EPİSTEMOLOJİ

Deneyimin bize söylediği nedir? “Güneşin yarın doğacağını bilme” çıkarımını destekleyen deneyim duruma Hume’cu bir açıdan bakarsak geçmişte her sabah güneşin ufuk noktasında belirmiş olmasıdır.

İngiliz felsefesinin önemli düşünürlerinden olan G.E. Moore (‘Muur’ okunur) özellikle şüpheci düşüncelere karşı aldığı sağduyusal tavırla tanınır.

Moore’a göre, nesnelerin “var olmaları” onların zihnin dışınnda, zaman ve mekân içinde var olmaları anlamına gelir.

Descartes, gerçek bilgiye ulaşmada algıların önemini inkâr etmemekle birlikte, algı yanılabilir olduğundan bilgisel kesinliği başka yerde aramak gerektiğini vurgulamaktadır. Bu nedenle, rüyada algılananlar da gerçek olarak kabul edilmemelidir.

Descartes’in şüpheci akıl yürütmeleri belli bir amaca yönelik olarak yapıyor olması ve aslında kendisi bir şüpheci olmamasına karşın, şüpheci kanıtları ciddi, nesnel ve tarafsız bir şekilde başarıyla sergiliyor olmasıdır. Bu niteliğin “iyi bir düşünür” olmanın en temel özelliklerinden biri olduğu kabul edilebilir. Algısal olmak ise algılara güvenmek anlamına gelmektedir ve Descartes’e göre gerçek bilgiye ulaşmak için algılara şüpheyle yaklaşılmalıdır.

Soruda tanımı verilen kavram “çıkarım” kavramıdır. Tümdengelimsel ve tümevarımsal çıkarımlar şeklinde gruplandırılabilir.

Hume’a göre bunun nedeni, geçmişte yaptığımız gözlemler ve bu gözlemlerin belli bir tutarlılık göstermesidir. Tanrı inancına sahip olup olmamak bu durumu değiştirmeyeceği gibi, doğada düzensizliklere rastlanılabilir, dünya bilgimizin kesinliklere dayandığını söylemek güçtür ve akıl yürütme becerisine sahip olmamız yarın sabah güneşin doğacağını garanti altına almaz.

Mantıksal olanaksızlık kavramı, içinde yaşadığımız evrenin mantıksal yapısıyla çatışan durumlar için kullanılmaktadır. Daire, kenarlara sahip olmayan bir şekli ifade ettiğinden, altı kenarının olması olanaksızdır. Diğer seçeneklerdeki durumlar ise fiziksel anlamda olanaksız olsalar bile bu durumların gerçekleştiklerini kafamızda canlandırabiliriz.

Soruda açıklaması verilen kavram, sağduyusal tavır’dır.

Sağduyunun her durumda ve her bağlamda aynı sonucu vermesi beklenmez ve sağduyunun bir sorun karşısında nasıl bir tepki veya sonuç vereceği bağlamsal ve görece yönler içeren bir konudur. Bu nedenle de sağduyu yerine eleştirel düşünce ortaya çıkmış ve bilimsel araştırmalarda önemli bir yer tutmuştur.

Soruda açıklaması verilen kavram dogmatizmdir. Kelimenin Yunanca kökeni fikir ya da kanı gibi anlamlara gelmektedir.

Şüpheci tavra sahip bir birey, yeni deneyimlere veya kendisine sunulan bir fikre açık olup, bu fikre yönelik kanıtlar arar. Bu beceriler de, dogmatik bireylerle kıyaslandığında bireysel gelişime daha açık olmalarını sağlar. Fakat bu bireylerin kendi fikirlerini başkalarına dayatmak gibi bir amaçları bulunmamaktadır.

Bir olgunun veya durumun fiziksel olarak olanaksız olması, o olgunun bizim içinde yaşadığımız ve anladığımız fiziksel dünyanın görünen yapısıyla çelişmesi anlamına gelir. Soruda ifade edilen durum bunun bir örneğidir. “Mantıksal olanaksızlık” kavramı ise, içinde yaşadığımız evrenin mantıksal yapısıyla çatışan durumları ifade etmektedir. Fiziksel olanaksızlıklardan farklı olarak, mantıksal açıdan olanaksız bir durumu kafamızda bile canlandıramayız. Soruda verilen ifade ise kafada canlandırılabilir bir nitelik taşımaktadır.

