EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 8

Bilgi ve enformasyon kavramlarının dilsel kullanımlarının birbiriyle tam örtüşmediğini belirtebiliriz. Her ne kadar “sahip olma” kavramı hem “bilgi” hem de “enformasyon” için kullanılabilir görünse de, bu iki kullanım arasında önemli farklar da vardır.

Enformasyon toplumsal olarak dolaşımda bulunan ve farklı iletişim birimleri arasında aktarılabilen unsurlardır.

İnsanlar olumsuz sonuçlara veya sıkıntıya neden olsa bile, cahil veya kandırılmış bir konumda bulunmaktansa bir olayın doğrusunu veya aslını bilme yönünde tercih kullanırlar.

Aristoteles (M.Ö. 384-322), bitkilerin, hayvanların ve insanların kendiliklerinden hareket veya değişim yaratabilme yetisine sahipken (örneğin, bir bitkinin boyunun uzaması, bir hayvanın yerini değiştirmesi, vb.), taşların ve kayaların kendiliklerinden devinim veya değişim yaratabilme kapasitesinden yoksun olduklarını gözlemlemişti. Taşlar ve kayalar, dışarıdan kaynaklanan nedenlerle yıpranıp dağılsalar da, “büyüme” ve “ölme” gibi süreçler veya durumlar yaşamazlar. Bu durum, eğer Aristoteles haklıysa, dünyanın varlıksal düzeninin kabaca ikiye ayrılabileceğini ve canlı-cansız ayrımının önemli bir niteliksel bölünmeye karşılık geldiğini gösterir. Aristotelesçi bir tarzda düşünürsek, bitkilerin, hayvanların ve insanların (yani canlıların) kendiliklerinden devinime yol açma ya da kendiliklerinden değişimden geçme potansiyelinin olduğunu belirtebiliriz.

Hayvanlardan farklı olarak, insan, şaşırtıcı zihinsel yetenekler barındırır ve bu yetenekleri kullanarak hem kendini hem içine doğduğu dünyayı önemli oranda değiştirebilir.

Bir kayadan farklı olarak insan organik değişim ve gelişim süreçlerine girme kapasitesine sahiptir. Bir bitkiden farklı olarak insan beş duyusu aracılığıyla kendini dışarıya açar. Ve diğer hayvanlardan farklı olarak, insan, şaşırtıcı zihinsel yetenekler barındırır ve bu yetenekleri kullanarak hem kendini hem içine doğduğu dünyayı önemli oranda değiştirebilir.

Dünya ile Ay arasındaki ortalama uzaklığın yaklaşık 384400 kilometre olduğunu biliyorum. Bu bilgiyi tuttuğum yer, doğal olarak, belleğim veya zihnimdir. Ancak bu bilginin “benim zihnimde” barınması, onun mutlaka öznel olduğunu göstermez. Bilgi zihnimde tutulsa da, içeriğinin veya doğruluğunun belirlenmesi benim öznelliğimden ve keyfi tercihlerimden bağımsız gerçekleşir. Eğer Dünya ile Ay arasındaki ortalama uzaklık gerçekten 384400 kilometre civarındaysa, bunun nedeni kendim veya zihinsellik sahibi olan diğer insanlar değil, evrendeki nesnelerin konumlarıdır diye düşünürüz.

Aristoteles (M.Ö. 384-322), bitkilerin, hayvanların ve insanların kendiliklerinden hareket veya değişim yaratabilme yetisine sahipken (örneğin, bir bitkinin boyunun uzaması, bir hayvanın yerini değiştirmesi, vb.), taşların ve kayaların kendiliklerinden devinim veya değişim yaratabilme kapasitesinden yoksun olduklarını gözlemlemiştir. A, C ve D seçenekleri insana özgü özelliklerken, çevresel koşullardan etkilenme ise canlı ve cansız tüm varlıklarda gözlenebilir bir özelliktir.

