EPİSTEMOLOJİ

Bağdaşımcılara göre, “Algı Verilerine Dayanan Temelcilik” görüşü bir ikileme yol açar. Eğer algı verileri bilişsel ise, gerekçelendirmeye gereksinimleri vardır. Eğer bilişsel değillerse deneyimsel İnançları gerekçelendiremezler.

Bir bağdaşıma Berkeley’in meşhur düşüncesini tekrarlayacaktır: Bir inanç yalnızca bir inanca benzeyebilir; bir inancı yalnızca bir inanç haklılaştırabilir. Bu düşünce yolunu izlersek bağdaşımcılığm esas tezine ulaşabiliriz.

Epistemoloji alanında kullanılan “gerekçe” kavramı, diğer alanları ilgilendiren “gerekçe” kavramlarından ayrı tutulmalıdır. Bir inanca sahip olmanın etik, politik veya pratik gerekçeleri olabilir. Ancak bunların genelde bilgisel gerekçelerden farklı olduğu görülür. Buradaki gerekçe de açıkça bilgiye dayanan bir gerekçedir.

Deneyimsel bir inanç için öne sunulabilecek bir gerekçenin kendisinin nasıl gerekçelendirileceği bir sorun olarak ortaya konabilir. Bu durum, epistemolojide “geriye gitme” veya “gerekçenin gerekçesi” olarak bilinen soruna neden olur.

Bu çözümler geriye gitme sorununa (gerekçenin gerekçesi sorunu) karşılık olarak sunulmuş çözümlerdir.

Gerekçelendirme zincirinde bir önermenin en sonunda varacağı nokta veya dayanak ne olabilir? Temelci felsefecilere göre, gerekçelendirilmesi gereken inanç veya önerme ne kadar uzun ve karışık bir haklılaştırma zinciri gerektirirse gerektirsin, en nihayetinde algısal inançlara gelindiğinde gerekçelendirme süreci sonlanmak zorundadır.

Temelciliğin ikinci bir türüne göre, gerekçelendirmenin zeminini oluşturan unsurlar, algı yoluyla zihnimizde oluşan verilerdir. Bu örnekte algılarım zihnimde veri oluşturduğu için doğru cevap algı verilerine dayanan temelciliktir.

Gerekçelendirme kuramları arasında önemli bir yer tutan bağdaşımcılık görüşü, temelciliğin en büyük rakibidir. Bağdaşımcılığa göre, bir inancın gerekçelendirilmesi ancak onun bağdaşım özelliği olan bir sistemin parçası olmasıyla mümkündür. Bu görüşe göre, “Fiziksel Olgulara Dayanan Temelcilik” görüşü öznenin gerekçelendirme içindeki sorumluluğunu tamamen ortadan kaldırdığı için sorunludur. Bağdaşımcılara göre, “Algı Verilerine Dayanan Temelcilik” görüşü ise bir ikileme yol açar. Eğer algı verileri bilişsel ise, gerekçelendirmeye gereksinimleri vardır; eğer bilişsel değillerse
deneyimsel inançları gerekçelendiremezler.

Bu tez bağdaşımcılık teorisini anlatır.

“Alternatif sistemler itirazı” olarak da bilinen bu akıl yürütmeye göre, bir öznenin sahip olduğu inançlar arasında oluşan bağdaşım gerekçelendirme için yeterli değildir çünkü bağdaşım özelliği taşıyan çok sayıda inanç sistemi oluşturmak olanaklıdır. İnsanların hayal gücünün ürettiği bir inanç sistemi oluşturmak olanaktır.

BonJour bu ek koşula “gözlem şartı” adını verir. Her ne kadar gözlem şartı bağdaşımcılığın en kritik sorunlarından birine çözüm getiriyor gibi görünse de, bu çözümün ne yazık ki felsefi bir bedeli bulunmaktadır. “Gözlem şartı”, göründüğü kadarıyla, belli birtakım inançlara ayrıcalıklı veya özel epistemolojik statü tanıyarak temelciliğin en merkezcil tezine katılır görünmektedir.

Bu eleştiriler gerekçelendirmeyi bir sistem içerisinde tanımlayan bağdaşımcılık görüşüne karşılık getirilmiştir.

Temel düzeyde bulunan inançların gerekçelendirmelerinin fiziksel dünyadan kaynaklandığını savunan düşünür D.M. Armstrong’dur.

Gerekçelendirme söz konusu olduğunda, bir inanç sisteminin şu kurala uyması gerekir: Sistem, bilen öznenin çevresi ile etkileşimi sonucu oluşacak gözlemsel inançlara kapalı olmamalıdır. Bu ek koşula gözlem şartı adını veren düşünür BonJour’dur.

Gerekçelerin geriye gitmesinin rastlantısal önermelerle son bulması, bilgi kuramcılarının geriye gitme sorunu için önerdikleri temel çözümlerden biri değildir.

BonJour bağdaşımcılığı, Gettier gerekçelendirilmiş doğru inancı, Pollock bilgisel gerekçelendirmeyi, Goldman ise bilginin hedefinin önermesel doğru olduğunu savunmuşlardır. Tarihsel olarak bakıldığında, temelciliğin en belirgin savunucusu Descartes olmuştur.

Gerekçelendirme kuramları arasında önemli bir yer tutan bağdaşımcılık görüşü, temelciliğin en büyük rakibidir.

A. Goldman ve P. Kitcher gibi bazı felsefeciler bilginin asıl hedefinin önermesel doğru olduğunu savlamışlardır.

Gerekçelerin geriye gitmesi algısal düzleme gelindiğinde durmak zorunda olduğunu savunan görüş temelciliktir.

Geri gitme sorunu konusunda bilgi kuramcıların önerdiği ve felsefeciler tarafından pek rağbet görmeyen temel çözümler, (I) gerekçelerin sonsuza gitmesi ve
(III) geriye gitmesinin gerekçesi olmayan inançlarda son bulmasıdır.