EPİSTEMOLOJİ NEDİR?

Epistemolojinin Batı felsefesinde yaklaşık 2500 yıllık bir geçmişi vardır ve bu alanda günümüze dek üretilen düşünceler çok büyük bir fikirsel birikime karşılık gelmektedir.

Felsefenin “bilgi” kavramı ile uğraşan dalına epistemoloji adı verilir.

Epistemoloji bilginin olanaklılığını, yapısını, kaynaklarını, sınırlarını ve kavramsal bileşenlerini irdeler.

‘Epistemoloji’ deyimini Türkçeye çevirmek belli zorluklar içermektedir. Epistemoloji dilimize bilgi bilim, bilgi kuramı veya bilgi felsefesi olarak çevrilmektedir

‘Teori’ deyiminin kökeni Yunancadır, Türkçe karşılığı ise kuramdır.

Felsefe açısından bakıldığında, “kuramsal ilgi” ya da “kuramsal araştırma” aslında felsefenin olanaklı olmasının en temel koşuludur.

Kuramsal düşünmenin veya logosun üst düzey uygulanmasının felsefede karşımıza çıkan çarpıcı bir örneği tanımsal işlevlerdir.

Günlük yaşamda ‘teorik’ kelimesini “gözlenebilir olgulardan uzak” veya “soyutluk derecesi nedeniyle anlaşılması zor” gibi anlamlarda kullanırız.

Eski Yunan’dan itibaren felsefecileri çok meşgul eden konulardan biri, tahmin edileceği gibi, bilginin tanımlanmasıdır.

Bilgi kavramını açık hâle getirme çabası, farklı yönler içeren ve zengin bir literatürün ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Bilginin olanaklı olup olmadığı konusu da epistemoloji alanı kapsamında incelenir.

Eski Yunan’da, insan aklının en temel ilkeleri veya doğruları bilme kapasitesine sahip olduğu düşüncesi hâkimdi. Platon “yurttaşlar” arasında filosofia yani “bilgelik sevgisi” işlevini yerine getirenlerin hakikati bir şekilde kavrayabileceğinden emindi. Başlangıcında Descartes’ın yer aldığı Yeni Çağ boyunca da felsefecilerin çoğunluğu insan aklının yapabilecekleri konusunda derin bir güven taşıyorlardı.

Epistemoloji, geçirmekte olduğu kayda değer değişimlerle birlikte, Eski Yunan’da ortaya atılan sorunsallar ışığında iş görmektedir.

Felsefe tarihinin büyük düşünürlerinin irdelediği konular ve hatta kullanılan dil zaman zaman tuhaf ve uzak görünse de, bu konuların çoğunun günümüzün felsefi problemleri açısından önemli ipuçları taşıdığı bir gerçektir.

Felsefe tarihi boyunca üretilen fikirler, daha sonra gelen nesillerin düşünsel işlevlerine ışık tutmaktadır.

Normatif” kavramının tersi “betimleyici”, “anlatıcı” veya “tasvir edici”dir.

Üst düzey kavramsal bir etkinlik olan epistemoloji kapsamında kullanılan merkezcil ve kritik kavramların önemli bir kısmı günlük dilden devralınan bildik kavramlar olsa da, zaman zaman felsefeciler bu kavramları daha açık hâle getirerek ve bazen de belli bir oranda dönüştürerek kullanırlar.

Epistemolojide “doğru” kavramı önemli bir yer tutar. Bu kavramın betimleyici kullanımı ile diğer bağlamlardaki kullanımları birbirine karıştırılmamalıdır.

“İnanç” ve “inanmak” kavramları denildiğinde akla ilk gelen dinsel bağlamlardır.

Epistemolojik çalışmalarda ve çözümlemelerde çok önemli yer tutan kavramlardan biri de “kanıt” kavramıdır. ‘Kanıt’ deyimi günlük yaşamda seyrek olarak ve yalnızca belli bazı bağlamlarda karşımıza çıkar.