EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 8

William James pragmacı doğruluk kuramının en önde gelen savunucusu olmuştur. James'e göre, doğruluk soyut bir kavram veya bağıntı değildir. Doğruluk kavramı, eylemlerden, faydadan ve somut sonuçlardan bağımsız olamaz.

Pragmacılık 19. yüzyılın sonlarından itibaren felsefe sahnesinde yer almış ve düşünce tarihinde derin bir iz bırakmıştır. ‘Pragmacılık’ deyiminin İngilizce orjinali ‘pragmatism’dir. Deyimin Yunanca köklerine indiğimizde ise, “pratiklik”, “somut işlevler”, “eylem” gibi anlamlarla karşılaşırız. Türkçede bazen bu akım için ‘eylemcilik’ deyimi de kullanılır.

Gereksizlik görüşünü savunan düşünürlerin çoğunun, “doğru” kavramının felsefi olarak abartılmasından rahatsız olduklarıdır. Karşılık veya bağdaşımcılık kuramını savunan felsefeciler doğrunun bir yapısı ya da en azından değişmez bir özü olduğunu varsayarlar.

Karşılık veya örtüşme düşüncesi, öznel ve nesnel unsurlan bir araya getirme hedefi taşır ve bu yönüyle doğruyu gerçeklikle ilintilendirme türü bir işlevi yerine getirdiğini iddia eder.

Doğruluk ilişkisinin bir tarafında özneye ve öznelliğe ait olan şeyler (zihin, bilişsellik, düşünce, idea, inanç, cümle, önerme, dil), diğer tarafında ise nesneye veya nesnelliğe ait olan unsurlar (nesneler, gerçeklik, varlık, olgu) yer alır. Nesne-özne, idea-gerçeklik, önerme-olgu, dil-dünya doğruluğun ortaya çıkması için uyum içindedir. Zihin-cümle öznelliğe aittir.

Yukarıda verilen tanım olgu kavramına aittir.

Frank Ramsey ve Peter Strawson gereksizlik kuramı, Francis Herbert Bradley bağdaşım kuramı, George Edward Moore ise karşılık kuramı düşünürlerindendir.

James’e göre doğruluk kavramı, eylemlerden, faydadan ve somut sonuçlardan bağımsız olamaz.

Metafizik kitabında doğruluk tanımını “Olmayanın olduğunu söylemek ya da olanın olmadığını söylemek yanlış, olanın olduğunu ya da olmayanın olmadığını söylemek doğrudur.”şeklinde veren düşünür Aristoteles’tir.

Karşılık kuramının en büyük rakibi olan bağdaşımcılık kuramını savunanlar Bradley ve Blanshard olmuştur.

“Doğruluk var olan şeylerle zihnin uygun olmasıdır” cümlesi Thomas Aquinas’a aittir.

Frank Ramsey ve Peter Strawson gibi 20. yüzyıl düşünürleri tarafından savunulmuş olan gereksizlik kuramının diğer kuramlardan en büyük farkı, doğru konusunda yeni bir seçenek sunmaktansa, doğrunun “gereksiz” bir niteleme olduğunda ısrar etmesidir.

Olmayanın olduğunu söylemek ya da olanın olmadığını söylemek yanlış, olanın olduğunu ya da olmayanın olmadığını söylemek doğrudur seçeneği Aristoteles’e, Doğruluk var olan şeylerle zihnin uygun olmasıdır seçeneği Thomas Aquinas’a, Doğru önermeler nesnel olgulara karşı gelir seçeneği olguculara ve Doğruluk kavramı, eylemlerden, faydadan ve somut sonuçlardan bağımsız olamaz seçeneği ise James’e aittir. “Zihinden tamamen bağımsız bir madde veya nesne düşüncesi kabul edilemez savı” Berkeley’e aittir.

Bu tanım veya betimleme, ilk olarak Platon tarafından ifade edilmiş olsa da, onun bilgi konusunda savunduğu esas görüşü değildir. Bununla birlikte, Platon’un dile getirdiği “gerekçesi olan doğru inanç” ifadesi pek çok felsefeci tarafından benimsenmiş ve bilginin en iyi tanımı olarak kabul edilmiştir.

Bilginin geleneksel çözümlemesine göre, “İnanç”, “doğruluk” ve “gerekçelendirme” bilginin üç kavramsal bileşenidir. Çözümlemelerin bir tanım oluşturup oluşturmadığı ise tartışmaya açık bir konudur.

Edmund Gettier’in 1963’de yayımlanan “Gerekçelendirilmiş Doğru İnanç Bilgi midir?” başlıklı makalesi, bilginin üç koşulunun birden sağlanması durumunda bile tümcesel bilginin oluşmayabileceğim göstererek önermesel bilgi alanında büyük bir sarsıntı yaratmıştır.

Edmund Gettier’in sunduğu argüman, bilginin üç kavramsal bileşeni veya koşulu sağlansa bile bilginin oluşamayabileceğini gösterme amacı taşır.

Üçlü çözümleme bilginin gerek ve yeter koşullarını ortaya koyar. Bilginin üç koşulunun her biri bilgi İçin gereklidir. Geleneksel görüşe göre, bu koşullar ayrıca toplu halde bilginin yeter koşulunu sağlar.

Gettier’in kullandığı felsefi yöntem, karşı örnekler ve yanlışlayıcı argümanlar aracılığıyla bir genellemenin geçersiz olduğunu gösterme amacını taşır. Örneğin, “Bütün kargalar siyahtır” gibi evrensel bir iddiayı ele alalım. Bu iddiaya göre, eğer evrende bulunan bir nesne karga ise, o nesne siyah renktedir. Siyah bir karga gözlemlediğimiz zaman, “Bütün kargalar siyahtır” iddiasını test edip onaylamış oluruz.

Gettier karşı argümanın oluştururken mantıksal yap açısından birbirine benzeyen iki farklı senaryo kullanır.