Yunanca bir deyim olan logos, biyoloji, psikoloji, epistemoloji gibi disiplin adlarında son ek olarak da yer alır ve “açıklama”, “gerekçe”, “sebep”, “mantık”, “bilim”, “kelam” gibi değişik anlamlara gelir. Logos, en genel anlamıyla, “akla ve akılcılığa ait olan” ile ilintilendirilmiştir. Buradaki “akılcılığın” mutlaka insan aklına dair olması gerekmez.

Vücudun sahip olduğunu varsaydığımız “bilgi” çeşitleri bulunmaktadır. Bisiklet binmeyi öğrenen bir insanın veya bir sirk hayvanının bilgisi sözel değil, bedensel bir bilmedir. Benzer bir şekilde yüzmeyi öğrenmenin yolu kitap okumaktan değil, bedeni kullanarak denemeler yapmaktan geçer. Bu bilme türüne de öğrenilmiş bedensel bilme adı verilir.

Soruda açıklaması verilen kavram enformasyon kavramıdır. Bu kavram, bilgi açısından “hammadde” olma anlamı taşımaktadır.

Zihnimizde bulunan bilgiler nesnel de olabilir. Bilginin nesnelliğini tespit etmenin yolu keyfi tercihlerle gerçekleştirilemez. Bu nedenle I ve II yanlıştır. III ise doğrudur.

İlkel bir farkındalık örneği olan “çevredeki sıra dışı devinimleri tehdit olarak algılayabilme”, ceylan türünün yok olmadan devam edebilmesi anlamında kritik öneme sahiptir. Bu temel anlamıyla bakıldığında, bilgi yaşamı olanaklı kılar. Belli bir organik gelişmişlik düzeyinin üstüne çakan her canlı için bilgi yaşamsaldır.

Soruda sunulan açıklama, bilginin öz değerine işaret etmektedir. Bilgi yalnızca “doğal” ve “araçsal” gerekçelerle değil, kendi içinde ve kendinden dolayı da değerli bir kavramdır.

Enformasyon yoluyla edinilen bilgiler işlenmiş değil, ham madde olma özelliği taşırlar ve her zaman doğru oldukları iddia edilemez. Bununla birlikte, kişisel deneyimler yoluyla değil, internet, kitaplar vb gibi kaynaklardan edinilen, bu nedenle de nesnel olan bilgiler içerirler.

İnsan doğal yetilerine ek olarak dilsel ve kavramsal bir varlık olması› sayesinde bilgiyi simgeleştirerek türdeşleriyle paylaşabilmekte ve karşılıklı olarak aktarabilmektedir. İnsan türünün ilk ortaya çıktığı çağlardan farklı olarak, harfler, kelimeler, işaretler ve diğer kavramsal simgeler insanın bilgiye ulaşmasının ve bilgiyi işlemesinin artık temel yolu olmuşlardır. Bu nedenle simgeleştirme yetisi, doğada hayatta kalmak için insanlara yarar sunmakta ve birincil bilgi sağlamamaktadır.

Felsefenin “bilgi” kavramı ile uğraşan dalına epistemoloji adı verilir. Epistemoloji dilimize bilgibilim, bilgi kuramı veya bilgi felsefesi olarak da çevrilmektedir.

Yunanca ‘episteme’ ve ‘logos’ kelimelerinin birleşiminden oluşan ‘epistemoloji’ deyiminde yer alan logos “açıklama”, “gerekçe”, “mantık”, “söz” ve “bilim” gibi anlamlara gelmektedir.

Epistemolojinin “bilgi” kavramı üzerine geliştirilen kuramsal bir çalışma türü olduğunu belirtmiştik. Farklı bilim dalları, bilgi edinme, bilgi dağarcığını genişletme ve bilginin bilimsel niteliğini yükseltme gibi amaçlar güderken, epistemoloji “bilgi” kavramının kendisine kuramsal bir bakış getirmeyi hedefler. Başka bir deyişle, epistemoloji bilgi dağarcığımıza yeni bilgiler eklemektense, bilgiyi felsefi açıdan mercek altına alır.

Kuramsal düşünmenin veya logos’un üst düzey uygulanmasının felsefede karşımıza çıkan çarpıcı bir örneği tanımsal işlevlerdir.