EPİSTEMOLOJİ

Epistemoloji ve metafizik alanlarında gerçekleştirilen çalışmalar nesnenin kendisini veya zihnin içini irdelemeye çalışırken, yorumsamacı felsefeciler en genel anlamıyla insan deneyimi ve yaşam dünyamız üzerine yoğunlaşmışlardır. Bu düşünürler açısından “genel anlamıyla insan deneyimi” kavramı –tahmin edilebileceği gibi– insan yaşamının yalnızca bilgisel (algısal ve ussal) yönünü değil, etik, estetik, poetik, dinsel, ve politik boyutlarını da anlama işlevinin içine sokmaktadır.

Tanrı’nın varlığına ilişkin ontolojik kanıtıyla tanınan filozof Aziz Anselm’dir. Anselm’in kanıtı, “Tanrı” kavramının irdelenmesi yöntemini kullanır.

Yukarıdaki ifade etik bir önerme olup, bu bilgi de etik bir ilke olarak karşımıza çıkar ve etik bilgi türüne girer.

Şıklar arasında etik bilgi olabilecek iyilik yapmak sevaptır, adil olduğumu hissediyorum, insanlara merhamet göstermek doğrudur. şıklarından "İyilik yapmak sevaptır" şıkkı din aracılığıyla "Adil olduğumu hissediyorum" şıkkı sezgi aracılığıyla ulaşılan bir bilgi türüne örnektir. Oysa "İnsanlara merhamet göstermek doğrudur" şıkkına akıl aracılığıyla ulaşılmıştır.

Usçu bir düşünür olan Kant, etik bilginin kazanılmasını aklın kullanımıyla ilişkilendirmiştir.

Kant açısından, insanları bağlayan ve akla seslenen en yüksek etik ilkeler zamana ve duruma bağlı değil, evrensel ve zorunlu normlardır. Kant bu ilkelere “zorunlu buyruk” veya “koşulsuz buyruk” adını verir.

Etik yargı içeren bir cümle o cümleyi dile getiren kişinin duygularını, eğimlerini ve tercihlerini aktarır; ancak etik yargılar bilişsel veya bilgisel içerikten yoksundur. O yüzden de etik içeriği olan cümleleri “bilmek” söz konusu olamaz. Bu görüş, açıkça görüleceği gibi, yukarıda aktardığımız görecelik itirazından daha radikal bir fikir ortaya koymaktadır. Göreceliği savunan düşünürler, etik önermelerin ve etik doğruların olduğunu ancak bunların yere ve zamana görece olduğunu, evrensel bir “etik ilkeler kümesi” olmadığını öne sürerler. Bilişsellik konusunu gündeme getirenler ise, etik cümlelerin doğru veya yanlış olamayacağını ve etiğin bilginin nesnesi olmadığını savunurlar.

Eğer bilgi çok temel bir anlamda “önermesel doğru” kavramına bağlıysa, bir romanın –bir tarih kitabından, gerçek anıların aktarıldığı bir yapıttan ya da yaşanmış olaylara sadık kalan bir belgeselden farklı olarak– bilgilendirici olması beklenemez. Pozitivistlerin deyimini kullanırsak, romanların bilişsel değeri yoktur; yalnızca duygusal, kişisel, toplumsal, politik ve benzeri açılardan değerli oldukları söylenebilir. Daha genel bir iddia şu şekilde dile getirilebilir: “X çirkindir” veya “Y Z’den daha güzeldir” türünden estetik içerikli yargılar, aynı etik içerikli cümlelerde olduğu gibi, olgulara karşılık gelmezler, bilişsel içerik taşımazlar.

Platon’un metafiziğine göre, idealar var olmaları için değişken dünyanın nesnelerine bağlı değillerdir. Öte yandan, doğadaki nesneler ontolojik olarak idealara bağlıdır, fakat kendilerini tasvir eden sanat eserlerine (örnek:bir nesnenin karakalem çizimi) bağlı değillerdir. Ontolojik olarak son sırada yer alan sanatsal ürünler ise, varlıkları için fiziksel nesnelere bağlıdırlar. O halde, sanatsal ürünler (yani “taklitler”) hem ontolojik olarak varlık alanının en alt düzeyini işgal ederler hem de epistemolojik açıdan en zayıf anlamda ve düşük düzeyde “bilgi” içerirler. Platon’dan başlayarak pek çok felsefeci, sanatın ya da sanatsal ürünlerin “bilgi” içeriklerinin olamayacağını savlamıştır.

Bu iki kanıtın ortak özelliği “Tanrı vardır” önermesinin doğruluğunun basitçe deneyimsel veya algısal olarak değil, akılsal olarak ve mantıksal düşünce zincirlerini izleyerek gösterilebileceği yönündedir. Felsefe tarihinde, tanrının varlığını mantıksal yöntemlerle göstermeye çalışan ve kesinlik iddiasıyla gelen iki önemli ispat bulunmaktadır.Pratik yaşamın olgularına ve deneyimlerine vurgu yapan akıl yürütmelerden farklı olarak, bu iki kanıt mantıksal bir düşünce zinciri izleyerek Tanrı’nın gerçekten olması gerektiğini göstermeye çalışır.

Pozitivistlerin söylemeye çalıştığı, etik veya estetik nitelikteki yargıların önemsiz veya işlevsiz olduğu değildir. Bu düşünürler yalnızca bu tür ifadelerin öznel tercihleri yansıttığını ve nesnel dünyaya dair bilgi taşımadığını söylemektedirler. A. J. Ayer gibi pozitivistler ahlaki normların ve etik yargıların bazılarının diğerlerinden daha kabul edilebilir olduğunu kabul etmişlerdir.Ancak, burada söz konusu olan “haklılaştırmanın” epistemolojik değil, ancak psikolojik veya sosyolojik bir boyutta gerçekleşebileceğini düşünmüşlerdir. 20.yüzyılın ilk yarısında çözümleyici felsefede oldukça popüler bir akım olarak kabul gören Pozitivizm, daha sonraları zamanla çekiciliğini büyük oranda yitirmiştir.

Aziz Aquinas’ın kanıtı, nedensellik zincirinin en başında neyin olduğu konusunu gündeme getirir. “Tanrı” kavramının irdelenmesi yöntemini kullanır, Gerçekten var olmayan bir tanrı bizim “Tanrı” kavramımızla çelişmektedir, Tanrının var olduğu öncelikle zihnin içerisinde Tanrı kavramını canlandırarak başlar ve Öncüller kabul edilince sonucun zorunlu olarak doğru kabul edilmesi gerektiği düşüncesine dayanmaktadır seçeneklerindeki özellikler Aziz Anselm’in kanıtında geçerlidir.