EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 6

Lehrer ve Paxson, makalelerinde bir kişi tarafından bilinmesi durumunda, onun önerme konusunda sahip olduğu gerekçeleri ortadan kaldıracak herhangi bir doğru önerme olmaması gerektiğini savunmuşlardır.

Nedensellik kavramını çok çetrefilli ve kuramsal incelikler içeren bir kavram olarak tanımlayan düşünür Hume’dur.

“Nedensellik ilişki şartı” görüşünü eleştiren felsefeciler, Goldman’ın tanımındaki “uygun bir nedensel ilişki” kavramının belirsizlikler içerdiği ve bunun bir takım kuramsal sorunlara yol açabileceğini düşünmüşlerdir.

“Gerekçe” kavramının epistemolojideki yerine ve önemine ilişkin iki farklı yaklaşım olduğunu en başta belirtmemiz gerekiyor. J. L. Pollock gibi bazı bilgi kuramcıları, epistemolojinin merkezinde yatan esas konunun bilgisel gerekçelendirme olduğunda ısrar etmişlerdir.

A. Goldman ve P. Kitcher gibi bazı felsefeciler bilginin asıl hedefinin önermesel doğru olduğunu savlamışlardır.

Bilgi kuramcıları GGS için ilkesel olarak dört olası çözüm yolu olabileceğini düşünmüşlerdir. Bu çözüm seçeneklerinden özellikle üçüncüsü ve dördüncüsü yoğun bir şekilde irdelenmiş ve çok sayıda felsefeci tarafından savunulmuştur.

Bilgi kuramcıları GGS için ilkesel olarak dört olası çözüm yolu olabileceğini düşünmüşlerdir. Bu çözüm seçeneklerinden özellikle üçüncüsü ve dördüncüsü yoğun bir şekilde irdelenmiş ve çok sayıda felsefeci tarafından savunulmuştur. Gerekçelerin sonsuza gitmesi, geriye gitmesinin gerekçesi olmayan inançlarda son bulması, gerekçelerin kendi aralarında bağdaşımsal bir sistem veya ağ oluşturması, gerekçelerin geriye gitmesinin "temel inançlarda” son bulmasıdır.

Geleneksel epistemoloji kuramları incelendiğinde, iki büyük tartışmanın bu alana egemen olduğunu görürüz. Bu tartışmalar, temelcilik-bağdaşımcılık ve içselcilik-dışsalcılık akımları arasında gelişmiştir.

Tarihsel olarak bakıldığında, temelciliğin en belirgin savunucusu Descartes olmuştur. Descartes’m temel epistemolojik amacı, anımsanacağı gibi, dünya bilgimizin kesin, şüphe götürmez ve deneyimsel bilgilerimizin tümüne dayanak oluşturan bir temeli olup olmadığını bulmaktır.

Temelciliğe göre, temel bir inancın gerekçelendirilmiş inanç veya bilgi olması için fiziksel dünyanın o inanca neden olması yeterlidir. Açıkça görüleceği gibi, bu süreçte haklılaştırmanın veya gerekçelendirmenin nasıl gerçekleştiği, inanca sahip olan öznenin tamamen dışında gerçekleşmektedir. O yüzden, “Fiziksel Olgulara Dayanan Temelcilik” için temelciliğin son derece dışsalcı ve doğalcı bir türü olduğunu ifade etmemiz yanlış olmaz.

Gerekçelendirme kuramları arasında önemli bir yer tutan bağdaşımcılık görüşü, temelciliğin en büyük rakibidir. Bağdaşımcılığa göre, bir inancın gerekçelendirilmesi ancak onun bağdaşım özelliği olan bir sistemin parçası olmasıyla mümkündür.

Bağdaşımcılara göre, “Algı Verilerine Dayanan Temelcilik” görüşü bir ikileme yol açar. Eğer algı verileri bilişsel ise, gerekçelendirmeye gereksinimleri vardır. Eğer bilişsel değillerse deneyimsel İnançları gerekçelendiremezler.

Bir bağdaşıma Berkeley’in meşhur düşüncesini tekrarlayacaktır: Bir inanç yalnızca bir inanca benzeyebilir; bir inancı yalnızca bir inanç haklılaştırabilir. Bu düşünce yolunu izlersek bağdaşımcılığm esas tezine ulaşabiliriz.

Epistemoloji alanında kullanılan “gerekçe” kavramı, diğer alanları ilgilendiren “gerekçe” kavramlarından ayrı tutulmalıdır. Bir inanca sahip olmanın etik, politik veya pratik gerekçeleri olabilir. Ancak bunların genelde bilgisel gerekçelerden farklı olduğu görülür. Buradaki gerekçe de açıkça bilgiye dayanan bir gerekçedir.

Deneyimsel bir inanç için öne sunulabilecek bir gerekçenin kendisinin nasıl gerekçelendirileceği bir sorun olarak ortaya konabilir. Bu durum, epistemolojide “geriye gitme” veya “gerekçenin gerekçesi” olarak bilinen soruna neden olur.

Bu çözümler geriye gitme sorununa (gerekçenin gerekçesi sorunu) karşılık olarak sunulmuş çözümlerdir.

Gerekçelendirme zincirinde bir önermenin en sonunda varacağı nokta veya dayanak ne olabilir? Temelci felsefecilere göre, gerekçelendirilmesi gereken inanç veya önerme ne kadar uzun ve karışık bir haklılaştırma zinciri gerektirirse gerektirsin, en nihayetinde algısal inançlara gelindiğinde gerekçelendirme süreci sonlanmak zorundadır.

Temelciliğin ikinci bir türüne göre, gerekçelendirmenin zeminini oluşturan unsurlar, algı yoluyla zihnimizde oluşan verilerdir. Bu örnekte algılarım zihnimde veri oluşturduğu için doğru cevap algı verilerine dayanan temelciliktir.

Gerekçelendirme kuramları arasında önemli bir yer tutan bağdaşımcılık görüşü, temelciliğin en büyük rakibidir. Bağdaşımcılığa göre, bir inancın gerekçelendirilmesi ancak onun bağdaşım özelliği olan bir sistemin parçası olmasıyla mümkündür. Bu görüşe göre, “Fiziksel Olgulara Dayanan Temelcilik” görüşü öznenin gerekçelendirme içindeki sorumluluğunu tamamen ortadan kaldırdığı için sorunludur. Bağdaşımcılara göre, “Algı Verilerine Dayanan Temelcilik” görüşü ise bir ikileme yol açar. Eğer algı verileri bilişsel ise, gerekçelendirmeye gereksinimleri vardır; eğer bilişsel değillerse
deneyimsel inançları gerekçelendiremezler.

Bu tez bağdaşımcılık teorisini anlatır.