EPİSTEMOLOJİ

Kant’ın Hume’a katıldığı en önemli nokta, “insan aklının deneyime hiç başvurmaksızın bazı evrensel veya metafizik doğruları keşfedebileceği” tezinin kabul edilemez bir düşünce olduğudur.

Usçuluğun esas olarak deneyimciliğin karşıtı olduğunu söylemek aslında önemli bir ipucu vermektedir. O yüzden, deneyimcilikten hareketle tanımlarsak, “usçu” olarak bilinen felsefeciler bilgimizin tek kaynağının duyu verileri ve algılar olmadığını düşünürler.

Düşünme işlevi ki şüphe duyma da buna dâhildir, düşünen bir şeyin olmasını gerektirir. Ve bu şekilde Descartes o bilinen sloganına ulaşır: “Düşünüyorum, o hâlde varım”.

Descartes’ın “maddesel” ve “zihinsel” olmak üzere iki farklı tip töz tanımladığını ve böylece fiziksel nesnelerle zihinsel/ruhsal varlıkların alanının birbirinden ayırdığını belirtmiştik. Benzer bir şekilde, Kant’ın da fiziğin ve etiğin alanlarını ayırdığı söylenmektedir.

Usçuluğun esas olarak deneyimciliğin karşıtı olduğunu söylemek aslında önemli bir ipucu vermektedir. O yüzden, deneyimcilikten hareketle tanımlarsak, “usçu” olarak bilinen felsefeciler bilgimizin tek kaynağının duyu verileri ve algılar olmadığını düşünürler. Daha açık olarak ifade edildiğinde, güvenilir veya kesin bilginin temelinde insan aklının yattığı veya gerçekliğin kavranmasının ancak akıl yoluyla olabileceği tezini ileri süren akıma usçuluk denir.

Güvenilir veya kesin bilginin temelinde insan aklının yattığı veya gerçekliğin kavranmasının ancak akıl yoluyla olabileceği tezini ileri süren akıma usçuluk denir.

Nous’, çağdaş dillere çevrilmesi oldukça zor bir deyimdir. Önerilen bazı çeviriler, “zihin” “kavrama”, “sezgi” ve “akıl” olmuştur.

Modern Felsefe’nin kurucusu olan Descartes aynı zamanda önde gelen usçulardan biridir. Pek çok usçu gibi Descartes da insan zihninin doğum anında belli “içeriğe” sahip olduğunu düşünür.

Düşünme işlevi ki şüphe duyma da buna dâhildir, düşünen bir şeyin olmasını gerektirir. Ve bu şekilde Descartes o bilinen sloganına ulaşır: “Düşünüyorum, o hâlde varım” (Latincesiyle Cogito ergo sum). Descartes’a göre, insan bilgisinin en sağlam unsuru budur. Bu bilgi bizim fiziksel nesnelere ilişkin bilgimizden de, Tanrı’yı bilmemizden de daha önce gelen (yani, epistemolojik temellendirmesi daha sağlam olan) bir bilme türüdür.

Baruch de Spinoza (1632-1677) ve Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) gibi “usçu kategorisinde” değerlendirilen ve kuramlarıyla felsefe tarihinde çok derin izler bırakmış olan düşünürleridir.

Baruch de Spinoza (1632-1677) ve Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) gibi “usçu kategorisinde” değerlendirilen ve kuramlarıyla felsefe tarihinde çok derin izler bırakmış olan düşünürleridir.

Descartes’ın “maddesel” ve “zihinsel” olmak üzere iki farklı tip töz tanımladığını ve böylece fiziksel nesnelerle zihinsel/ruhsal varlıkların alanının birbirinden ayırdığını belirtmiştik. Benzer bir şekilde, Kant’ın da fiziğin ve etiğin alanlarını ayırdığı söylenmektedir.

Bilişsel açıdan sınırlı varlıklarız. O anlamda, hem duyu organlarımızın hem de aklımızın işlevlerine, türsel kısıtlamalarımız ve sınırlarımız çerçevesinde yaklaşmamız daha doğru olur.

Analitik cümlelerden farklı olarak sentetik cümlelerin yüklemleri öznede içerilen bilginin ötesine geçer. Tahmin edileceği gibi, günlük dilde kullandığımız cümlelerin çoğu analitik değil sentetiktir.

İnsan aklını merkeze alan ve bilgiye akıl yoluyla ulaşılabileceğini savlayan, aynı zamanda akıl kavramıyla eşgüdümlü olarak da anılan us kavramından türeyen usçuluk güvenilir ve kesin bilginin kavranmasında aranan yol ve akımdır.

Evren daimi bir düzen içinde ve yanıltmadan var olur, savı Descartes’ın savunduğu şüpheci usçulukla ile çelişir. Ona göre benin zihinsel konumu daimi bir şüphe ve arama süreci ile var olmaktadır. Keskin bir kesinlik ile değil.

Deneyimciliğin eleştirel bir tarzda gündeme getirildiği konuları ve sonuçları kullanan, diğer yandan ise deneyimciliğin eksik bıraktığı ve tam olarak açıklayamadığı felsefi noktaları gerekçelendiren ve düalizmi kullanan önemli düşünür Kant’tır.

Kant bir sentezci düşünür olarak deneyimselliği eleştirir ama dışarda bırakmaz. Beni ve düşünen özneyi bilgiye varılan yola katarak usçuluğu deneyimsllikle sentezler. Bu bağlamda bilmenin ya deneyimsel ya da ussal olma zorunluluğu yanlıştır.

Kant’a göre bize görünen dünya ve onun nesneleri bizim bilişsel sınırlarımız olarak karşımıza çıkmak durumundadır.

Bahsi geçen kavramlar Kant’a aittir.