Descartes’ta gördüğümüz şüpheci akıl yürütmelerinin onun felsefi yönteminin bir parçası olduğudur. Descartes’ın şüphesi yöntemsel şüphe olarak bilinir. Baflka bir deyiflle, Descartes kendi felsefi kuramını savlayabilmek için şüpheyi bir yöntem olarak kullanmakta ve böylece şüphelenilmeyecek sağlamlıkta bazı fikirlere ulaşmaya çalışmaktadır. Descartes’ın şüpheci akıl yürütmeleri belli bir amaca yönelik olarak yapıyor olması ve aslında kendisi bir şüpheci olmamasına karşın, şüpheci argümanları ciddi, nesnel ve tarafsız bir şekilde başarıyla sergiliyor olmasıdır. Bu niteliğin “iyi bir düşünür” olmanın en temel özelliklerinden biri olduğunun altını çizmemiz gerekiyor.

“Algıların” ve “gözlemlerin” dünya bilgimizin yanılmaz temelini oluşturduğunu rahatça iddia etmemiz zordur. Çok canlı bir rüya görürken onun bir rüya olduğunu bilebilseydik, bize gerçek gibi görünen o görüntüleri bilgisel açıdan ciddiye almadan sabırla rüyanın sona ermesini beklerdik. Ancak bu fazlaca karşılaşılan bir durum değildir. Algıların gerçekliğini rüyaların içinde test etmemiz olanaklı değildir. Genel olarak ifade edersek, belli deneyim tiplerinde, deneyimin kendisini biz son derece gerçek zannetsek de, aslında o deneyim bütünüyle bir yanılgı veya yanılsama olabilir. Bu irdelemelerden çıkarılabilecek doğal bir sonuç, algı yoluyla edindiğimizi düşündüğümüz bilgi parçalarının mutlaka güvenilir olmayabileceğidir. Bilgisel kesinliği başka bir yerde aramamız gerekmektedir.

Descartes’ta gördüğümüz şüpheci akıl yürütmeleri onun felsefi yönteminin bir parçasıdır. Descartes’ın şüphesi yöntemsel şüphe olarak bilinir. Başka bir deyişle, Descartes kendi felsefi kuramını savlayabilmek için şüpheyi bir yöntem olarak kullanmakta ve böylece şüphelenilmeyecek sağlamlıkta bazı fikirlere ulaşmaya çalışmaktadır.

Descartes’tan sonra gelen felsefeciler arasında şüpheci eğilimleri en belirgin olanı, İskoç düşünür David Hume’dur (1711-1776).

Olgusal düzenliliklerin gözlemlenmesine dayanan tümevarımsal çıkarımlar bağlamında sahip olduğumuzu düşündüğümüz bilgiye ilişkindir. Çıkarım, en az bir öncülden hareket edilen ve bir sonuca varılan düşünce zincirine verilen addır. Tümdengelimsel çıkarım, veya kısaca tümdengelim, öncüllerden sonucun %100 kesinlikle çıktığı durumlar için kullanılır. Tümevarımsal çıkarım, veya kısaca tümevarım, öncüllerden sonucun kesin bir şekilde çıkmadığı durumlar için kullanılır.

Sağduyusal tavır, genelde, günlük yaşamın durumları karşısında pratik, ayakları yere basan ve işe yarar sonuçlar verebilen kararlar alma ya da yargılarda bulunma eğilimi ile ilintilendirilir. Moore’un konuyu irdelerken yaptığı ilk şey, kesinlikle bildiğine inandığı bazı önermeleri sıralamaktır.

Şüpheciliğin sonuçları pek çok düşünüre oldukça rahatsız edici geldiğinden dolayı, felsefe tarihinin önde gelen isimlerinden bazıları bu konuyla derinlemesine ilgilenmiş ve çözüm üretmeye çalışmışlardır. Bu çabalar içinde en bilinenlerden biri, İngiliz düşünür George Edward Moore’un (1873-1958) sağduyusal argümanıdır. İngiliz felsefesinin önemli düşünürlerinden olan G.E.
Moore özellikle şüpheci düşüncelere karşı aldığı sağduyusal tavırla tanınır.