EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 10

Bahsi geçen ifade görüngü, yani olay, diğer bir deyişle deneyimden kaynaklanan olayların algı süreçleri içinde girdiği etkileşimler ve öznedeki etkisi ile ilgilidir.

Bahsi geçen ifade özne ve nesne arasındaki ayrıma algı üzerinden ama gerçeklik ile müdahil olan bir ifadedir. Dolayısıyla doğru cevap gerçekçiliktir.

Bahsi geçen tanım Searle’ün gerçekçi yaklaşıma yapısal ve yönsel olarak katkıda bulunduğu olgular fikrini desteklemektedir.

Gerçeklik ya da temsil gibi başlıkların algı epistemolojisi bağlamında keskin ve kesin yönler oluşturduğu söylenemez. Oysaki algının epistemolojisine dair tartışmalarda bildiğimiz şey bu alanın bilgi ve varlık konularında önemli ve kritik zemin oluşturduğudur.

İnsanların derinlik algısına sahip olduğu, yani görsel alanlarının üç boyutlu olduğu açıktır.

Psikoloji duyu organları ile değil akıl ile alakalıdır.

Üç kuram vardır. Bunlar; temsilcilik, görüngücülük ve gerçekçiliktir.

İnsanlar zihinsel durumlara sahiptir. Bu nedenle “Zihinsel durumlara sahip olduğumuz fikri yanlıştır.” şıkkı gerçek bilgi ile çelişmektedir.

Kişi görsel olarak algıladıklarının gözleriyle gördüklerinin aynısı olduğunu düşünür. Oysa ki algı aşamasında beyin salt gözden gelen uyarımları değil, önceki deneyimlerden doğan beklentileri de hesaba katarak fizik dünyada var olmayan uyaranları sanki oradalarmışçasına yorumlayabilir. Bu da algı yanılsamasına yol açar.

Algı felsefesinde değerlendirme yapılırken kişinin, algının nasıl olanaklı olduğunu ve neden bir “başarı” içerdiğini açıklayan gerçekçi görüşlere karşı şüpheci bir tavır takınması zorunludur. Aksi takdirde gerçek bir değerlendirme gerçekleşemez.

“Görüngücülük” kavramı, insana görünen, insanın deneyimi içine giren olgular için kullanılır. Yani bizim görünen dünyayı aşarak nesneleri olduğu gibi kavramamız olanaklıdır, mümkündür.

Bir nesneye bakarken içinde bulunduğumuz “beklentiler” de algımızı etkiler. 20. yüzyılda, J. Gibson gibi deneysel psikologlar algının özellikle bu yönünü vurgulamışlar ve algısal süreçlerin önemli bir oranda yukarıdan-aşağıya (yani, genelden-tikele veya varsayımdan-olguya) diyebileceğimiz bir özellik taşıdığını savlamışlardır.

Algı felsefesi kapsamında öne sürülen temel felsefi görüşler şunlardır: Temsilcilik, görüngücülük ve gerçekliktir.

Hem temsilcilik hem de görüngücülük, özellikle Descartes’I izleyen iki yüzyıl boyunca etkisini epistemoloji alanında hissettirmiş olan “zihinselci” yaklaşımın izlerini taşıyan algı kuramlarıdır.

Duyusal yollardan dünyadan veri alma” kavramı için günlük dilde bazen “algı” kavramı kullanılsa da, bu durum yanıltıcı bir yön içermektedir. Deneysel psikolojinin bilişsel kanadında yer alan kuramcılara göre algı, duyulardan gelen verilerin zihinsel yapımız tarafından seçilmesi, organize edilmesi ve yorumlanması olarak anlaşılmalıdır. Başka bir deyişle; görsel, işitsel ve diğer algılar, duyulardan farklı olarak, beynin etken işlevlerini gerekli kılar.

Algı zihinsel bir olaydır, ancak algının nesneleri zihnimizin işleyişinin ürünleri değildirler. Algı süreçleri sırasında zihinsel olanın zihinsel olmayanı temsil etmekte olduğudur. Burada not edilmesi gereken bir konu, “temsil etme” işlevinin gerçekleşmesi için temsil eden ve edilenin aynı türden varlıklar olmalarının şart olmadığıdır.

Temsilciliğin en bilinen savunucularından bazıları John Locke ve Bertrand Russell’dır.

Temsilciliğin en bilinen savunucularından bazıları John Locke ve Bertrand Russell’dır.

Hume’a göre, metafizik nitelikte bir varsayımdır. Bizim zihinsel verilerin (ideaların) düzeyini aşarak varlık alanında ne olup bittiğini “görmemiz” akılcı bir tasarım değildir.

Görüngücülüğün en önde gelen deneyimci felsefeci David Hume’dur. Hume’cu perspektife göre biz, bir anlamda, algısal deneyimden gelen görüntülerin oluşturduğu zihinsel bir sinema perdesini izleyen seyircilere benzeriz.