EPİSTEMOLOJİ

Locke’a göre insan zihni doğum anında "boş bir levha" (Latincesiyle, "tabula rasa") gibidir.

Birincil nitelikler, maddesel gerçeklik içinde yer alan ve bizim zihnimizde de temsil edilebilen özelliklerdir.

İkincil nitelikler nesnelerin birincil nitelikleri nedeniyle bizim zihnimizde oluşan etkilerdir. Örnek vermek gerekirse, renkler ve kokular bu sınıfa giren özelliklerdir

Locke, nitelikleri barındıran zemine “tözsel taban” (substratum) adını verir.

Hume’a göre, zihnimizde "nesnelerin algıdan bağımsız ve sürekli var olma ideasını" oluşturan yetimiz imgelemdir.

Hume’a göre yalnızca iki tür bilgi olanaklıdır: Olgusal bilgi ve biçimsel bilgi.

Berkeley hem bir deneyimci olup hem de açıkça ideacılığı savunması yüzünden felsefe tarihinde ilginç bir yere sahiptir.

Eğer Hume’un tezleri doğruysa, metafizik bilgi olanaksızdır. Yani biz zihnimizin içeriksel sınırlarından sıyrılıp, onlardan bağımsız bir tarzda gerçekliğe ilişkin bilgi iddialarında bulunamayız. Bu tür iddialarda bulunan metafizik kitapları, onun
çarpıcı sözleriyle, “ateşe atılmamalıdır”. Bu bağlamda, nedensellik bağıntısı da geleneksel olarak işlendiği haliyle metafizik bir düşüncedir ve böylesi fikirler akılcı olarak gerekçelendirilebilecek düşünceler değildir. Biz ne kadar tersini düşünmeye  alışmış olsak da, “nesnel sebep-sonuç bağıntıları›” bilgisine ulaşabileceğimiz olgular olamazlar.

Deneyimcilik bilginin kaynağının duyu verileri ve algılar olduğunu öne sürer.

Deneyimciliğin bir diğer önemli felsefi görüş olan olguculuk veya daha yaygın olarak bilinen adıyla, pozitivizm ile önemli bir benzerlik taşıdığı görülür. Pozitivizm, genelde, bilginin gözlemsel temelini vurgulayan ve spekülasyondan ziyade bilimsel yöntemlerin ön plana çıkarılmasına ağırlık veren bir düşünce akımı olarak bilinir.
Pozitivistler de bilgisel bağlamlarda olgusal deneyime büyük önem vermişler ve gerçeküstücü, spekülatif, gizemci yaklaşımları şiddetle reddetmişlerdir. Özetle, bu
iki akımın birbirine yakınlaşma nedeni, karşılarına aldıkları fikirlerde veya akımlarda yatmaktadır.

“İdea”, temel anlamı itibarıyla, “içeriği genelde bir nesne veya bir özellik olan düşünsel ya da zihinsel durum” olarak tanımlanabilir. Örneğin, benim zihnimde, armut, kirpi, adalet, altıgen, Tanrı, Noel Baba gibi çok farklı türde idealar bulunmaktadır.

Temsiller veya idealar her zaman gerçeklikle örtüşmek zorunda değildir. Şu an gözlerimi kapatıyorum ve kafamda “kanatları olan bir inek” görüntüsü oluşturuyorum. Her ne kadar böylece kafamda kanatlı bir ine¤in ideası oluşmuş olsa da, bu ideanın maddesel gerçeklikte bir nesneye karşılık geldiğini öne süremem. Başka bir deyişle, kafamda bir kanatlı inek ideası gerçekten oluşuyor olsa da, o idea fiziksel gerçeklik içinde bir nesneye karşılık gelmiyor demek olası görünmektedir. Doğru yanıt D'dir.

Duyu verilerinin dünya bilgimizin tümünün temelinde yattığı ve bizim “bilgi” adını verdi¤imiz her bilişsel durumun o temele yaslanması gerektiği fikri, Locke’ın  felsefesinin ana düşüncelerinden biridir. Öte yandan, bizim beş duyumuzun doğumla birlikte işlevsel duruma geldi¤i de açıktır. Bu iki düşünce bir araya geldiğinde, Locke’ın insan zihnine ilişkin nasıl bir resim sunduğu ortaya çıkar. Locke’a göre insan zihni doğum anında “boş bir levha” (Latincesiyle, “tabula rasa”) gibidir. Yaşadığımız deneyimler bu boş levhanın üzerine zaman içinde “yazarlar” ve böylece dünya bilgimiz birikimsel bir şekilde oluşur.

