EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 2

Doğalcılık; ontolojik olarak, var olan her şeyin doğaya ait olduğunu savlayan görüştür. Epistemolojik olarak, bilinebilecek şeylerin yalnızca doğanın unsurları olduğunu öne süren akımdır. Doğalcı düşünürler, epistemolojik çalışmalarda ve özellikle bilgisel normların oluşturulmasında deneyimsel ve bilimsel bilgilerin konuyla doğrudan ilgisi olduğunu iddia ederler.

Toplumsal epistemoloji alanında çalışan düşünürler, bilen öznenin yalnızca “bireysel bir varlık” olarak tasarlanmasına karşı çıkmışlardır. Bu düşünürler, örneğin, bireylere ek olarak, toplulukların da belli inançlara sahip olabileceğini, birey kavramı üzerine aşırı bir vurgu yapılmaması gerektiğini düşünmüşlerdir. Buna ek olarak, feminist felsefeciler, epistemoloji tarihinde sunulan çözümlemelerin varsayımsal bir “evrensellik” temeli üzerinde oluşturulduğunu savlamışlardır. Feministlere göre, bilgisel çözümlemelerde adı geçen “özne”, tüm evrensel görünümüne karşın, aslında erkek-egemen bir zihniyetin ürettiği bir kavramdır. Bilgi kuramcıları çalışmalarında önermesel doğru üzerinde fazlaca durmuşlar, farklı kesimlerin değişik deneyimlerinde ortaya çıkan bilgi türlerini dışlamışlardır. Bunun bir nedeni, “diğer” bilgi tiplerinin sistematize edilip çözümleme konusu yapılmaya çok uygun görülmemesi olmuştur. Feminist bilgi kuramcıları bu noktaya özellikle dikkat çekmeye çalışmışlar ve örneğin, kadınların kendilerine özgü deneyimlerinde ortaya çıkan bilgi türlerini gündeme getirerek geleneksel bakış açısının kısıtlayıcı ve yetersiz yönlerini sergilemişlerdir.

A priori; tikel deneyim yoluyla kazanılmayan, evrensel ve zorunlu bir şekilde doğru olan bilgi türüdür.

Rorty’ye göre, bir düflünürün ironik olması ve olumsallığa değer vermesi önemli niteliklerdir. İronik birey kendi düşünsel zeminini sorgulama yeteneğine sahiptir. Temelinde, hiçbir görüşün veya kuramın nihai, mutlak veya gerekli olamayacağı fikrinin yattığı yatar. Olumsallık, felsefi olarak, “zorunluluk” veya “mutlaklık” kavramının tersini ifade eder.

Rotry’yi en derinden etkileyen düşünürler Nietzsche, James, Dewey, Wittgenstein ve Quine olmuştur.

Doğal dillerin öğrenilmesi ve anlamın oluşması süreçleri yalıtılmış zihinsel ya da bilişsel süreçler değil, ağırlıklı olarak toplumsal işlevlerdir.

20. yüzyıl doğalcılığına damgasını vuran felsefeci ise Amerikalı düşünür Willard Van Orman Quine’dır Quine 20. yüzyılda doğalcılığı savunmuş ve fikirleriyle pek çok düşünürü etkilemiştir.

Felsefede doğalcılığın köklerinin Thales, Anaximender, Heraklitus, Demokritus gibi Sokrates öncesi düşünürlere kadar gittiğine inanmaktadırlar. Doğalcılığın ilk temsilcisinin Aristoteles olduğunu düşünenler de vardır. Daha yaygın olarak kabul edilen görüş, David Hume’un epistemolojik anlamda ilk doğalcı olduğudur. Wittgenstein süpheciliği savunan düşünürdür.

Quine doğalcılığı, Wittgenstein şüpheciliği, Dalmiya feministliği, Schmitt ise toplumsalcılığı savunmaktadır. 20. yüzyılda pragmacılığın en önde gelen savunucusu Rorty’dir.

Bizim ruhdan ziyade bedene sahip olan” ve “bu dünyaya ait” varlıklar olduğumuzu vurgulayan Nietzsche’dir. Rorty, 20.Yüzyılda pragmacılığın önce gelen en önemli temsilcisi olarak görülmüştür. Rorty ayrıca, kanıt ve gerekçelendirme boyutunun ötesinde yer alan bir “doğru” kavramına da karşı çıkmıştır. İnsanlar açısından hiçbir şeyin mutlak olmadığını düşünür. 20 yüzyılın Toplum içindeki doğruların ortaya çıkması ile tarihsel olumsallıklar ve güç kavramı arasında sıkı bir ilişki olduğunu gösteren düşür Foucault’tur.

Dilsel kullanım açısından, ironi genellikle tuhaf veya gülünç yönleri olan zıtlıkları barındıran durumlar için kullanılır. Rorty’nin kullandığı haliyle ise, ironi kavramı olumsallık ile yakın ilişki içindedir. Olumsallık felsefe olarak zorunluluk veya mutlaklık kavramının tersini ifade eder.

Rorty zaman zaman geleneksel felsefi yaklaşımları eleştirirken liberal ve pragmacı fikirleri bir araya getirmektedir. Başka bir deyişle, Rorty’nin eleştirisi ontolojik-epistemolojik zeminle sınırlı değildir. Kuramlardan ziyade pratik toplumsal sorunlarla ilgilenen Rorty, felsefenin çeşitli alanlarındaki eleştirilerini toplumsal-siyasal alana taşımıştır.

Bir önermenin bilinmesi ya da gerekçeli bir şekilde inanılması veya koşullara bağlı bir olgu olduğunu savunan görüş bağlamcılıktır.

Bilginin klasik çözümlemesinde adı geçen özne soyutlaştırılmış, evrenselleştirilmiş ve içi neredeyse boşaltılmış bir varlık olduğunu savunan ve aynı zamanda feminist olan düşünür Lorraine Code’dur.

Tahmin edilebileceği gibi felsefecileri en fazla düşünmeye sevkeden algısal durumlardan biri göz yanılsamaları veya ilüzyonlardır.

O hâlde, temsilcilik görüşüne göre, algının oluşması için üç ayrı  şey gerekmektedir. Birincisi, algının oluşması için algılayan bir insanın varlığı gerekir. İkincisi, algı ancak öznelerce algılanan gerçek bir nesne ile mümkündür. Ve son olarak da, algının olması, temsil işlevini gerçekleştirecek olan zihinsel durumlar›n veya algısal verilerin dolayımını gerekli kılar.

Görüngücülüğe göre, biz doğrudan nesneleri değil zihinsel durumlar›m›z› deneyimleriz. Deneyimlerimizin dışında gerçekten nesnelerin yer aldığını varsaymak için elimizde akılcı gerekçeler bulunmamaktadır.

a posteriori bilginin kazanılması için somut deneyim parçaları gerekir. Gözlemsel bilgilerimizin tümü a posteriori’dir. “Bu bir erik ağacıdır” önermesinin doğruluğunu saptayabilmem için gözlem yapmam gerekir.

Doğrudan gerçekçilik ise bu fikre net bir şekilde karşı çıkar. Gerçekçiliğe göre, biz algı sırasında deneyimlerimizi algılamayız. Algı esnasında algılanan şey fiziksel gerçekliğin içindeki nesnelerin kendileridir.

John Searle (doğum yılı 1932) felsefenin farklı alanlarına önemli katkılarda bulunmuş Amerikalı bir felsefecidir. Onun gerçekçi görüşüne göre, temsilci ve görüngücü perspektifler algının epistemolojik açıklaması konusunda önemli bir hata yapmışlardır.