BİLGİ ÜZERİNE İLK DÜŞÜNCELER

Epistemoloji, ele aldığı konular ve çözmeye çalıştığı sorunlar açısından, Batı dünyasında felsefenin ilk ortaya çıktığı zamanlardan itibaren merkezcil bir konuma yerleşmiştir.

Epistemoloji asıl uğraş alanı felsefe olmayan insanları da ilgilendiren yönler barındırmaktadır. Örneğin, bilimsel, sanatsal ve dinsel konularda çalışan ve eser üreten insanlar da epistemoloji disiplini içinde üretilen fikirlerle ilgilenmektedirler.

Fiziksel anlamda bakıldığında, insan bedeni doğanın bir parçasıdır. İnsanın fiziksel varlığı, aynı bir bitki veya hayvan gibi, zaman-mekân boyutlarında belli bir noktada ortaya çıkar, gelişimini sürdürür ve fiziksel yapısının olgunlaşmasının ardından hücresel bozulma ve yok olma süreçlerine girer. Bizler hem organik olan varlıklarla hem de cansız olarak nitelediğimiz fiziksel nesnelerle büyük ortaklıklar barındırırız.

Doğada canlılarla cansızlar temel bir anlamda birbirinden ayrılırlar: Canlılar kendiliklerinden devinim veya değişim yaratabilirler.

İnsanın en ayırıcı özelliklerinden biri bilinçli bir şekilde bilgi edinmeye açık olmaktır.

Üç çeşit “temel” veya “basit” farkındalık olduğu söylenebilir. Bunlardan ilki iç hâllere yönelik farkındalıklar, ikincisi çevreye yönelik içgüdüsel farkındalık ve üçüncüsü de deneyimleyerek ve bedenin pratik yapması sonucu ortaya çıkan bilme durumlarıdır.

İnsanların sahip olduğu dünya bilgisi, hayvanlarınkinden farklı olarak dilsel ve kavramsaldır.

İnsanın sahip olduğu bilginin en önemli özelliği logos içermesidir. Logos temel olarak mantık, akıl gerekçe ve söz gibi kavramlarla ilişkili bir deyimdir.

Logos, en genel anlamıyla, “akla ve akılcılığa ait olan” ile ilintilendirilmiştir.

Nesneler arası fiziksel çekimi ifade eden yasalar, Modern bilimin paradigmasına göre, belli bölgelerde değil evrenin her köşesinde matematiksel bir kesinlik dâhilinde geçerlidir.

Günümüz insanının dünyası büyük oranda kavramlar ve dilsellik aracılığıyla şekillenmiştir.

İnsanı diğer türlerden ayıran bir kopma noktası, insanın dünyayı algılama ve çevreyle baş etme gibi basit işlevlerin ötesine geçerek, simgeselleştirme sayesinde “bilgiyi” (zihninde olduğu kadar) bedeni dışında biriktirmenin yollarını keşfetmiş olmasıdır.

‘Enformasyon’ deyimi Türkçeye Batı dillerinden geçmiş olup, Arapçası ‘malumat’tır (malum olan, yani bilinen şeyler anlamında). Bu deyimin tartışmalarımız ve çözümlemelerimiz açısından önemi, onun sık sık “bilgi” ile karşılaştırılması veya “bilgi” ile eşlenik tutulmasından kaynaklanmaktadır.

‘Bilgi’ ve ‘enformasyon’ kavramları genellikle eş anlamlı olarak kullanılsa da bu kullanım oldukça yanıltıcıdır.

“Enformasyon” kavramı, bilgi açısından, “hammadde” olma anlamı taşır.

Düşünmek, inanmak, istemek, arzulamak nasıl insana özgü zihinsel durumlarsa, bilmek de insanların gerçekleştirdiği zihinsel bir işlevdir.

Öznelerin zihinsel bir durumu olan “bilgi”, içeriği nedeniyle nesnel bir yön taşır.

Bilginin üç farklı anlamda değeri olduğu söylenebilir: Bilginin yaşamsal veya türsel değeri, bilginin pratik veya araçsal değeri ve bilginin öz değeri.

Bilgi yaşamsal ve türsel nedenlerden dolayı değerlidir. Bilgi pratik veya ereksel nedenlerden dolayı değerlidir.

İnsanın sahip olduğu bilgilerin büyük bir kısmı, eylemsel boyutta yarattıkları sonuçlar ve nedensel ilişkileri nedeniyle değerlidir. Başka bir deyişle, bilgi değerlidir çünkü hem gündelik hem de bilimsel bağlamlarda işe yarar.

İnsanlar bilgi gibi kritik bir kavrama her türlü yarar ve sonucundan bağımsız olarak sadece düşünsel veya felsefi bir merak yüzünden ilgi duyabilirler. Bu durumu, bir anlamda, insanın logos sahibi veya logos içinde yer alan bir varlık olmasıyla açıklayabiliriz.