EPİSTEMOLOJİ

Descartes dindar biri olmasına karşılık Tanrı'nın varlığına ilişkin bilgiden şüphe duyulacağını söyler.

Genelde günlük yaşamın durumları karşısında pratik, ayakları yere basan ve işe yarar sonuçlar verebilen kararlar alma ya da yargılarda bulunma eğilimi sağduyusal tavır olarak tanımlanır. Bu felsefe tarihinde önemli bir argüman olarak görülür.

David Hume şüphecilik tarihinde Descartes'ten sonra derin izler bırakmıştır.

Bu durum fiziksel olarak olanaksız olmakla birlikte mantıksal olarak olanaklıdır.

Moore mantıksal gerçeklikten çok fiziksel gerçekliğe ilişkin nasıl sorusunu ortaya koymaktadır.

Şüpheciliğin karşısında bulunan en önemli kavram dogmatizmdir.

Descartes'in kitabının ismi İlk Felsefe Üzerine Düşünceler ya da Düşünceler kitabıdır.

Şüpheci düşüncenin adım adım nasıl ilerleyebileceğini en iyi gösteren felsefecinin ise René Descartes olduğu genel olarak kabul edilir.

Descartes’ı da kapsayan tarihsel dönem, Orta Çağ’dan
çıkışı ve kilise örgütlenmesinin düşünce üzerine koyduğu kısıtlamaların çözülmeye başlamasını temsil eden Modern Dönem’dir (yaklaşık olarak 16-19. yüzyıllar
arası). Özellikle, Aristoteles’in Hristiyan yorumlarının, bilim de dâhil olmak üzere,
düşüncenin türlü alanlarını kontrol altında tuttuğu Orta Çağ’da, nesnel ve bağımsız bir tarzda araştırma yürütmek son derece zordu.

Descartes’a göre, algı
yanılabilir olduğundan bilgisel
kesinliği başka bir yerde
aramak gerekir

Descartes’tan sonra gelen felsefeciler arasında şüpheci eğilimleri en belirgin olanı İskoç düşünür David Hume’dur (1711-1776).

Çıkarım, en az bir öncülden
hareket edilen ve bir sonuca varılan düşünce zincirine verilen addır.

Genel olarak dersek, sağduyu bizim gündelik eylemler bağlamında çok sık başvurduğumuz bir yeti veya özelliktir.

Şüpheciliğin tersi olan kavramlar içinde en önemlisi dogmatizmdir.

‘Dogma’ deyiminin anlamı “belli bir kişi veya topluluk tarafından benimsenen,
tartışmadan ve sorgulamadan kabul edilmesi beklenen inanç ya da inanç kümesi” şeklinde verilebilir.

Denebilir ki, “Ama gerçeklik rüyadan farklıdır çünkü her rüyanın bir sonu olur
ve rüya bitince uyanırız.” Bu belki doğrudur; ama biz yine de çok acele etmeyelim
ve yukarıdaki paragrafta verilen argümanın felsefi özünü iyi anladığımızdan emin
olalım. Yukarıda aktarılmaya çalışılan argümanın işaret ettiği çarpıcı gerçek şudur:
“Gerçeğe yakın rüya” türünden deneyimler yaşarken o deneyimin içinden baktığımızda yaşananların rüya mı yoksa gerçek mi olduğunu saptayacak bir ölçütümüz
yoktur. Bu tür canlı rüyalar tahminen çoğumuzun başına gelmiştir: İnsanı derinlemesine saran bir rüyanın içinde, o sırada yaşadıklarımızın “gerçek” olduğundan
çok emin olduğumuz anlar yaşamışızdır. Hatta uyanınca “Rüya sırasında olanları
gerçekten yaşadığımdan o kadar emindim ki ...” gibi sözler söylemişizdir.

Felsefe tarihindeki şüpheci düşünürleri veya şüpheci argümanları incelemenin ve ciddiyetle anlamaya çalışmanın daha genel bir anlamda felsefi yararı
olacağı düşünülebilir. Söz konusu yarar, bu tür irdelemeleri yapmanın bir insanın
zihinsel dünyasında süreç içinde yaratacağı olumlu etkiyle ilgilidir. Yerleşmiş kanılar veya tartışılmadan kabul gören açıklamalar karşısında şüphe duyabilme yetisi olan insanların bu tür işlevlere girmeyenlere göre daha esnek ve açık görüşlü olacakları tahmin edilebilir. Dahası, şüpheci yönleri olan kişilerin, kendilerini karşı
görüşlere ve akıl yürütmelere çekinmeden açmalarından ve radikal sorgulama
alışkanlığı edinmelerinden dolayı, inanç sistemlerinin darbelere daha dayanıklı
ve daha iyi gerekçelendirilmiş bir konuma geleceği de açıktır. Bu durum şüpheciliğin bir epistemolojik görüş olarak doğru olup olmamasından bir parça bağımsız
olup, felsefe alanına ilgi duyanların üzerinde düşünmeleri gereken bir konudur.

Descartes gibi felsefecilerin gerçekleştirdiği hâliyle, şüpheciliğin soyut akıl oyunlarından daha büyük ve daha önemli bir kuramsal projeye veya amaca hizmet edebileceğini de rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu noktayı daha iyi değerlendirmek için Descartes’ın içinde bulunduğu toplumsal ve tarihsel konumu anımsamakta yarar görüyoruz. Descartes’ı da kapsayan tarihsel dönem, Orta Çağ’dan çıkışı ve kilise örgütlenmesinin düşünce üzerine koyduğu kısıtlamaların çözülmeye başlamasını temsil eden Modern Dönem’dir (yaklaşık olarak 16-19. yüzyıllar arası).

“Kesin bilgi” için iyi bir aday aritmetik ve geometrik bilgidir. “2+3=5” eşitliğinin (veya önermesinin) doğruluğu ile gözlemsel bir önermenin doğruluğu oldukça farklıdır. Gözemlenebilir olgular rüyalarımızda çeşitli biçimlere ve bileşimlere girebilir. Rüyalarda insanlar uçar, gökyüzü yeşildir, evimize yeni odalar eklenmiş gibidir. Yani rüyalar, fiziksel gerçekliği aynen yansıtmak zorunda değildir. Oysa “2+3” rüyalarımızda bile “9” veya “144” etmez. Rüyalarımızda bile bir karenin üç veya beş kenarı olamaz. O hâlde, güvenilirliği algısal bilgiden çok daha fazla olan matematiksel bilginin, bilgimize temel teşkil edecek kesinliğe sahip olduğu savlanabilir.

Descartes’ın şüphesi yöntemsel şüphe olarak bilinir. Başka bir deyişle, Descartes kendi felsefi kuramını savlayabilmek için şüpheyi bir yöntem olarak kullanmakta ve böylece şüphelenilmeyecek sağlamlıkta bazı fikirlere ulaşmaya çalışmaktadır. Onun vardığı sonuçların ayrıntılarına daha sonraki ünitelerde değineceğiz. Ancak, bu aşamada vurgulamamız gereken ve felsefi önemi büyük olan konu, Descartes’ın şüpheci akıl yürütmeleri belli bir amaca yönelik olarak yapıyor olması ve aslında kendisi bir şüpheci olmamasına karşın, şüpheci argümanları ciddi, nesnel ve tarafsız bir şekilde başarıyla sergiliyor olmasıdır. Bu niteliğin “iyi bir düşünür” olmanın en temel özelliklerinden biri olduğunun altını çizmemiz gerekiyor