felsefi sorun içeren görüş gerçekçiliktir.