Locke kesinlik veya kesin bilgi gibi konularda Descartes’in iyimserliğine sahip değildir. Zihnin gerçekliği bilme süreçleri her zaman kesinlikten uzak olmak zorundadır. Locke, Tanrı’nın insanları bilme yeteneği ve ahlaki doğruları bulma kapasitesiyle yarattığı düşüncesindedir. Buna karşın bu bilginin kayda değer epistemolojik  sınırlarının olduğu da açıktır. Örneğin, Locke’a göre, eğer bir norm veya buyruk Tanrı’dan geliyorsa, o tartışmasız bir şekilde doğrudur. Ancak sorun, bizim böyle bir buyruğun gerçekten Tanrı’dan geldiğini sıınırlı bilişsel olanaklar dâhilinde nasıl bilebileceğimizdir. Benzer bir durum bizim idealara sahip olma yoluyla maddesel gerçekliği bilmemizle ilgilidir. Eğer bilginin temelinde duyusal veriler varsa, bunlardan hareketle gerçekli¤in esas yapısını bilme işlevi kesinlikten oldukça uzak bir şekilde gerçekleşmek zorundadır. Kesinlik tavrından uzak bu tutumla Locke’ın deneyimciliği ile epistemolojinin daha "az iddialı" bir kimlik edindiği söylenebilir.

Hume’a göre, zihnimizde “nesnelerin algıdan bağımsız ve sürekli var olma”ideasını oluşturan yetimiz imgelemdir (hayal gücü).

Biz dünyadaki etki-tepki çiftlerini izlediğimiz zaman, evrenin yapısına ilişkin metafizik kimlikte ve kesinlik içeren bir bilgi edinmiş olur muyuz? Örneğin, “eli ateşe uzatma”nın bir neden ve “elin yanması”nın sonuç olduğu nedensel bir zincir düşünelim. Benim öznel algılarım açısından bakıldığında, bu örnekteki nedenselliğin zorunlu olduğunu düşünmemizin kökeninde ne yatmaktadır? Bunun, Hume’a göre tek bir yanıtı olabilir: Benzer etki-tepki örneklerinde aynı sonucun tekrarlandığını gözlemlemek. Gözlemlenen olgu aslında yalnızca “düzenli bir şekilde tekrarlanma”dır. Biz hiç bir zaman “zorunluluğu” gözlemlemeyiz. Ancak bu tür düzenli tekrarlar oldukça, insan zihni bu izlenimlerden hareketle bir zorunluluk ideası türetir. Bu da, bir sonraki “etki” gerçekleştiğinde, daha önceden pek çok kez algılanan “sonuç”un zorunlu olarak ortaya çıkacağına dair bir beklentiye girmemize yol açar. Bizim dünyada var olduğunu sandığımız “zorunluluk”, aslında, zihnin alışkanlık sonucu belli bir “etki” ile belli bir “tepki”yi (veya sonucu) bağdaştırarak bir beklenti üretmesinden başka bir şey değildir. Buna karşın, elimi ateşe bir sonraki uzatışımda yanma hissi duymamam mantıksal olarak tamamen olanaksız bir durum değildir. O hâlde, benim zihinden bağımsız varlık alanında gerçekleşen zorunlu (metafizik) bir bağıntıyı biliyor olmam olanaksızdır. Örneğin, benim bir sonraki ateşe elimi uzatma hareketinde elimin yanacağını şu an bilemem. Bu konudaki aşırı güvenimiz, eğer Hume haklıysa, yanlış temellendirilmiş bir güvendir. Ortada bir “zorunluluk” varsa, bu gerçekliğe ait bir zorunluluk değildir. “Zorunluluk”, tekrarlamalar sonucu zihnimizde türeyen bir ideadır. Kısacası, dürüst olursak, bizim bildiğimiz zorunluluk “dışarıda” değil, “içeridedir”.

Berkeley’in görüşünü ilginç kılan bir nokta, ontolojik anlamda ideacılığı ve epistemolojik açıdan da deneyimciliği açıkça savunmuş olmasıdır.

Berkeley’e göre, bir idea, yalnızca bir ideaya benzeyebilir; idea zihinsellikten arınmış maddeyi temsil edemez. Düşünce, içinde düşünsel unsurlar olmayan varlığı (maddeyi) kavrayamaz. Bizim nesne olarak tanımladığımız ve kavradığımız bir şeyin, hiç kimse onu algılamasa da “algılandığı hâliyle var olacağını” düşünmek gerekçelendirilmesi olanaksız bir fikirdir. Berkeley’in meşhur ifadesiyle söylersek, “Var olmak, algılanmaktır”.

Deneyimcilik mistik ve sezgisel bir kavramlar bütünü değildir. Aksine bu kavram deneyime, algılara ve duyusal verilere dayandırılan, bilginin temeline ise ancak bu yollarla varılabileceğine inanılan bir bütüne işaret etmektedir.

İdealar zihinsel değil maddeseldir önermesi yanlıştır. Çünkü idealar gerçek dünyanın bilişsel anlamda, zihinsel olarak kavranmasına denk düşer. Bu durumda gerçek dünyanın zihinsel görüntüsü idea olarak tanımlanabilir. İdealar bu anlamda zihinsel ve soyut kavramlar olarak belirir.