EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 9

Gerçekçiliğe göre, biz algı sırasında deneyimlerimizi algılamayız. Algı esnasında algılanan şey fiziksel gerçekliğin içindeki nesnelerin kendileridir. Algı bağlamında bu görüşe “gerçekçilik” adı verilmesinin nedeni de budur.

Algısal mekanizmalar aracılığıyla bilgi sahibi olabilmemiz iki ana gerçeğe sıkı sıkıya bağlıdır. Birincisi, zihinsel bir durumun anlamlandırılabilir bir deneyimsel olgu olması için o tür bir deneyimi yaşayan öznelerin pek çok başka zihinsel durumlara veya temsillere de sahip olması gerekir. ‹kincisi, temsil etme veya zihinsel resimler oluşturma gibi kapasitelerden veya bilgi türlerinden daha temel bir bilme türü, zihinsel temsilden ziyade bedenin işlevlerine ve bedenin öğrenmesine dayanan bilmelerdir.

Algıda gerçekçiliği savunan çağdaş Amerikalı felsefeci John Searle’ün oldukça önemli incelikler içeren gerçekçi görüşünün en kritik ve ses getirmiş düşünürüdür.

Biz nesneleri algılarız, zihinsel hâllerimizi değil. Bu anlamda, örneğin, “Algı gerçekleşmektedir” gibi bir ifade eksik ve tuhaftır. “Bir nesne algılanmaktadır” veya “algı bir nesneye yönelmiştir” gibi bir ifade bizim algı anlayışımızı daha iyi yansıtmaktadır. Algının yöneldiği şeyin deneyim veya temsilden ziyade nesnenin kendisi olduğu şuradan da anlaşılabilir: Biz görsel alanımızda bulunan bir nesnenin kırmızı rengini algıladığımızda, “kırmızı” algılanan nesnenin özelliğidir, deneyimin değil. Bu anlamda, doğrudan gerçekçiliğe göre, temsilci ve görüngücü felsefeciler deneyimin nesnesiyle deneyimin sürecini karıştırmaktadırlar.

Önermeler ya da iddialar soyuttur. Cümleler olarak dile getirilmeleri onları somut kılmaz. Cümlenin kendisi somut olsa bile önerme ya da iddia doğru ve yanlış olabilme kapasitesi itibarıyla soyuttur.

Felsefedeki doğru kavramı, şemsiye bir kavram olarak ontoloji, epistemoloji, metafizik, ideoloji, bilgi ve varlık gibi tüm alanları doğrudan ilgilendirir.

Stoa Antik Yunan’da adı geçen bir felsefe düşünüş biçimi ve felsefe okuldur. Temel doğruluk kuramları arasında yer almaz.

Doğruluğun iki şartını da gözeten, adından da anlaşılacağı üzere karşılık ilkesine dayanan kuram karşılık kuramıdır.

Aristoteles her ne kadar doğrudan bir doğruluk kuramı geliştirmese de, onun dilsel olarak sunduğu tanım söylenen şeylerin olan şeylere olan uygunluğu olarak özetlenebilir.

Soru kökünde verilen nesnel olgu imasından da hareketle, karşılık kuramını olgulara bağlayan ve bu anlamda tutarlılık arayan, en iyi bilinen kuram olguculuktur.

Söylem, dil ve zihin gibi alanlar bağdaşımın ilkeleri arasındaki ilişkiler sonucunda doğruluk kuramını desteklemektedir.

Gereksizlik kuramı doğru konusunda yeni bir seçenek sunmaktansa, doğrunun gereksiz bir niteleme olduğunda ısrar eden ve bir önermeyi dile getirmekle onun doğru olduğunu söylemek arasında niteliksel bir fark gözetmeyen kuramdır.

İfadedeki imalardan anlaşılacağı üzere, metafizik ya da söylemsel etkilerden çok, doğruluğun insanlar arasındaki ilişkiler ve bu ilişkilerin sonuçları ve etkileri bağlamında değerlendirilmesi, faydacılığa da karşılık gelen pragmacılıktır.

Örtüşme, karşılık kuramının temel yapısını oluşturan, uygunluk ve uyum gibi kavramları çağrıştıran bir kavram olarak bahsi geçen kuramı destekleyen temel bir kavramdır.

‘Bağdaşım’ kelimesi Türkçede sıkça kullanılan bir deyim değildir. O yüzden, bu deyimi net bir şekilde açıklayarak tartışmamıza başlayalım. “Bağdaşım” ile “mantıksal tutarlılık” birbirine oldukça yakın kavramlardır, ancak aralarında önemli bir felsefi fark vardır. Eğer bir önerme kümesi aralarında çelişki sergilemiyorlarsa bu küme tutarlıdır. Geleneksel doğruluk görüşleri incelendiğinde, karşılık kuramının en büyük rakibinin bağdaşımcılık olduğu görülür.

Bu kuram (İngilizce adıyla ‘redundance) için Türkçede “fazlalık’ ve “taşırdık” adları da kullanılmıştır. Frank Ramsey ve Peter Strawson gibi 20. yüzyıl düşünürleri tarafından savunulmuş olan gereksizlik kuramının diğer kuramlardan en büyük farkı, doğru konusunda yeni bir seçenek sunmaktansa, doğrunun “gereksiz” bir niteleme olduğunda ısrar etmesidir.

Pragmacılığın büyük düşünürleri arasında Charles Sanders Peirce, William James ve John Dewey’i sayabiliriz.

Temel doğruluk kuramları olan “karşılık kuramı”, “bağdaşım kuramı” “gereksizlik kuramı” ve “pragmacılık” görüşleri temel doğruluk kuramlarını oluşturur.

Karşılık kuramına göre, bir önermeyi doğru yapan şey, nesnel ve zihinden bağımsız gerçekliktir. Karşılık kuramının en iyi bili nen örneği olguculuk görüşüdür. Olgucular, doğrunun ortaya çıkması için inançlar veya önermeler ile gerçeklik içindeki olgular arasında bir uyum ya da karşılık gelme durumunun olması gerektiğini düşünürler.

William James, İnsanların ve onların eylemlerinin yokluğunda doğrunun olamayacağını öne sürer. Ancak bu fikir, bizim fizikse gerçekliği yaratmakta olduğumuz anlamına gelmez.