EPİSTEMOLOJİ

"“Mantıksal olanaksızlık” kavramı ise, içinde yaşadığımız evrenin mantıksal yapısıyla çatışan durumlar için kullanılır. Bizim evrenimizde bir üçgenin dört kenarlı olması olanaksızdır. Bu olanaksızlık, fiziksel bir olanaksızlıktan çok daha büyük bir olanaksızlık türüdür çünkü, fiziksel olanaksızlıklardan farklı olarak, mantıksal açıdan olanaksız bir durumu kafamızda bile canlandıramayız."

"Moore’un tartışmasının başında gündeme getirdiği önemli bir konu “nesnelerin varlığı” kavramının açıklanması ile ilgilidir. Bu konudaki soru işaretlerini ortadan kaldırmak için, Moore “nesnelerin varlığı” kavramından “zihnin dışında, zamanmekân içinde var olmayı” anladığını söyler. Bu önemli bir açıklamadır, çünkü bazı düşünürler nesnenin öznel veya zihinselliğe ait nitelikler barındırdığını, yani tamamen özneden bağımsız olmadığını düşünmeye eğilimlidirler. Moore’un sözünü ettiği “nesne” ise, sağduyumuza da uygun bir şekilde, fiziksel özelliklere sahip ve zihinden bağımsız niteliğinde bulunmaktadır."

"Descartes’ta gördü¤ümüz şüpheci akıl yürütmelerinin onun felsefi yönteminin bir parçası olduğudur. Descartes’ın şüphesi yöntemsel şüphe olarak bilinir. Başka bir deyişle, Descartes kendi felsefi kuramını savlayabilmek için şüpheyi bir yöntem olarak kullanmakta ve böylece şüphelenilmeyecek sağlamlıkta bazı fikirlere ulaşmaya çalışmaktadır."

Tümdengelimsel çıkarım veya kısaca tümdengelim, öncüllerden sonucun %100 kesinlikle çıktığı durumlar için kullanılır. Örnek: “Tüm insanlar ölümlüdür; Sokrates bir insandır; O hâlde, Sokrates ölümlüdür.”

Tümevarımsal çıkarım, veya kısaca tümevarım, öncüllerden sonucun kesin bir şekilde çıkmadığı durumlar için kullanılır. Örnek: “Basketbolcuların çoğu uzun boyludur; Melis de bir basketbolcudur; O hâlde, büyük olasılıkla Melis uzun boyludur.” Tümevarımlarda öncüllerin doğru olması sonucun doğru olmasını garanti etmez. Eğer öncüller doğruysa, bu yalnızca sonuç önermesinin doğru olma olasılığını yükseltir.

Eğer bir çıkarım bir fikri veya tezi başarıyla savunacaksa, 

I. Öncüller iyi bilinen önermeler olmalı

II. Sonuç önermesi öncülleri bilgisel olarak aynen tekrarlamamalı

III. Öncüller sonucu yeterince güçlü bir düzeyde desteklemelidir.

“Yarın güneşin doğmaması fiziksel açıdan olanaklı bir durum değildir” diyebiliriz. Buna karşın, kafamızda canlandırabileceğimiz bir durum olan “güneşin doğmamasının mantıksal anlamda olanaksız veya çelişik olmadığı açıktır.

W. V. O. Quine gibi 20. yüzyıl Amerikan pragmacılarının (“eylemciler” olarak da anılırlar) vurguladığı önemli bir nokta, bilimin aslında sağduyudan türediği ve ikisi
arasında bir uçurumun değil sürekliliğin olduğudur

“Şüpheci tavır” olarak betimlediğimiz tavrın veya yaklaşımın içeriği nedir? Ve bu tavrı felsefi anlamda özel kılan şey nedir? Bunun yanıtını, şüpheciliğin tersi olan kavramların içerisinde ve o kavramların barındırdığı sakıncalarda aramak gerekir. Şüpheciliğin tersi olan kavramlar içinde en önemlisi dogmatizmdir.

‘ ‘Dogma’ deyiminin anlamı “belli bir kifli veya topluluk tarafından benimsenen, tartışmadan ve sorgulamadan kabul edilmesi beklenen inanç ya da inanç kümesi” şeklinde verilebilir. Kelimenin Yunanca kökeni “fikir”, “kanı” gibi anlamlara gelmektedir. ‘Dogmatik’ kelimesi ise, zaman zaman, bir fikri veya inancı hiç sorgulamadan ve üzerinde ciddi bir irdeleme yürütmeden kabul eden insanlar için kullanılır.

İngiliz felsefesinin önemli düşünürlerinden olan G.E. Moore (‘Muur’ okunur) özellikle şüpheci düşüncelere karşı aldığı sağduyusal tavırla tanınır.

Şüpheci düşüncenin adım adım nasıl ilerleyebileceğini en iyi gösteren felsefecinin René Descartes olduğu genel olarak kabul edilir.

Descartes’ın “kötü niyetli ve üstün güçleri olan varlık" örneği bilgiye dair şüphelerin ne düzeye ulaşabileceğini gösterir

Şüpheci düşüncenin adım adım nasıl ilerleyebileceğini en iyi gösteren felsefecinin ise René Descartes olduğu genel olarak kabul edilir.

Modern Çağın başlangıç noktasında duran Descartes’ın son derece kökten olan yönteminin arkasında yatan asıl neden, bilgilenme serüveni konusunda taze bir başlangıç yapıp, Orta Çağ’ın insanları düşünsel olarak yavaşlatan ve dogmatikleştiren yüklerinin akıl üzerindeki etkilerini ortadan kaldırma arzusudur.

Descartes’ın Meditationes de Prima Philosophia (Latinceden Türkçeye çevirisiyle ilk Felsefe Üzerine Düşünceler veya kısaca Düşünceler) başlığı altında sunduğu irdelemeler, okuyanı şaşırtan ve felsefi merakları olanların da oldukça ilgisini toplayacak bazı ifadelerle başlar.

Elbette şüphecilik her zaman yöntemsel olmak zorunda değildir. Felsefe tarihinde, Descartes’tan farklı olarak, şüpheciliği samimiyetle ve sonuna kadar savunan düşünürler çıkmıştır. Bu düşünürlerin bazıları Sokrates gibi tek bilebileceğimizin “bilgi sahibi olmadığımız” olduğunu savlarken, bazı daha radikal olan felsefeciler ise, bu kadarını bile bilemeyeceğimizi öne sürmüşlerdir.

Descartes şüpheci akıl yürütmenin en güzel örneklerini sergilemiş olsa da, kendisi şüpheci fikirlere sahip bir düşünür değildi. Descartes’tan sonra gelen felsefeciler arasında şüpheci eğilimleri en belirgin olan›, İskoç düşünür David Hume’dur (1711-1776).

Çıkarım, en az bir öncülden hareket edilen ve bir sonuca varılan düşünce zincirine verilen addır.

Tümdengelimsel çıkarım, veya kısaca tümdengelim, öncüllerden sonucun %100 kesinlikle çıktığı durumlar için kullanılır.