EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 11

Yazılmış olan cümlelerin kendileri fiziksel dünyaya ait somut şeylerdir. Cümlelerin ifade ettiği düşünceler veya içerikler ise önermeleri oluştururlar. Önermeler doğru veya yanlış olma kapasitesine sahiptir.

Felsefede çoğu kavram ve konu belirli bir alanın kapsamında incelenmektedir. Örneğin, “varlık” kavramı metafizik veya ontolojinin, “bilgi” kavramı epistemolojinin, “ideoloji” kavramı ise öncelikli olarak siyaset felsefesinin ilgilendiği kavramlardır. Ancak “doğru” kavramı için bu türden basit bir kategorilendirme yapmamız olanaksızdır.Doğru kavramı felsefenin birden çok alt alanını ilgilendirir. Bu anlamda, felsefenin ilgilendiği “varlık” veya “bilgi” kavramlarından oldukça farklı olduğu söylenebilir.

“Doğru” kavramını epistemoloji kapsamında ciddiye alan felsefecilere göre, bu kavramı bilgi açısından kritik kılan en temel neden, bizim etrafımızdaki dünyaya dair düşünce ve inançlarımızın doğal olarak doğruya yönelmiş olmalarıdır. Bu elbette düşüncenin yanılmaz olduğu gibi bir iddiaya karşılık gelmez. Burada kastedilen, dünyaya yönelik sıradan deneyimsel inançların normal şartlar altında gerçekliğe iyi bir uyum gösterdiği ve hatta uyum göstermeye yönelik bir tarzda oluştuğudur. Bu bağlamda insanlar dünyaya yönelik deneyimsel inançlarının mümkün olduğunca doğru olmasını tercih etmeleri kesin olarak ifade edilebilecek bir noktadır.

Karşılık kuramına göre doğrunun ortaya çıkması, zihin veya inanç gibi öznel unsurlarla nesne veya gerçeklik gibi nesnel unsurların birbirine uyması veya karşılık gelmesi sonucu gerçekleşir.

Bu tanımın karşılık kuramının felsefe sahnesinde net bir şekilde ortaya çıkış noktası olarak kabul edildiği söylenebilir.

"Tavuklar suda yüzemezler", "Pamuk banyo yapmayı çok sever", "Bugün sular kesildi" ifadeleri peş peşe söylense söylenilenleri büyük bir ihtimalle biraz tuhaf ve alakasız bulursunuz ancak çelişkili konuşulduğunu düşünmezsiniz. Bu önermeler birbirlerine aykırı bir iddiada bulunmadıkları için çelişmezler ve tutarsızlık sergilemezler.

Gereksizlik kuramını savunan düşünürlere göre, “doğru” yüklemi fazladan bir bilgi içermez. Bir önermeyi dile getirmekle onun doğru olduğunu söylemek arasında bir fark yoktur.

Pragmacı doğruluk kuramının en önde gelen savunucusu James’e göre, doğruluk soyut bir kavram veya bağıntı değildir. Doğruluk kavramı, eylemlerden, faydadan ve somut sonuçlardan bağımsız olamaz.

İlginç bir şekilde, bu üç kuramın esas itibarıyla karşılık kuramını hedef alarak ortaya çıktığı söylenebilir. Aldığı eleştiriler karşısında karşılık görüşünün kuramsal çekiciliğini yitirmiş oldu¤unu söylemek zor olsa da, bu görüşü benimseyen düşünürler rakiplerinin yöneltti¤i ağır eleştirilerin ışığında belli ödünler vermiş ve diğer üç görüşün belli fikirlerini kabul etmişlerdir.

Pragmacı görüşe göre, doğruluk ve karşılık ancak bireylerin eylemlerinin sonuçları yoluyla anlaşılabilir. Yaşayan insanlarla ve onların eylemleriyle ilintilendirilmeyen “karşılıklar” içi boş felsefi soyutlamalar olmaktan öteye gidemeyecektir.

Epistemoloji genelde kavramsal irdelemelerin egemen olduğu bir alan olarak ortaya çıkmış ve kavramsal kimliğiyle günümüze taşınmıştır. O yüzden, ağırlıklı olarak deneyimsel, gözlemsel ve deneysel boyutta iş gören “bilimlerden” oldukça farklı bir yapıdadır.

‘Bilişsel’ sıfatı, genelde, bir “üst düzey zihinsel işlevler yelpazesi” için kullanılır. Bu yelpazenin kapsamındaki işlevlerin en önde gelenleri duyular aracılığıyla algılama, bellek işlevleri, akıl yürütme ve bilgilenmedir. Bu işlevlerin tümü, üst düzey zihinselliği gerektiren süreçler içerir.

Aristoteles hocası Platon’u yakından izlemiş ve onun tümellerin önemi konusunda savladığı fikirleri özünde benimsemiştir. Aristoteles’e göre, insan bilgisi söz konusu olduğunda “tikelliğin” çok yardımcı olmayacağı kesindir ve bu konuda Platon temelde haklıdır.

Yukarıda yer alan ifade Davis Huma’a aitir.

Düşünme işlevi ki şüphe duyma da buna dâhildir, düşünen bir şeyin olmasını gerektirir. Ve bu şekilde Descartes o bilinen sloganına ulaşır: “Düşünüyorum, o hâlde varım”.

Aralarındaki büyük farklara rağmen her iki taraftaki düşünürler temel olarak algısal bilginin bilgisel dünyamız için ne kadar önemli olduğu ve epistemolojik işlevinin ne olduğuna dair fikir ayrılıkları yaşamışlardır.

Algı psikolojisine dair çalışmalar çok yönlüdür. Genel bir gerçeklik ve keskin bir tanım yapılmasa bile, algının evrensel bir gerçeklik olduğu söylenemez.

Bahsi geçen yanılsama Müller-Lyer yanılsamasıdır. Diğer şıklardaki isimlere dair algı çalışması bulunmamaktadır.

Görüngücülük, algı felsefesi kapsamında öne sürülen görüşlerden biridir. Diğer ikisi ise temsilcilik ve gerçekliktir.

Temsilcilik akımının savunucuları, algılarımızın kaynağının veya hedefinin algılardan ve bilgiden bağımsız bir şekilde var olan gerçeklik olduğunu iddia ederler. Çünkü temsil gerçeğin zihindeki görüntüsüne işaret etmektedir.