BİLGİNİN METAFİZİK TEMELLERİ

Tarihsel bir gözle bakıldığında, metafizik irdelemelerin felsefenin doğum noktasında çok özsel bir yer tuttuğu görülür.

Batı Felsefesi tarihinde 2500 yıl kadar geriye gidip “kökleri” incelediğimizde, Eski Yunan’ın ilk düşünürlerinin özellikle belli bir konu üzerinde kafa yorduklarını ve çözüm üretmeye çalıştıklarını görürüz. Bu önemli ve kritik konuya, genel olarak, varlık sorunsalı adını verebiliriz.

Eski çağlarda insanların evrene yaklaşımları daha fazla şaşkınlık duygusu içeriyordu.

Doğayı gözlemlediğimizde, nesne ve olayların değişim içinde ve sonlu olduklarını fark ederiz.

Eski dönem insanlarının Güneş’e ve Yıldızlar’a bakarken bizden oldukça farklı bir bilişsel ve duygusal konumda olacağını -yani uzaydaki cisimler konusunda daha az bilgi sahibi olup, daha fazla şaşkınlık, korku ve hayranlık yaşadıklarını- tahmin etmek zor değildir.

Fiziksel nesnelerin tümü zamanla aşınır ve yıpranır; örneğin, bir sandalyenin sonsuza kadar dayanıklılığını koruması olanaksızdır. Bu örnekleri çoğaltmamız ve genellememiz mümkündür: içinde yaşadığımız dünyada değişim evrensel bir kural olarak görünür.

Eski Yunan’da “varlık” ve “değişim” sorunları birbirine paralel olarak ortaya çıkmıştır.

Batı Felsefesi’nin başlangıç noktasında sorulan temel soru, doğadaki değişimlerin ardında yatan ve değişimlere temel teşkil eden “değişmeyen unsurların” veya “açıklayıcı ilkelerin” ne olduğuyla ilgilidir.

“Sokrates öncesi” olarak da bilinen dönemde, Yunan felsefesinin ilk düşünsel tohumları atılmıştır.

‘Atom’ teriminin Yunanca orjinali olan ‘atomos’, “bölünemez” anlamına gelir.

Antik dönemin ilk düşünürlerinin -başka bir deyişle, Sokrates öncesi dönemde fikir üreten felsefecilerin- ortak bir özelliği, doğanın düzeninin anlaşılması sorunsalına gösterdikleri özel ilgidir.

Sokrates’le gelen önemli bir değişim ise, insanın etik varlığı ve yaşama biçimi konularının felsefede ön plana çıkmaya başlamasıdır. Etik ve politik konular, Sokrates’i izleyen Platon ve onun öğrencisi olan Aristoteles için de çok büyük önem taşırlar.

Platon’un kuramı kavramların varlıksal ve bilgisel önemini ortaya koyar.

‘Tikel’ deyimi tek tek nesneler, ‘tümel’ ise genel kavramlar için kullanılır.

Tikel’ ve ‘tümel’ öz Türkçe deyimlerdir. Anadolu’nun belli bölgelerinde ‘tike’ deyimi “tek bir parça” anlamında kullanılır. ‘Tümel’ deyimi ‘tüm’ kökünden gelir ve felsefeciler için büyük öneme sahiptir.

Platon, ideaların veya tümellerin doğanın içinde yer alamayacağını savlar.

Platon, bizim gündelik kullanımımızdan oldukça farklı bir şekilde, ‘bilgi’ (episteme) sözcüğünü “ideaların bilgisi” olarak ayrı bir statüde tutmuş ve normal algısal yollardan edinilen bilgi için ‘kanı’ (doksa) deyimini kullanmıştır.

Aristoteles, töz kavramı ile Platon’un tümeller kuramını bir açıdan devam ettirmekle birlikte, o kuramı önemli anlamlarda değiştirmeye de yönelir.

“Ontoloji” felsefede “metafizik” alanının özellikle varlık konusunun irdelenmesi ile ilgilenen dalıdır.

Fiziksel bilimlerden farklı olarak metafizik, varlığın kendisiyle ilgilenir.

“Ontoloji” felsefede “varlıkbilim” veya “varlık kuramı” anlamlarında kullanılmaktadır.

“Gerçeklik” metafizik araştırmaların en kritik deyimlerinden biridir.

Pek çok felsefi kavramda olduğu gibi, “gerçek” ve “hakiki” kavramlarının da günlük dildeki kullanımları kuramsal sorgulamalar için ipuçları taşır.

Felsefecilerin kullandığı “gerçek” ve “hakiki” sıfatları da bu gündelik kullanımla az çok uyum içindedir. Ancak felsefi olarak daha çarpıcı ve tartışmalı olan kavramlar, bu deyimlerin isim hâlleri olan “gerçeklik” ve “hakikat”tir. Anlamca birbirlerine oldukça yakın olan bu iki kavramın içerikleri ve birbirleriyle olan ilişkilerini tam olarak saptamak oldukça çetin bir felsefi sorundur.

“Hakikat nedir?” gibi geniş bir felsefi soru sorulduğunda, insanların aklında olan şey, genellikle metafizik veya ontolojik kaygıların biraz ötesinde olan bir durumdur. “Hakikat sorgulaması” bazen ölümlü bir yaşamın anlamı ve gizemi, ölümden sonra bizi neyin beklediği, en derin yaşamsal sorularımızın nihai yanıtı gibi varoluşsal bir boyut içeren irdelemelere gönderme yapan bir sorgulama türü olarak alınır.